طرح پرورش گوسفند افشاری

پرورش گوسفند (پرورش گوسفند افشاری) یکی از مهم‌ترین منابع تولید پروتئین است که با تولید گوشت قرمز و شیر با کیفیت، صنعتی پرسود و کلیدی در تأمین مواد غذایی محسوب می‌شود. در کشور ما نیز پرورش گوسفند خصوصاً در تأمین گوشت قرمز، در اولویت اول قرار دارد. بنابراین، مدیریت و افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های پرورش، اهدافی هستند که پرورش‌دهندگان برای رسیدن به آنها تلاش می‌کنند. یکی از راهکارهای کاهش هزینه‌ها، بالا بردن توان تولیدمثلی و باروری دام با استفاده از ابزارهای مدرن مدیریتی تولیدمثلی، اصلاح نژادی و تغذیه‌ای است. یکی از مهمترین مشکلات در صنعت پرورش گوسفند، بهره­وری و ظرفیت تولیدمثلی پایین است و این در حالی است که درآمد عمده حاصل از دامداری تولید بره می­باشد. علی­رغم پیشرفت­های حاصل شده در زمینهٔ افزایش بهره دهی با روش­های نوین در تولیدمثل گوسفند و اصلاح راندمان تولیدمثل، هنوز این روش­ها در جامعه سنتی پرورش دام کشور شناخته نشده و استفاده از آن‌ها بسیار محدود است. عوامل مهم بسیاری بر تولیدمثل یا باروری تأثیر دارند که شامل عوامل فیزیولوژیکی (بلوغ، هورمون­ها، سن، کیفیت تخمک، اسپرم و ….)، عوامل محیطی (زمان تولد، فلاشینگ، تغذیه، فصل، محیط، عوامل عفونی و …)، عوامل ژنتیکی (نژاد، اثر ژن­های عمده، انتخاب، هم­خونی و …) و “مدیریت مناسب همه عوامل بالا” می­باشند. بنابراین با توجه به خشکسالی­ها و وضعیت نامناسب مراتع ایران، برای افزایش باروری در گوسفند باید به سمت انتخاب و مدیریت برای داشتن گوسفندان چندقلوزا و کاهش فاصله بره زایی (حداقل هر ۸ ماه بره زایی) که سبب افزایش درصد بره زایی می­گردد، حرکت نمود.
امروزه در بسیاری از کشورهای صنعتی از جمله آمریکا، انگلستان و استرالیا افزایش بره زایی تا حد دو زایش در یک سال یا سه زایش در دو سال هدف اصلی پرورش دهندگان گوسفند می­باشد. افزایش تعداد بره در هر زایش باعث افزایش بازده تولید و بالابردن سودآوری گله شده و یا تعداد میش کمتر، تعداد بره مورد نیاز به دست خواهد آمد که با توجه به کمبود علوفه در کشور ما اهمیت بسیار دارد. تعداد تخمک­های آزاد شده در هر چرخهٔ فحلی به عوامل مختلفی مانند ژنتیک میش، سن میش، فصل و تغذیه مربوط می­باشد، اما نژاد مهمترین عامل تأثیرگذار بر آن شناخته شده است. بنابراین استفاده از نژادهای پر زاد و ولد یکی از راه­های افزایش تولیدمثل در گوسفند می­باشد. گوسفند افشاری بهترین نژاد گوسفند ایرانی است که نژادی است گوشتی با رنگ بدن قهوه‌ای روشن تا تیره و بندرت سفید مشاهده می‌شود. میانگین وزن آن در قوچ بالغ ۶۵/۸۸ کیلوگرم و در میش بالغ ۵۲/۷۰ کیلوگرم می‌باشد.

پراکنش گوسفند افشاری

گوسفند افشاری در وسعتی قریب به ۲۰۰۰۰ کیلومتر مربع در بین استان زنجان و قسمتی از استانهای آذربایجان‌غربی و آذربایجان شرقی و کردستان پراکنده است.

جمعیت گوسفند افشاری

بالغ بر یک میلیون رأس می‌باشد.
رنگ: رنگ غالب در گوسفندان بالغ قهوه‌ای متمایل به قرمز یکدست، بدون لکه با دامنه تغییرات از قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای تیره متمایل به سیاه و به ندرت به رنگ سفید مشاهده می‌شود. رنگ بدن بره‌ها در بدو تولد قهوه‌ای متمایل به سیاه بوده و به تدریج با افزایش سن رنگ بدن روشن‌تر می‌گردد.

خصوصیات ظاهری گوسفند افشاری

گوش‌ها معمولاً به صورت افتاده و بزرگ بوده، لیکن گوسفند افشاری نیم گوش و بدون گوش نیز دیده می‌شود. قوچ و میش هر دو فاقد شاخ می‌باشند. روی بینی در قوچها اکثرأ انحنا وجود دارد و در میشها صاف یا دارای انحنای کمی است. گردن در میش‌ها دراز بوده و در قوچها قوی و ضخیم می‌باشد. دنبه در گوسفند افشاری دو لپی بوده و به صورت سفره‌ای و پهن می‌باشد. گوسفند افشاری جزو گوسفندان سنگین دنبه کشور محسوب می‌گردد. دنبه در این حیوان معمولاً دارای شیب خاصی است که از ناحیه کمر حیوان شروع می‌شود و حالت افتادگی را به دنبه می‌دهد.
دنبالچه دارای پشم، بدون ذخیره چربی بوده و برجستگی دنبالچه از نمای جانبی چندان قابل مشاهده نیست. دنبالچه ممکن است گاهی درازتر از دنبه باشد. گوسفند افشاری جزو گوسفندان بلند قد محسوب می‌گردد و بیومتریهای انجام شده نشان می‌دهد که ارتفاع کمر دراین حیوان قدری بلندتر از ارتفاع جدوگاه می‌باشد و دست و پا از ظرافت خاصی برخوردار است که حیوان را قادر به راه پیمایی در کوهستان و مناطق سنگلاخی می‌نماید. سطح پشت، گردن، دنبه و دنبالچه در این حیوان غالبأ پوشیده از پشم بوده، لیکن زیر گردن، زیر شکم، دست و پاو صورت فاقد پشم است و از موهای زبری که رنگ آنها تیره‌تر از رنگ پشم حیوان است پوشیده شده است. از نظر کمیت و کیفیت پشم در مقایسه با سایر گوسفندان بومی استان، متفاوت و از نظر ظرافت الیاف با گوسفندان مغانی، قزل و بختیاری مشابه بوده و دارای پشم ضخیمی می‌باشد که در صنعت قالی بافی استان زنجان از آن استفاده می‌کنند.

خصوصیات فنوتیپی گوسفند افشاری
۱٫ رنگ غالب در این گوسفند قهوه ای متمایل به قرمز یکدست و بدون لکه می باشد.لکن رنگهایی با دامنه تغییرات از قهوه ای روشن تا قهوه ای تیره متمایل به سیاه در بین جمعیت های این نژاد دیده می شود.
۲٫ گوشها بزرگ بوده و به حالت افتاده می باشد.
۳٫قوچ و میش هر دو فاقد شاخ هستند.
۴٫ روبینی در قوچ خا اکثرا دارای انحنا بوده لکن در میش ها صاف یا دارای انحنای کم است.
۵٫ گردن در میش ها دراز و در قوچ خا قوی و ضخیم می باشد.
۶٫ دنبه دولپی بوده و بصورت سفره ای و پهن است.
۷٫ دنبالچه دارای پشم و بدون ذخیره چربی است.
۸٫ گوسفند افشاری جزو گوسفندان بلند قد محسوب شده و دست و پای آن از ظرافت خاصی برخوردار است که حیوان را قادر به راهپیمایی در کوهستان و مناطق سنگلاخی می نماید.
۹٫ سطح پشت، گردن، دنبه و دنبالیچه در این حیوان غالبا پوشیده از پشم بوده لیکن زیر گردن، زیر شکم، دست وپا و صورت فاقد پشم است و از موهای زبری که رنگ آنها تیره تر از رنگ پشم حیوان است، پوشیده شده است.
محل پراکنش
گوشفند افشاری در وسعتی قریب به ۲۰۰۰۰ کیلومتر مربع در بین استانهای زنجان و قسمتی از استانهای آذربایجان غربی و شرقی و کردستان پراکنده است. بیشترین جمعیت و منطقه پراکنش گوسفند افشاری در استان زنجان قرار گرفته است.

این نژاد دارای تیپ های مختلف در مناطق مختلف بوده که بر اساس رنگ و شکل ظاهری از هم متمایز می گردند. برخی از این تیپها به قرار زیر است:
– قزل افشار
– قاشقا افشار
– قمر افشار

خصوصیات تولیدی گوسفند افشاری

میانگین وزن تولد بره نر ۴.۳۵ کیلوگرم
میانگین وزن تولد بره ماده ۴ کیلوگرم
میانگین وزن پایان شیرخوارگی بره نر ۲۹.۵ کیلوگرم
میانگین وزن پایان شیرخوارگی بره ماده ۲۶.۵ کیلوگرم
میانگین وزن شش ماهگی بره نر ۴۱.۲۴ کیلوگرم
میانگین وزن شش ماهگی بره ماده ۳۸.۷ کیلوگرم
میانگین وزن در قوچ بالغ ۶۵/۸۸ کیلوگرم و در میش بالغ ۵۲/۷۰ کیلوگرم می‌باشد.
میانگین وزن پشم سالانه تولیدی در بره نر ۶۴۱ گرم
میانگین وزن پشم بره سالانه تولیدی در ماده ۴۷۸ گرم

خصوصیات ژنتیکی گوسفند افشاری

۱- چند قلو زایی
۲- سرعت رشد بالای این نژاد بطوریکه جزء اولین گروه گوسفندان گوشتی کشور و هم ردیف گوسفند بختیاری، گوسفند ماکویی و گوسفند مغانی قرار گرفته است.
۳- تولید شیر خوب و پرچرب این گوسفند که باعث‌شده است جزء گوسفندان دو منظوره گوشتی شیری قرار بگیرد.
۴- سازگاری و عادت پذیری آن با شرایط آب و هوایی مناطق سردسیر.
۵- قدرت راه پیمایی و کوه پیمایی خوب این نژاد بطوریکه قادر است فاصله ۱۰۰ کیلو متری بین ییلاق و قشلاق رابه راحتی طی نماید.
۶- بالا بودن نسبی دو قلو زایی این نژاد نسبت به سایر نژادهای گوسفند استان زنجان و کشور.
۷- مقاومت گوسفند افشاری در مقابل امراض انگلی داخلی و خارجی.
۸- بالا بودن ضریب تبدیل و داشتن بازده اقتصادی مطلوب.

تیپ‌های مختلف گوسفند افشاری

واریته قزل افشار: واژه یقزل به معنی قرمز سیر متمایل به قهوه‌ای می‌باشد. گوسفند قزل واریته ای از نژاد افشاری است که جایگاه اصلی پراکنش آن استان‌های آذربایجان غربی و شرقی است ولی در میان گله‌ای موجو در استان زنجان نیز یافت می‌شود. این گوسفند دارای سری نسبتاً بزرگ‌تر از نژاد اصلی افشاری بوده و پشم‌ها ضخیم‌تر و کم پشت‌تر می‌باشد.

واریتهٔ قاشقا افشار: گوسفند قاشقا افشار واریته ای از نژاد افشاری بوده که کمابیش تمامی ویژگی‌های این نژاد را داراست اما روی پیشانی آن لکه‌ای سفید رنگ وجود دارد. این گوسفند به شمار فراوانی در میان گله‌های افشاری دیده می‌شود

واریتهٔ قمر افشار: این گونه دارای رنگ کمابیش متمایل به خاکستری می‌باشد.

سن مناسب پرواربندی بره

سن مناسب برای از شیرگیری بره‌های نر گوسفند افشاری ۳ تا ۵ ماه و یا رسیدن به وزن ۲۴ کیلوگرم می باشد.  دامداران، بهره‌برداران و مروجان باید در زمان پرواربندی گوسفند افشاری توجه داشته باشند که پرواربندی بره در شرایط بسته و به روش معمول و بدون استفاده از غذای کمکی، حداکثر از سن سه ماهگی و وزن ۲۰ الی ۲۵ کیلوگرمی شروع شود، تا به این طریق ضمن حصول لاشه مطلوب، از توقف طولانی مدت بره‌ها به همراه میش‌ها در عرصه مراتع جلوگیری شود.

همچنین در زمان پرواربندی باید اقدامات بهداشتی لازم، با در نظر گرفتن بیماری‌های دامی شایع در منطقه در شروع و طول دوره پرواربندی مدنظر قرار گیرد. ا کوتاه‌تر کردن طول دوره پرواربندی به حداکثر یک دوره سه ماهه، سبب صرفه‌جویی در هزینه خوراک و سایر هزینه‌های پرواربندی ‌شده و می تواند در بالا بردن سود دامداران به شدت موثر باشد.

مواد قابل استفاده درتغذیه گوسفند پرواری

۱-دانه جو اگر بصورت بلغوری خورانده شود، یکی از منابع تأمین انرژی برای دام است
۲-کاه ساقه خشک تیره غلات و حبوبات است که پس از کوبیدن وجدا کردن دانه بدست
می‌آید. از نظر مواد غذایی بسیار ضعیف است. برای گوسفند پرواری کاه بایستی با کود اوره غنی سازی شود.
۳-سبوس، غشاء خارجی دانه غلات است که ارزش غذایی زیادی دارد، برای دام سهل الهضم وملین ودارای فسفر زیادی است
۴-کنجاله مازاد کارخانجات روغن کشی بوده که مهم‌ترین آن، کنجاله تخم پنبه و کنجاله سویا است. این ماده پروتئین زیادی دارد و یکی از اساسی‌ترین مواد درخوراک گوسفند پرواری می‌باشد
۵-تفاله وملاس چغندر، مازاد کارخانجات قند است و به علت قندی بودن و خوش خوراک کردن مواد غذایی برای پرواربندی بسیار مناسب می‌باشند
۶-یونجه برای دام خوش خوراک است و از نظر پروتئین، کلسیم و ویتامین بسیار غنی است. ارزش غذایی برگ یونجه بیش‌تر از ساقه آن است لذا زمان و نحوه برداشت آن تأثیر زیادی روی ارزش غذایی آن دارد.

نیاز غذایی پرواربندی گوسفند افشاری

الف- انرژی به وسیله مواد غذایی تأمین شده و برای نگهداری بافت‌های بدن، فعالیت‌های حیاتی و رشد و نمو صرف می‌شود. چنان چه انرژی مورد نیاز دام تأمین نشود، علایم ظاهری کمبود، مانند لاغری و عدم تناسب اندام بروز می‌کند
ب- پروتئین از طریق مواد غذایی تأمین می‌شود و وجود آن برای رشد و نمو دام ضرورت دارد. کنجاله دانه‌های روغنی و یونجه از مهم‌ترین منابع تأمین پروتئین هستند
ج- آب برای گوسفند پرواری بسیار ضروری و متوسط مصرف آن ۳ تا ۵ لیتر در روز است.
د- مواد معدنی مانند سدیم، کلسیم، فسفر، ید و آهن برای رشد ونمو دام ضروری است. برای تأمین نمک مورد نیاز دام بهتر است ازسنگ نمک استفاده شود.
ه- ویتامین‌ها برای فعالیت‌های عادی ضروری هستند. بخصوص ویتامین D که درجذب کلسیم وفسفر نقش دارد. کلسیم و فسفر در رشد اسکلتی دام بسیار مؤثر هستند.

جیره غذایی مورد نیاز گوسفند پرواری نژاد افشاری

مقدار غذایی که در ۲۴ ساعت دراختیار دام قرار می‌گیرد تا دام بتواند به فعالیت‌های خود ادامه داده و تولید شیر داشته باشد، جیره غذایی گفته می‌شود. جیره غذایی متعادل مخلوطی از چند ماده خوراکی است که دارای مقدار و نسبت صحیحی از انرژی و مواد مغذی مختلف بوده و
چنان چه روزانه و به میزان کافی دراختیار دام قرار گیرد، احتیاجات آن را از نظر انرژی، پروتئین، موا معدنی وسایر مواد مغذی درمدت ۲۴ ساعت تأمین می‌کند.

مواد قابل استفاده درتغذیه گوسفند پرواری نژاد افشاری

۱-دانه جو اگر بصورت بلغوری خورانده شود، یکی از منابع تأمین انرژی برای دام است.
۲-کاه ساقه خشک تیره غلات و حبوبات است که پس از کوبیدن وجدا کردن دانه بدست.
می‌آید. از نظر مواد غذایی بسیار ضعیف است. برای گوسفند پرواری کاه بایستی با کود اوره غنی سازی شود.
۳-سبوس، غشاء خارجی دانه غلات است که ارزش غذایی زیادی دارد، برای دام سهل الهضم وملین ودارای فسفر زیادی است.
۴-کنجاله مازاد کارخانجات روغن کشی بوده که مهم‌ترین آن، کنجاله تخم پنبه و کنجاله سویا است. این ماده پروتئین زیادی دارد و یکی از اساسی‌ترین مواد درخوراک گوسفند پرواری می‌باشد
۵-تفاله وملاس چغندر، مازاد کارخانجات قند است و به علت قندی بودن و خوش خوراک کردن مواد غذایی برای پرواربندی بسیار مناسب می‌باشند
۶-یونجه برای دام خوش خوراک است و از نظر پروتئین، کلسیم و ویتامین بسیار غنی است. ارزش غذایی برگ یونجه بیش‌تر از ساقه آن است لذا زمان و نحوه برداشت آن تأثیر زیادی روی ارزش غذایی آن دارد.

اصول تهیه جیره متعادل در نژاد افشاری

برای تهیه یک جیره متعادل باید از میزان احتیاجات گوسفند به مقدار ماده خشک، انرژی، پروتئین ومواد مغذی اطلاع داشت. جیره غذایی ضمن خوش خوراکی، قابل هضم بودن ومقوی بودن بایستی از نظر اقتصادی نیز باصرفه باشد و چون گوسفند یک حیوان نشخوار کننده است، وجود مقدارکافی مواد خشبی درجیره ضروری است. مواد خوراکی مورد استفاده درپرواربندی گوسفند نژاد مهربان شامل یونجه، جو بلغور شده، کنجاله تخم پنبه، سبوس گندم، تفاله خشک چغندر قند و کربنات کلسیم است. برای هر رأس دام، مقدار خوراک مصرفی درهرروز ۱۳۰۰ گرم است. نسبت ترکیب کنسانتره وعلوفه به ترتیب ۷۸۰ گرم و ۵۲۰ گرم بوده بطوریکه کنسانتره ویونجه را کاملاً با هم مخلوط کرده ودرسه نوبت صبح، ظهر و عصردراختیار بره‌ها قرار داده می‌شود. برای عادت کردن بره‌ها وجلوگیری از مشکلات گوارشی ناشی از خوراک مصرفی، تغییر جیره بایستی به تدریج وطی یک هفته تا ده روز انجام شود. درماه دوم پرواربندی مقدار خوراکی مصرفی ۱۶۰۰ گرم می‌شود بطوری که برای هر بره ۱۲۸۰ گرم کنسانتره و ۳۲۰ گرم یونجه به صورت مخلوط درسه وعده داده می‌شود.

زمان خاتمه پرواربندی نژاد افشاری

اصولاً مدت پرواربندی یکصد روز است وهر زمان که اضافه وزن به دلیل اضافه شدن چربی بدن باشد بایستی پرواربندی خاتمه یابد. دراواخر پرواربندی ضریب تبدیل غذایی کاهش یافته وبه ازاء مصرف هر واحد جیره غذایی افزایش وزن بره‌ها اقتصادی نخواهد بود. نکات مهم دیگری که درپرواربندی بایستی مورد توجه قرار گیرد:
۱-چون خرید بره‌ها حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد کل مخارج پرواربندی را تشکیل می‌دهد بنابراین درخرید بره دقت لازم صورت گیرد.
۲-بره‌هایی را که دراواسط تابستان خریداری می‌شوند بهتر است تا اوایل پاییز درچراگاه ها یا پس چر مزارع چرا داده و سپس به جایگاه پرواربندی منتقل شوند
۳-جیره غذایی بره‌های پرواری از نظر اقتصادی بایستی قابل صرفه باشد
۴-سرعت رشد بره‌های نر بیش‌تر از بره‌های ماده است و راندمان لاشه آن‌ها بهتر است
۵-از اخته کردن دام‌های پرواری خودداری نمایی زیرا هورمون‌های جنسی درسرعت رشد بره‌های پرواری بسیار مؤثر می‌باشند.

میزان سرمایه مورد نیاز جهت طرح پرورش گوسفند افشاری

بودجه: کمتر از ۵۰۰ میلیون تومان
ظرفیت طرح: ۲۰۰ رأس در دوره
تعداد اشتغال طرح توجیهی پرورش گوسفند افشاری: ۲ نفر
مساحت زمین مورد نیاز جهت پرورش گوسفند افشاری: ۱۰۰۰ متر مربع
نرخ برابری دلار: ۱۲۰۰۰۰ ریال
تعداد سال ساخت: ۱ سال
سرمایه ثابت: ۲۴۰۰ میلیون ریال
سرمایه در گردش: ۲۳۰۰ میلیون ریال
سرمایه کل: ۴۷۰۰ میلیون ریال