تولید بدون کارخانه

یکی از اساسی‌ترین مسائل کشور در حال حاضر رونق اقتصادی و فراهم کردن شرایط تولید و اشتغال در کشور است و این امر بدون تسهیل فضای کسب‌وکار و رونق تولید شکل نمی‌گیرد. هم‌اکنون دولت تمرکز خود را در بخش صنعت کشور به شرکت‌های بزرگ و مولد معطوف کرده که پروانه بهره‌برداری صنعتی داشته و آنها را تولیدکننده می‎‌نامد. درحالی‌که تولید و ارزش‌افزوده تولید، قیمت تمام‌شده آن برای مصرف‌کننده است که مزیت رقابتی را ایجاد می‌کند. سؤال اینجاست که آیا تولیدکننده حتماً با توجه به هزینه‌های مربوط به محل امکانات حتماً باید کارخانه‌دار باشد تا بتوان آن را تولیدکننده نامید؟ این موضوع در کشورهای پیشرفته به چه صورت تعریف شده است؟

باکمی بررسی می‌توان به این نتیجه رسید که تولید فقط به تجهیزات سخت‌افزاری مربوط نمی‌شود؛ بلکه تولید نیاز به دانش دارد و دانش است که تولید مولد را شکل می‌دهد؛ بنابراین شرکت‌هایی که تجهیزات و امکانات سخت‌افزاری فراوانی را در اختیار داشته باشند اما نتوانند دانش را تولید و این دانش را به محصول تبدیل کنند محکوم‌به شـکست خواهنـد شد. در حال حاضر نمونه این‌گونه بنگاه‌ها را در کشور کم نداریم؛ بنگاه‌هایی که به‌رغم در اختیار داشتن سخت‌افزار پیچیده اما الزاماً تولیدکننده نیستند.

یکی از مسائل و چالش‌های موجود شرکت‌هایی هستند که تولید دانش را در سرفصل فعالیت‌های خود دارند اما کارخانه‌ای برای تولید ندارند، اما در استراتژی آنها از روش Out sourcing برای کاهش هزینه‌ها جهت تولید استفاده می‌شود که به آن «تولید بدون کارخانه» گفته می‌شود. سؤالی که پس از شنیدن این نام به ذهن خطور می‌کند این است که روش برخورد با این‌گونه شرکت‌ها به چه صورت باید باشد و چرا نمی‌توان آنها را شرکت‌های تولیدی نامید تا از مزیت تولیدکنندگان هم بهره‌مند شوند.

باکمی دقت و بررسی می‌توان این شرکت‌ها را از شرکت‌های بازرگانی تمیز داد و آنهارا تولید کننده نامید. تولید حتماً و لزوماً نباید در محل شرکت تکنولوژی محور صورت گیرد. کشورهای صنعتی دنیا تکنولوژی خود را در سایر کشورها به محصول تبدیل می‌کنند تا هزینه تمام‌شده خود را کاهش دهند؛ بنابراین مسئولین و تصمیم‌گیرندگان حوزه صنعت کشور موضوع تولید بدون کارخانه را باید در اولویت بررسی و تجدیدنظر قرار داده و شرکت‌های دانش‌محور و تکنولوژی محور را در گروه تولیدکنندگان قرار دهند.

قاعدتاً در این مدل شرکت‌هایی می‌توانند تشکیل شوند که فقط فرایند تولید را انجام داده و شرکت‌هایی هم هستند که تکنولوژی را تولید و جهت محصول سازی به این کارخانه‌ها سفارش دهند؛ بنابراین «تخصص محوری» نیز یکی از مزایای این طرح محسوب می‌شود که در بلندمدت این کارخانه‌ها می‌توانند سفارش‌ها خارجی کشورهای همسایه را نیز در راستای خط تولیدی خود قبول کنند. این نکته دقیقا در راستای گره‌گشایی بخش تولید و صنعت کشور هست و می‌تواند گام مهمی در اجرای اقتصاد مقاومتی باشد.

« تولید بدون کارخانه» طرفداران زیادی دارد. روشی که در سایر کشورها مرسوم است و تا میزان زیادی در پیشبرد واحدهای تولیدی بی نام و نشان و آسیب پذیر تاثیرگذار بوده است. زمزمه های اجرایی شدن طرح تولید بدون کارخانه در سال‌های گذشته نیز شنیده می‌شد، اما هیچ‌گاه عملیاتی نشد. به نظرمی رسد با توجه به شرایط فعلی تولید و گیرو گرفتاری‌های صنایع کوچک و آسیب پذیر به واسطه افت فروش محصولاتشان، عملیاتی شدن این طرح روند جدی تری به خود گرفته است.مزیت های اجرای این طرح بسیار است. تولیدکنندگان به واسطه انعقاد قرارداد، با آن دست از تولیدکنندگانی که در مجموعه های تولیدی شان از ظرفیت خالی برخوردارند از امکانات و ظرفیت‌های یکدیگر بهره مند می‌شوند و دیگر نیازی به سرمایه گذاری جدید نخواهند داشت. در این طرح قابلیت‌های بهره گیری ازمنابع تولیدی افزایش پیدا می‌کند ، هزینه ها کاهشی می‌شود و به دنبال آن بهره وری بیشتر خواهد شد. سعید زرندی ، معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره دستورالعمل تولید بدون کارخانه گفته است «این دستورالعمل پس از جمع‌بندی نهایی، ابلاغ می‌شود.» این دستور العمل هم‌زمان با دستورالعمل ممنوعیت صدور مجوزهای صنعتی از سوی زرندی اعلام شده است. دستورالعملی که انتقـادهای زیادی را به نـحـوه تـصـمـیـم‌گــیـری و تصمیم‌سازی وزارتخانه وارد کرد، اما دستورالعمل دوم می تواند در شرایط کنونی و در سال رونق تولید به کمک تولیدکنندگان بیاید. طرحی که اگر در روند اجرایی شدنش حمایت های لازم از سوی دولتی ها انجام شود، تا حدود زیادی در فروش واحدهای تولیدی تاثیرگذار خواهد بود.

پژوهش های بسیاری درباره طرح تولید بدون کارخانه در کشور انجام شده و نتیجه گیری تمام این پژوهش ها نشان از تاثیرگذاری و اهمیت اجرای این طرح در موفقیت واحدهای تولیدی دارد. در مقاله «تولید بدون کارخانه و نقش آن در صنعت خودروسازی ایران » نوشته میر توحید سید رضایی در تعریف این روش آمده است: «تولید بدون کارخانه به معنای نبودن کارخانه در فرایند تولید نیست، بلکه به این معناست که میزان مشکلات ناشی از کارخانه داری برای صنعتگر به حداقل می رسد و تولیدکنندگان از سایر منابع و امکانات نیز بهره می جویند و کارخانه بیشتر جایگاه تکمیلی پیدا می‌کند. تولید بدون کارخانه استعاره ای است از یک استراتژی کسب و کار بر پایه برون‌سپاری فرایندهای تولید با تاکید بر جایگاه یابی و بهره‌گیری از شبکه تامین و توزیع به منظور دستیابی به مزیت های رقابتی تولید، یا به عبارتی دیگر واگذاری فعالیت‌های مدیریتی و عملیاتی سازمان به کارگاه ها و شرکت های دیگر در راستای کاهش هزینه ها از یک طرف و افزایش بهره وری و تمرکز روی فعالیت های رهبری در سازمان از سوی دیگر و با هدف کسب توان رقابتی و کاهش ریسک تولید تحت یک نام تجای مشخص.»تولید بدون کارخانه در برخی استان های کشور مانند استان خراسان جنوبی عملیاتی شده است. برخی برندهای صنایع غذایی و پوشاک در این استان به واسطه روش تولید بدون کارخانه، موفق شده اند فروش خود را افزایش دهند. برند تبرک، مسما، پوشیران، بهکام و سامان صنعت شیر از جمله تولیدکنندگانی هستند که با روش تولید بدون کارخانه نام و نشان تولیدی خود را مطرح کرده اند.
راه اندازی کسب و کار جدید با ایده های نوین ظرفیت های خالی و بدون استفاده کارخانه ها را بیدار خواهد کرد و به همین دلیل از صرف هزینه های اضافی جلوگیری می شود . همچنین از آنجایی که این نوع کسب و کار نیاز به سرمایه گذاری جدید ندارد ، افرادی که ایده های نو دارند می توانند از این طریق محصول مورد نظر خود را تولید کنند . از دیگر ویژگی های این کسب و کار امکان استفاده از سرمایه خرد و کوچک است. ایجاد اشتغال از دیگر مزیت های تولید بدون کارخانه است.
اگر از ظرفیت خالی کارخانجات در شهرهای دیگر برای تولید محصول جدید استفاده شود هزینه حمل و نقل کاهش می یابد. به عنوان مثال یک کارخانه لبنی در تهران ، به جای ارسال محصول خود به بندرعباس از ظرفیت خالی یک کارخانه لبنی دیگر در همان شهر استفاده کند . در این صورت هزینه حمل و نقل کاهش می باید و با کم شدن قیمت محصول ، فروش افزایش خواهد یافت.
آنچه که در دنیای امروز اهمیت دارد این است که تولید بدون کارخانه ، توزیع و فروش را متحول خواهد کرد و این مراحل تجاری نیز جایگاه خود را پیدا کند. با برنامه ها و نرم افزارهای جدید واسطه ها در توزیع حذف خواهند شد . به عنوان مثال افراد کالای مورد نیاز خود را از کارخانه خریداری می کنند و به این ترتیب سیستم توزیع حذف و قیمت ها کاهش خواهد یافت .
دنیا از زمانی که تکنولوژی ارتباطات ظهور کرد ، از بحث تمرکز گرایی خارج و به سمت غیر متمرکز شدن حرکت کرد . گستره و سرعت نفوذ توسط فناوری اطلاعات افزایش یافت و اکنون با سیستم هایی چون اینترنت اشیا و هوش مصنوعی نظارت و کنترل تولید بدون کارخانه بسیار راحت تر و کم هزینه تر شده است. براساس تحقیقات افرادی که کسب و کار خود را تحت این تکنولوژی پیش می برند تا ۳۰ درصد سود بیشتری کسب می کنند.

این مقوله یک برگ برنده برای تولید کننده است چون ظرفیت تولید را افزایش می دهد و مجموعه کارخانه را پویا می کند . از سوی دیگر اشتغال که یکی از چالش های اساسی کشور است در وضعیت مطلوبتری قرار می گیرد. صاحب ایده نیز با داشتن یک حامی ، دغدغه های تامین و تولید را نخواهد داشت و در نتیجه تمرکز بیشتری بر جوانب کار خود از جمله بازاریابی خواهد داشت.

کاهش سرمایه گذاری

طرح تولید بدون کارخانه به نفع تولیدکنندگان است، چون برخی واحدهای تولیدی ازتمام ظرفیت خود استفاده نمی‌کنند که براساس این طرح سـایر تولیدکنندگان می‌توانند با انعقاد قرارداد بدون سرمایه‌گذاری جدید از پتانسیل‌ها و امکانات واحدهای تولیدی با ظرفیت خالی استفاده کنند. پاک طینت می‌افزاید: یکی از اصلی‌ترین ضعف‌های واحدهای تولیدی، بحث برندسازی و توزیع و فروش است که براساس طرح تولید بدون کارخانه، به واسطه ترکیب تولید و خدمات در یک مجموعه تولیدی تا حد زیادی این مشکل برطرف خواهد شد.بهترین مزیت اجرای چنین طرحی این است که تولیدکنندگان از ظرفیت‌های بالقوه و زیرساخت‌هایی که روی آن هزینه وسرمایه‌گذاری شده استفاده می‌کنند، به این ترتیب سرمایه‌گذاری کاهش پیدا می کند بدون اینکه اشتغال کاهشی شود و این به نفع تولید کنندگان است که بدون سرمایه گذاری جدید با سایر تولیدکــنـندگـان وارد مشارکت شوند.
طرح تولید بدون کارخانه روشی مناسب برای تحول در تولید است، به ویژه برای تولیداتی که عمر کوتاه دارندو فناوری تولیدشان به سرعت تغییر می‌کند این طرح می‌تواند در موفقیت واحدهای تولیدی تاثیرگذار باشد. درطرح تولید بدون کارخانه سرمایه گذاری کاهش پیدا می‌کند و تولید و صادرات با استفاده از ظرفیت‌های قبلی افزایشی می شود. طرح تولید بدون کارخانه در تمام دنیا مرسوم است ، برندهای مطرحی مانند ال جی ، سامسونگ و زیمنس از این طریق تولید می‌کنند، در ایران نیز بسیاری ازتولیدکنندگان بی‌نام و نشان در حوزه محصولات غذایی با سایر تولیدکنندگان که فعالیت تولید و فروش را به صورت حرفه‌ای انجام می‌دهند، مشارکت می‌کنند و تولیداتشان را به اسم همان برند معروف به بازار عرضه می‌کنند و در دسترس مصرف کنندگان قرار می دهند. مدیریت مجموعه‌های تــولـیـدی، اصـلـی‌تــریــن چالش طرح تولید بدون کارخانه است، چون وقتی تولیدکنندگان با مالک کارخانه‌ها وارد مشارکت می شوند، این احتمال وجود دارد که بحث های مدیریتی مانع از پیشبرد فعالیت ها شود.

فروش افزایشی می شود

گرانی مواد اولیه و نحوه تامین آن برای تولید، یکی از دغدغه های اصلی صنعتگران به شمار می‌آید .متولیان صنعتی استان می‌گویند روش تولید بدون کارخانه می تواند در این زمینه به کمک صنعتگران بیاید تا تامین مواد اولیه صنعتگران هم به موقع انجام شود.«به واسطه این روش، مشکلات تولیدکنندگان و دغدغه های آنها در خصوص تامین مواد اولیه و افزایش قیمت مواد اولیه بر طرف می‌شود.تولید بدون کارخانه تا حد زیادی هزینه واحدهای تولیدی را کاهش می دهد که این امر روی قیمت تمام شده محصولات تاثیر گذارخواهد بود. در شرایطی هم که بازار فروش مناسب نیست، چون برخی تولیدکنندگان مشتریان خودشان را حفظ کرده اند، به این واسطه تولیدکنندگان ضعیف تر می توانند فروش خود را افزایش دهند»، این را محمد اقارب پرست ، عضو هیئت مدیره شرکت شهرک‌های صــنـعـتــی اصـفـهـان به اصفهان‌زیبا می‌گوید: در طرح تولید بدون کارخانه، صنعتگران از امکانات یکدیگر استفاده کنند و شرایط فعلی بهترین زمان ممکن برای اجرایی کردن این طرح به شمار می آید، چون تولیدکنندگان با مشکل فروش مواجه هستند و به این واسطه می توانند میزان فروش خود را افزایش دهند. اقارب‌پرست ادامه می‌دهد: تولیدکنندگان با این روش می‌توانند برندسازی کنند تا تولیداتشان با برند مشخص و شناخته شده‌ای وارد بازار شود، مانند برند نامی‌نو که تولیداتش را به این واسطه به مصرف‌کنندگان عرضه می‌کند و موفق هم بوده است.او می‌گوید: تولیدکنندگانی که با این روش اقدام به تولید می‌کنند، باید از سازمان صنعت، معدن و تجارت مجوز دریافت کنند و سپس محصولاتشان را تولید کنند. به گفته اقارب پرست، برندهای مطرح دنیا به واسطه روش تولید بدون کارخانه محصولات خود را روانه بازار می‌کنند.

حفظ منافع شرکت مادر

البته در روش تولید بدون کارخانه، رابطه بین اجزای یک زنجیره باید براساس استراتژی های شرکت مادر به گونه ای طراحی شود که ضمن ایجاد یک زنجیره تامین قابل اعتماد، اهداف شرکت مادر نیز محقق شود.براساس تعاریفی که در مقاله « استراتژی های تولید بدون کـارخـانـه»، نـوشـتـه جـمشـیـد ناظمی، استادیار مهندسی صنایع دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات تهران گفته شده، توسعه مدل های همکاری برای ایجاد زمینه‌های بالقوه توسعه برای تمامی اجزای زنجیره و یکپارچگی فرایند و فناوری های محصول و مدیریت، بخشی دیگر از فرایندهای تحقق تولیدی بدون کارخانه است که در آن موفقیت از طریق کاهش هزینه در کل زنجیره، کیفیت و قابلیت مناسب محصول، زمینه موفقیت همکاران استراتژیک تجاری را فراهم می‌کند. فرایندی که در آن همکاری‌های دراز مدت تعریف شده در قالب نقش استراتژیک طراحی شده برای هر یک از اجزا،باعث می‌شود که مدل تجاری همکاری جدید از روش‌های کلاسیک برون‌سپاری فعالیت توسط شرکت‌های مادر اثر بخش تر باشد .

آینده تولید بدون کارخانه در ایران

در کشور ایران گاهی کارخانجات بزرگی را می بینیم که اگر به خوبی از این استراتژی در آن ها استفاده شود، می توان از ظرفیت های خالی و بلا استفاده آن ها برای راه اندازی یک تولیدی استفاده کرد. بنابراین استفاده از این استراتژی، به رشد صادرات و تولید داخلی کمک بسیاری می کند در عین حال هم هزینه زیادی ندارد و انجام سرمایه گذاری اولیه در آن ضروری نیست. البته از آن جا که استفاده از این استراتژی منجر به ایجاد یک کسب و کار خواهد شد، طراحی یک مدل کسب و کار بسیار مفید خواهد بود.
اگر شما به عنوان یک کارآفرین قصد راه اندازی یک تولیدی را با استفاده از استراتژی تولید بدون کارخانه دارید، باید ابتدا در مورد ظرفیت های بازار، میزان تقاضا برای محصولات مورد نظر، قابلیت فروش محصولات و غیره به خوبی تحقیق کنید. تحقیقات بازار روشی برای کسب اطمینان از موفق شدن یا نشدن چنین استراتژی در حوزه مورد نظر می باشد. بنابراین، قبل از دست زدن به هر عملی در این جهت، باید اطلاعات کافی در مورد وضعیت بازار را در دست داشته باشید تا بتوانید میزان فروش خود را پیش بینی کنید.

برای دریافت دستورالعمل صدور گواهی فعالیت تولید بدون کارخانه روی لینک کلیک کنید.