طرح پرورش بز سانن

در ایران مصرف گوشت بیش از مصرف شیر بز رواج دارد، لذا در حال حاضر تولید شیر بز در اغلب مناطق کشور مورد غفلت واقع شده و تن‌ها در برخی نواحی عشایری شیر بز بصورت دستی دوشیده و به مصرف می رسد. در حال حاضر نزدیک به ۵۵ میلیون رأس گوسفند و بز در کشور وجود دارد که سهم بز در این آمار ۲۰ میلیون راس است. متوسط شیر تولیدی بزهای بومی ایران در یک دوره شیردهی بسته به نژاد، حدود ۴۰ تا ۱۵۰ لیتر است، در حالی که در کشور توسعه یافته ای مثل فرانسه در یک دوره شیردهی به ازای هر رأس بز سانن، حدود ۷۰۰ لیتر شیر تولید می شود. این آمارها نشان می دهد که بازده تولید شیر بز در کشور فرانسه فقط با داشتن یک میلیون رأس بز (در مقایسه با ۲۰ میلیون بز موجود در ایران) نزدیک به ۴۰ برابر بازده تولید شیر بز در ایران است.
بازده تولیدی و اقتصادی مناسب شیر بز در کشورهای اروپایی موجب شده که دامداران این دام را در مزارع بسته یا نیمه باز نگهداری نموده و عملاً دامها را از مرتع جدا و یا نیاز دام به مرتع را به حداقل ممکن برسانند. در حالی که در ایران پرورش بز به دلیل بازده اقتصادی پائین، همچنان متکی به استفاده شدید از مرتع است.

خواص شیر بز سانن

شیر بز به لحاظ ترکیب شیمیایی و محتوی قند، چربی و پروتئین دارای بالاترین شباهت با شیر انسان است و به دلیل عدم ایجاد حساسیت در مقایسه با شیر گاو، جایگزین بهتری برای تغذیه نوزادان و سالمندان است. شیر بز در مقایسه با شیر گاو به لحاظ کیفیت پروتئین و چربی و قابلیت هضم و جذب مواد معدنی نظیر: کلسیم، منیزیم، مس و آهن مطلوب تر است. درصد چربی شیر بز اندکی بالاتر از شیر گاو است و به این دلیل شیر بز برای مصرف کنندگان به لحاظ
طعم و مزه مقبولیت بیشتری نسبت به شیر گاو دارد. در جدول صفحه بعد مقایسه ای بین ترکیب شیر گاو، شیر انسان و شیر بز ارائه شده است:

جدول ۱- مقایسه ترکیب شیمیایی شیر بز، شیر گاو و شیر انسان

تولید شیر در نژادهای مختلف بز متفاوت است و از مقدار روزانه ۳۰۰ گرم در نژادهای بومی تا مقدار ۸ کیلوگرم در برخی نژادهای برتر و اصلاح نژاد شده تغییر می کند.

مشخصات بز سانن

۱- نام: بز سانن منشاء: سویس
2- وزن بز نر بالغ بز سانن: ۱۲۰-۸۰ کیلوگرم – یک بز سانن نر بالغ حدود ۸۰ الی ۹۰ کیلوگرم و یک بز سانن ماده بالغ ۶۰ الی ۷۰ کیلوگرم وزن دارند.
3- وزن بز ماده بالغ بز سانن: ۹۰-۵۰ کیلوگرم
4- میانگین تولید شیر بز سانن: ۶۵۰ کیلوگرم در یک دورهٔ شیرواری ۳۰۰ روزه
5- حداکثر تولید شیر بز سانن: ۱۲۰۰ کیلوگرم در یک دورهٔ شیرواری ۳۰۰ روزه
6- مقدار تولید شیر بز سانن: ۴-۲ لیتر در روز
7- درصد پروتین شیر بز سانن: ۳.۱۸ درصد
8- درصد چربی شیر بز سانن: ۳.۵۸ درصد
9- مواد جامد شیر بز سانن: ۱۲.۸ درصد
10- بازده تبدیل خوراک بز سانن: ۹۵ درصد
11- مقدار علوفهٔ مورد نیاز برای تولید یک لیتر شیر: ۱.۰۴ کیلوگرم
12- مقدار علوفهٔ مورد نیاز برای تولید یک کیلوگرم چربی: ۳۴.۷۶ کیلوگرم
13- ارتفاع جدوگاه تا سطح زمین: ۷۶ سانتیمتر
14- دوره آبستنی بز سانن: ۵ ماه
15- دوره استراحت تا آبستنی بعدی بز سانن: ۳ ماه
16- دوقلوزایی بز سانن: عادی (بیش از ۲۰۰ درصد)
17- چندقلو زایی بز سانن: درصورت تغذیه مناسب، ۸۰ درصد

توجه:

میانگین تولید شیربزسانن در گله های داخل کشور در حدود ۲ تا ۲.۸ لیتر گزارش شده است و حداکثر تا روزی ۶ نیز حاصل شده است.

مشخصات ظاهری بز سانن

اکثر بز های سانن سفید هستند. اما گاهی اوقات قهوه ای کم رنگ نیز در بین آنها دیده می شود.
بر روی بینی، گوش ها و پستان آنها ممکن است تعدادی نقطه سیاه وجود داشته باشد.
گوش های آنها مستقیم رو به بالا می باشد.
به طور کلی آنها شاخ ندارند.
سایز پاهایشان کوچک می باشد.
پستان های آنها بزرگ می باشد.
گردن آنها دراز است.
کل اعضای بدن آنها با موهای ریز پوشیده شده است.
از بین تمام نژاد های بز شیری بیشترین میزان تولید شیر را دارد.
آنها می توانند خودشان را با شرایط آب و هوایی هر منطقه از جهان مطابقت دهند.
بزهای سانن دوست دارند در سایه بمانند و نمی توانند نور آفتاب شدید را تحمل کنند.

زیستگاه اصلی بز سانن در کوههای کشور سوئیس در روستایی بنام سانن بوده و این نژاد از این نقطه به سراسر جهان منتقل شده است. بز سانن دارای موهای کوتاه سفید و گاهی خاکستری است. متوسط وزن بزهای ماده این نژاد حدود ۶۱ کیلو گرم و وزن نرها تا ۷۵ کیلو گرم می رسد. ارتفاع قد در بزهای ماده ۷۶ سانتی متر و در نرها به ۸۱ سانتی متر می رسد. نرها شاخدار و ماده ها ممکن است دارای شاخ کوتاه یا بی شاخ باشند.
بز سانن به تولید شیر معروف است و شاید به جرأت بتوان گفت بهترین نژاد شیری بز در دنیاست. دوره شیردهی آن ۲۹۰ تا ۳۰۵ روز است و روزانه بین ۲ تا ۸ لیتر شیر می دهد.
متوسط چربی شیر این نژاد ۳.۶ درصد، پروتئین شیر ۳.۲ درصد و مواد جامد شیر ۱۲.۸ درصد می باشد. دوقلوزایی در بزهای سانن خالص موضوعی عادی است. بعضی منابع درصد دوقلوزایی بزهای ماده را در این نژاد از ۴۵ تا ۸۰ درصد گزارش کرده اند. این درحالی است که موارد زایش سه یا چهار قلو نیز در این نژاد فراوان گزارش شده است.
سابقه ورود بز سانن اصیل به ایران به بیش از ۵۰ سال قبل و به سال ۱۳۴۳ بر می گردد.
ورود بز سانن درایران با هدف آمیخته گری این نژاد با بزهای بومی و تولید یک نژاد شیری انجام شد که بنا به دلایلی این طرح چندان توفیق نداشت و به اهداف اولیه خود نایل نشد. اما در سال های اخیر و با مشارکت بخش خصوصی و صدور مجوز وزارت جهاد کشاورزی، ورود بزهای خالص نژاد سانن از فرانسه به ایران آغاز شده و در نقاط مختلف کشور گله های متعددی بر اساس پرورش بز سانن شکل گرفته است.

نحوه راه اندازی واحد پرورش بز سانن

بر اساس یک توصیه عمومی برای دامدارانی که قصد دارند تا گله بز را بصورت مزرعه ای و یا در سیستم‌های بسته نگهداری کنند، انتخاب بز سانن به دلیل ظرفیت بالاتر تولید شیر، مناسب تر است. اما بزهای آلپاین نیز تفاوت تولید شیر قابل توجهی با بزهای سانن ندارند و از طرفی مقاومت آن ها نسبت به بیماری ها و شرایط سخت محیطی مطلوب است. بنابر این در این شرایط پرورش هر یک از این دو نژاد قابل توصیه است. اما انتخاب بز آلپاین به دلیل انطباق بیشتر ویژگیهای آن با شرایط کوچ، قدرت پیاده روی و کوه پیمایی و استفاده بهتر از مراتع بالادست، برای دامدارانی که قصد کوچ های میان مدت و طولانی مدت را دارند، نسبت به سایر نژادهای مشابه مزیت دارد.
بهترین میزان ترکیب گله بصورت ۳۰ ماده و یک نر می‌باشد. بهترین روش پرورش این نژاد در آغل (صنعتی) بوده و در پرورش مرتعی حتما نیاز به خوراک مکمل دارد.

مقایسه تولید و خصوصیات شیرواری بزهای سانن با سایر بزهای شیری مطرح دنیا .

با توجه به اینکه این دام‌ها توان تولید بالای شیر دارند، امکان نگهداری آنها به صورت بسته و در شرایط صنعتی وجود دارد که با توجه به وضیعت بد مراتع کشور، تولید کنندگان در این بخش حتما باید به این سمت حرکت کنند.
این نژاد به صورت میانگین در یک دوره ۳۰۵-۲۹۰ روزهٔ شیرواری، توان تولید بیش از ۹۵۰ کیلوگرم شیر را دارند. این درحالیست که میانگین دورهٔ شیردهی بزهای بومی، ۱۵۰ روز شیرواری بود که حداکثر توان ۴۰ کیلوگرم را دارند.
نه تنها بز سانن در تولید شیر یکه تازی خواهد کرد بلکه دام‌های بومی حاصل از تلاقی با بز سانن می‌توانند افزایش شیر چشمگیری داشته باشند.

جدول ۲- مقایسه تولید و خصوصیات شیرواری بزهای سانن، آلپاین و بزهای بومی ایران.

محل نگهداری بز سانن

محل زندگی برای بز های سانن بسیار حیاتی و مهم است. زیرا آنها عاشق ماندن در سایه هستند و نور آفتاب شدید را نمی توانند تحمل کنند. همچنین یک مکان مناسب از آنها در مقابل انواع شرایط نامطلوب و انواع بیماری ها محافظت می کند. بنابراین بیشترین فضا به صورت سایبان در نظر گرفته میشود.

شرایط نگهداری بز سانن

پرورش بز سانن بسیار آسان است. آنها نیاز به مراقبت مخصوص و اضافی ندارند. شما می توانید آنها را با حیوانات دیگر خود پرورش دهید. حتی یک کودک هم می تواند آنها را پرورش دهد و از آنها به آسانی مراقبت کند. اما مراقبت اضافی و مدیریت آنها، سلامتی و تولید آنها را افزایش می دهد.
• همیشه غذای تازه با کیفیت خوب به بزهای خود بدهید که از مواد غذایی با ارزش و غنی شده با عناصر ضروری غذا، تهیه شده باشد.
• عمل شیر دوشی از بزها باید روزی دو بار انجام شود.
• سعی کنید اطراف مزرعه خود حصار بکشید و همیشه بزها را داخل مزرعه نگهداری کنید.
• اطمینان حاصل کنید که هوای تازه و نور داخل محل نگهداری آنها تامین می شود.
• محل نگهداری و تجهیزات مورد استفاده بزها را به طور منظم تمیز کنید.
• همیشه محل نگهداری را خشک نگهدارید.
• بزهای نر را از بزهای ماده جدا نگهدارید.
• از بز های نر بالغ، ماده های باردار و بزغاله ها بسیار مراقبت کنید.
• برای بزها آب تازه کافی و تمیز مهیا کنید.
• در صورت نیاز بلافاصله با دامپزشک تماس بگیرید.

امکانات لازم برای پرورش یک گله بزهای شیری اصلاح شده

با توجه به فراهم بودن زمینه پرورش بزهای سانن و آلپاین در بسیاری از نقاط کشور و همچنین امکان واردات اسپرم و دام زنده این بزها، لذا پرورش صنعتی این نژادها با هدف تولید شیر به عنوان یک رویکرد مهم و استراتژیک می تواند در پرورش دام کشور مطرح شود. همانطور که تولید شیر این بزها چند برابر بزهای بومی است به همان نسبت احتیاجات بز سانن و آلپاین نیز نسبت به بزهای بومی بالاتر است. بنابراین کسانی که مایل به پرورش بزهای سانن یا آلپاین هستند باید امکانات لازم نظیر جایگاه مناسب، تأمین خوراک مورد نیاز و تأمین تجهیزات و لوازم بهداشتی را در دامداری پیش بینی نمایند.

شرایط آب و هوایی مناسب پرورش بز سانن

برخی بر این عقیده اند که با توجه به اینکه منشأ بز سانن و آلپاین مناطق کوهستانی و نسبتا سردسیر اروپا است، پس این دو نژاد فقط باید در مناطق سردسیر کشور پرورش یابند. اما مشاهدات و گزارشات متعدد نشان می دهد که اگر شرایط حداقلی محیطی برای پرورش بزهای بومی در یک منطقه فراهم باشد، می توان در آن شرایط بزهای سانن و آلپاین را نیز نگهداری و تکثیر نمود.
وجود رطوبت حداقل ۲۵ درصد و حداکثر ۷۵ درصد برای پرورش بز مطلوب است. هرچند با وجود درصد رطوبت بالاتر و یا پائین تر از این مقدار نیز امکان پرورش وجود دارد ولی ممکن است میزان تولید بزها اندکی کاهش یابد.
همچنین دمای مناسب برای پرورش بز معمولاً بین ۱۲ تا ۲۱ درجه سانتی گراد است. مقدار تولید شیر و سلامت عمومی بزها در دمای بین ۱۷ – تا ۲۷ درجه تحت تأثیر قرار نم یگیرد ولی دمای بیش از ۲۷ درجه سانتی گراد باعث کاهش مصرف خوراک و کاهش تولید شیر آنها میشود.
بنابراین شاید تأمین حرارت در فصل زمستان برای بزها ضروری نباشد، ولی تأمین یک سایه بان خنک در شرایط تنش گرمایی در فصل تابستان برای آن ها بسیار حائز اهمیت بوده و این مسئله بخصوص در مورد بزغاله ها مهم تر است؛ زیرا آن ها در فصل زمستان به یک ساختمان نسبتاً گرمتر و در تابستان به یک سایه خنک تر از جایگاه دامهای بالغ نیازدارند و در غیر این صورت معمولا به دلیل سرما و یا گرمای شدید در روزهای اول پس از تولد تلف میشوند.

ساختمان و تأسیسات مورد نیاز بز سانن

معمولاً یک جایگاه ساده که از سه طرف با دیوار محصور و از یک طرف باز باشد، بسیاری از نیازهای فیزیولوژیک بزهای شیری نظیر تهویه، نور و سایه مناسب را مرتفع میک‌ند. در زمستان برای گرم شدن محل نگهداری بزها بهتر است طرف باز جایگاه را با برزنت، پلاستیک و بسته های کاه به خوبی پوشاند. همچنین در تابستان و بخصوص در مناطق بسیار گرم برای خنک شدن بهتر دامها، بهتر است از بادبزن های برقی و سیستم مه پاش در برخی قسمت های سایه بان استفاده شود. برقراری جریان هوای تازه در جایگاه نگهداری بز برای تأمین اکسیژن کافی و دفع گازهای مضر، آلاینده ها و دفع حرارت اضافی بسیار حائز اهمیت است. بز نسبت به وزش باد شدید و کوران هوا حساس بوده، بنابر این برای برقراری تهویه در جایگاه باید از ایجاد کوران جلوگیری نمود. به این دلیل جایگاه استراحت بزها باید پشت به باد ساخته شده و یا در آن از بادشکن استفاده شود. در جدول ذیل مساحت توصیه شده برای ساخت محل گردش و استراحت برای سنین مختلف بز ارائه شده است.

جدول ۳- مساحت توصیه شده برای محل گردش و استراحت بز(متر مربع)

محوطه گردش بزها باید دارای نور طبیعی و تهویه مناسب باشد و ابعاد آن با تعداد دامی که در آن نگهداری می شود، متناسب باشد.
پیش بینی انبار علوفه، آخورها، آبشخورها، انبار ذخیره کود، محل قرنطینه و درمان، محل شیردوشی و تجهیزات جانبی آن از دیگر مواردی است که باید در ساخت یک جایگاه پرورش بز به آن اشاره کرد. البته ابعاد و مساحت هر یک از این بخش ها با توجه به هدف پرورش، ظرفیت دامداری، نوع نژاد، شرایط آب و هوایی و سلیقه دامدار ممکن است متفاوت باشد.
توصیه میشود برای نظارت بهتر و سرویس دهی مناسب تر به بزها اولاً بزهای شیرده از سایرین جدا شده و خوراک متفاوتی دریافت کنند. ثانیاً در صورت بزرگی گله بهتر است جایگاه های متعددی پیش بینی شده و در هر یک از جایگاه ها تعداد ۵۰ تا ۷۰ رأس بز نگهداری شود تا امکان سرکشی و نظارت بهتری بر روی وضعیت آن ها فراهم باشد.
هنگام ساخت جایگاه استراحت و گردش بزها در حد امکان باید از مصالح محکم و بادوام و در عین حال ارزان قیمت استفاده کرد. تهیه یک سقف بادوام و نفوذ ناپذیر، ساخت دیوارهای جانبی محکم بخصوص در برابر وزش باد و طوفان و انتخاب جنس کف و سیستم فاضلاب مناسب از موارد مهمی است که در ساخت و طراحی اولیه محل جایگاه باید مد نظر قرار گیرد.

مشخصات سالن شیردوشی در واحد پرورش بز سانن

ساخت سالن شیردوشی یکی از مهمترین مواردی است که باید در پرورش بزهای شیری مد نظر قرار بگیرد. بزها در طول روز حداقل دو بار و حداکثر سه بار به این محل منتقل شده و شیردوشی می شوند. بیشترین مقدار شیر در هفته دوم تا دهم بعد از زایش تولید میشود و پس از آن تولید شیر بزها روزانه کاهش می یابد. طول مدت شیردهی به نژاد، نحوه مدیریت و کیفیت و مقدار خوراک بستگی دارد. شیردوشی بزها ممکن است ب هوسیله دست و یا با استفاده از ماشین شیردوشی انجام گیرد، اما در هر دو صورت باید محلی جداگانه و بهداشتی برای دوشش بزها در یک دامداری ساخته و آماده شود. در روستا و یا دامداریهای کوچک ممکن است بزها با دست دوشیده شوند، اما در دامداریهای بزرگ برای سهولت و تسریع شیردوشی باید با دستگاه دوشیده شوند.
هنگام شیردوشی چه بصورت دستی و چه با دستگاه، لازم است ابتدا دام به خوبی مهار و سپس دوشیده شود. برای این کار باید باکس یا جعبه شیردوشی طراحی شود. باکس انفرادی یا جایگاه شیردوشی بزها باید بگون های باشد که امکان چرخش بز در آن وجود نداشته باشد. نحوه طراحی جایگاه شیردوشی و محل استقرار کارگر باید به نحوی باشد که امکان دسترسی کارگرها به پستان دام به آسانی فراهم شود. معمولاً عرض جایگاه انفرادی شیردوشی را از ۰ ۴ تا ۵۰ سانتی متر و طول آن را ۱۰۰ سانتی متر در نظر م یگیرند. در صورت تمایل به ساخت آخور در مقابل جایگاه شیردوشی، باید یک راهرو به عرض یک متر مقابل هر جایگاه ساخته شود. در تعیین مساحت سالن شیردوشی باید ابعاد و تعداد سکوهای شیردوشی، راهروهای خوراک دهی، آخورها، محل شستشوی ظروف، محل ذخیره و نگهداری موقت شیر و محل عبور و مرور کارگران را پیش بینی نمود. بر اساس یک توصیه می توان مساحت سالن شیردوشی را با توجه به اندازه گله، معادل ۱۰ درصد مساحت محل استراحت بزها تعیین نمود.

شرایط بهداشتی سالن شیردوشی واحد پرورش بز سانن

جنس مصالح مورد استفاده درکف و دیوارهای سالن شیردوشی باید از موادی انتخاب شوند که بهداشتی بوده و قابل شستشو باشند. شاید استفاده از بتن (در صورت قیمت مناسب (بهترین گزینه برای ساخت کف سالن شیردوشی باشد. برای پوشش دیوارها نیز می توان از سیمان، سرامیک و یا هر نوع مصالح قابل شستشوی دیگر استفاده کرد. وجود نور و تهویه کافی در سالن شیردوشی از ملزومات است. زیرا ریزش آب فراوان و بخار تولید شده در سالن شیردوشی معمولاً باعث افزایش رطوبت محیط و کاهش تهویه می شود. در نظر گرفتن مساحت مناسب پنجره (حداقل ۱۰ درصد مساحت کف سالن) و استفاده از هواکش های برقی برای ایجاد تهویه، در سالن شیردوشی اجتناب ناپذیر است.
سالن شیردوشی باید به تجهیزاتی مثل آب سرد و گرم، شیر سردکن، محل ذخیره شیر، محل شستشوی ظروف و دستگاه شیردوش مجهز باشد. استفاده از توری‌های فلزی جهت نصب در پشت پنجر هها مانع از ورود حشرات به داخل سالن و آلوده شدن شیر خواهد شد. برای اطمینان از سلامت دام ها وپیشگیری از آلودگی های احتمالی، نظافت سالن شیردوشی باید بصورت مرتب و پس از هر مرحله شیردوشی انجام شود.

تغذیه بز سانن

از آنجایی که بز های سانن شیر زیادی تولید می کنند بنابر این به مقدار زیادی پروتئین و انرژی نیاز دارند و تغذیه آنها باید به طور منظم انجام شود، همیشه همراه با غذای تازه و خوب، بطور منظم آب تازه و سالم برای آنها فراهم کنید.
از آنجا که هزینه خوراک ۷۰ تا ۷۵ درصد کل هزینه های پرورش را شامل می شود، لذا یک دامدار قبل از اقدام به تشکیل گله پرورش بز باید تکلیف منبع خوراک آن ها را مشخص کند. برخی بر این عقیده اند که با توجه به اینکه عادت چریدن و تعلیف از مراتع طبیعی در بزها نهادینه شده است، لذا پرورش بز بدون در نظر گرفتن چراگاه برای آنها عملاً غیر ممکن است.
واقعیت آن است که بزها بصورت طبیعی به حرکت در فضای باز و مرتع نیاز دارند. تأمین همه یا بخشی از خوراک بزها از مرتع بیشتر در مناطق دارای آب و هوای معتدل و دارای مراتع مناسب قابل توصیه است.

تغذیه بز شیرده

احتیاجات غذایی بزهای شیری نسبت به سایر بزها بیشتر است و طبیعتاً مقدار و کیفیت خوراک آن ها نیز باید مناسب تر باشد. یک بز سانن یا آلپاین روزانه تا ۵ درصد وزن بدن خوراک مصرف می کند. برای مثال با توجه به متوسط وزن ۶۰ کیلوگرم بزهای ماده سانن، هر رأس بز در هر روز تا ۳ کیلوگرم خوراک مصرف می کند.
علوفه باید بخش اعظم جیره غذایی بز شیرده را تش یکل دهد. شاید بتوان گفت حدود ۶۰ درصد ماده خشک مصرفی باید از علوفه و ۴۰ درصد آن از کنسانتره تأمین شود. با این روش تغذیه می توان از مشکلاتی نظیر کاهش چربی شیر و اسیدوز جلوگیری نمود. انواع علوفه سیلویی، نظیر سیلوی ذرت و علوفه سیلویی، علوفه قابل قبول برای بز شیرده می باشند. در ضمن بعضی از گیاهان صیفی و سبزیجات نیز علوفه مناسب برای بز شیرده می باشند، ولی برای جلوگیری از وارد شدن بوی آن ها در شیر تولیدی، باید بعد از شیردوشی مورد مصرف دام قرار داد.
برای بز ماده شیرده می توان کنسانتره را به صورت حبه شده (پلت) یا به صورت معمولی تأمین نمود. از محاسن خوراک حبه شده این است که کمتر به قارچ آلوده شده و در سرمای زمستان منجمد نمی شود و در ضمن دام نمی تواند اجزای تشکیل دهنده آن را از یکدیگر جدا کرده، مصرف نماید. البته تهیه یک جیره غذایی مناسب و اقتصادی باید با حساسیت و دقت خاصی انجام شود تا از یک طرف باعث ضرر و زیان دامدار نشود و از طرفی تمام احتیاجات غذایی بزها را تأمین کند. برای این کار توصیه می شود دامداران محترم با کارشناسان خبره مشورت نمایند.

تغذیه بز ماده شیری خشک

برای بز شیرده نیز مشابه گاو شیری یک دوره خشک به مدت ۶۰ روز مناسب و ایده آل است. در تغذیه بز ماده خشک نیاز به دقت و توجه زیادی می باشد. اگر بز ماده لاغر باشد نحوه تغذیه او با بز ماده چاق متفاوت است، چون حدود ۷۰ درصد افزایش وزن و رشد جنین در دو ماه آخر آبستنی می باشد، لذا تغذیه مناسب در این دوران بسیار اهمیت دارد در اغلب شرایط تغذیه با علوفه با کیفیت متوسط، همراه با ۹۰۰ – ۴۵۰ گرم کنسانتره دارای ۱۶ – ۱۵ درصد پروتئین که برای مواد مغذی مختلف متعادل شده است برای بز ماده خشک مناسب است. به طورکلی باید تغذیه بز خشک به خصوص در هوای سرد در حد کافی باشد. تغذیه کافی برای جلوگیری از مسمویت خون در قبل از زایش مهم است. از طرف دیگر تنظیم جیره غذایی و متعادل کردن آن سبب می شود که از عوارض و مشکلات ناشی از کمبود کلسیم در زمان زایش جلوگیری شود.

تغذیه بزغاله ها

برای حصول بهترین نتیجه، لازم است در فاصله زمانی ۳۰ دقیقه پس از زایش، آغوز در اختیار بزغاله قرار گیرد. آغوز اولین شیری است که بز ماده پس از زایش تولید می کند و تولید آن تا ۴۸ ساعت ادامه می یابد و به تدریج یکفیت آن تغ ییر می کند.
غلظت مواد مغذی در آغوز بیشتر از شیر معمولی است و ملین نیز می باشد. مهم ترین ویژگی آغوز داشتن مقادیر زیادی آنتی بادی است که سبب ایجاد ایمنی ذاتی شده و حیوان را در مقابل بیماری ها محافظت می نماید. در مواردی که آغوز به طور دستی به بزغاله داده می شود باید به مدت دو روز و روزانه ۷۵۰ – ۵۰۰ گرم و در هر روز ۴- ۳ نوبت به حیوان خورانیده شود.
در زمانی که بزغاله با شیر تغذیه می شود یک هدف این است که افزایش وزن روزانه حیوان حدود ۲۴۰ گرم باشد. وقتی که وزن بدن حیوان دو برابر وزن تولد او شود و شروع به مصرف غذا و علوفه نماید، می توان تغذیه با شیر را متوقف کرد.

تولید مثل در بز سانن

بز های سانن معمولا هر سال تولید مثل می کنند و در هر دوره یک یا یک جفت بزغاله تولید می کنند. لازم است از ماده های آبستن بسیار مراقبت شود.

مقدار و کیفیت آب مصرفی گله بزهای سانن و آلپاین

مصرف آب بزها قابل توجه است. بر اساس گزارشات علمی یک رأس بز سانن برای تولید یک لیتر شیر روزانه بین ۴ تا ۶ لیتر آب مصرف می کند. بنابر این اگر یک بز سانن یا آلپاین در هر روز ۳ لیتر شیر بدهد، مصرف آب روزانه آنها بین ۱۲ تا ۱۸ لیتر خواهد بود. علاوه بر تأمین مقدار آب کافی در دامداری باید به کیفیت آب مصرفی نیز توجه نمود. آب مورد استفاده برای بزها باید تمیز، بهداشتی و عاری از ذرات خارجی بوده و دمای آن خیلی سرد یا گرم نباشد. تأمین آب خنک در فصول گرم سال و جلوگیری از یخ زدن آب در فصل زمستان باید در پرورش بزهای شیری مد نظر قرار بگیرد.

آبشخور بزها باید مدام نظافت شود و آب کافی در آن موجود باشد. در تأمین آب مورد نیاز دامداری باید به مقدار شوری آب و درصد املاح موجود در آن نیز توجه شود. بزهای شیری به املاح موجود در آب نسبت به بزهای گوشتی حساس ترند، لذا آب خیلی شور برای مصرف بزهای شیری و حتی برای نظافت دستگاه های شیردوشی چندان مناسب نیست.

مبارزه با انگلهای خارجی در گله بزهای سانن و آلپاین

آلودگی بز به انگل های خارجی و آسیب ها و زیان هایی که از این نظر به دامدار وارد می شود، یکی از مسائل مهمی است که باید به آن توجه ویژه نمود و با استفاده از تجهیزات گوناگون نسبت به مبارزه با این انگل ها اقدام کرد. در شرایط ایران بیشتر انگل های خارجی که در بز ایجاد ناراحتی و آسیب می کنند از انواع کنه ها می باشند. کنه ها چه از راه مکیدن خون و چه از لحاظ انتقال بیماری های پیروپلاسموز و بابزیوز خساراتی را به گله های بز وارد می سازند. باید دانست جرب ها و سایر انگل هایی هم که در زیر پوست مستقر می شوند، مانند انگلهای خارجی موجب ناراحتی بز می گردند و می توان با استفاده از حمام و تجهیزات دیگر اینگونه انگل ها را نیز از بین برد.

الف- حمام: در نوع ساده، حمام بصورت گودالی است که یک طرف آن دارای شیب تند و طرف دیگر دارای شیب ملایم است اصولا ساختمان حمام از سه قسمت گذرگاه یا راهرو، حمام دارو یا حوضچه و استراحتگاه یا محل خشک شدن تشکیل شده است. در نقاطی که امکان پذیر است باید ترتیبی داد که دام پیش از آنکه به حوضچه وارد شود از راهرویی به طول ۳ تا ۵ متر و به عمق ۲۰ سانتی متر که آن را با آب پر کرده اند عبور کند تا ضمن نظافت پا از آلودگی سریع حمام ممانعت شود.

ب- پخش یا اسپری: ساختمانی مشابه حمام دارد با این تفاوت که به جای حوضچه، محوطه ای را به شکل دایره یا مربع احداث می کنند و به وسیله پمپ های مخصوص محلول های دارویی را از مخزن آن با فشار قابل قبول روی تمام بدن دام پخش می نمایند.

پ- دوش: در این روش محوطه ای احداث شده است که بزها بطور جداگانه وارد آن می شوند و محلول دارویی به وسیله دوش که در سقف محوطه نصب شده روی بدن آن ها پاشیده می شود.

ت- سم کمری (پور آن): این سموم چند سالی است که وارد بازار شده و هیچ گونه مسمومیتی برای دام در بر ندارد. این سم مایع (محلول روغنی) برحسب وزن دام روی کمر بز، از ناحیه پشت شانه به طرف عقب تا انتها کشیده می شود.

نکته: بهتر است واکسنهای آگالاکسی و آنتروتوکسمی را تقریبا ۴۵ روز قبل از زایش به بزهای آبستن تزریق کرد تا سبب امنیت خوبی در بزغاله ها و مادرانشان در مقابل این بیماریها ایجاد کند.

سرمایه گذاری در پرورش بز سانن

با بررسی های انجام شده و ارزیابی ده ها طرح و پروژه در خصوص پرورش بز سانن توسط مهندسین مشاور پارس رابین شرایط و میزان سرمایه گذاری مورد نیاز جهت احداث فارم پرورش بز سانن با توجه به ظرفیت های طرح بررسی و به طور خلاصه در زیر ارائه شده است.

طرح توجیهی پرورش بز سانن

با توجه به ظرفیت های پرورش و رعایت ضوابط سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور در خصوص واحدهای پرورش بز داشتی و مبانی زیر، طرح ها و شاخص های اقتصادی پرورش بز سانن محاسبه و به طور خلاصه قید شده است. ضمنا برای هر کدام از ظرفیت ها طرح توجیهی تهیه که طی روزهای آتی در سایت قرار داده خواهد شد.

• محاسبات مربوطه با در نظر گرفتن هزینه کارگری و ساخت جایگاه پرورش بز انجام شده است.
• در ظرفیت ۲۰ راسی، فرض براین است که کلیه کارهای دامپروری توسط صاحب دام و خانواده انجام میشود بدیهی است به ازائ هر ۵۰ راس حداقل دستمزد یک نفر شاغل تمام وقت به هزینه ها اضافه میشود.
• سال پرورش از شهریور ماه امسال شروع و شهریور سال بعد خاتمه پیدا می کند.
• زایش بزغاله ها در اسفند و فروردین هر سال.
• دوره شیردهی از فروردین تا اواخر دی ماه در نظر گرفته شده است.
• رکورد شیردهی از شکم دوم به میزان ۰٫۵ الی ۱٫۵ کیلوگرم افزایش می یابد که در محاسبات اعمال نشده است.

مبانی محاسبات طرح توجیهی پرورش بز سانن

• میانگین تولید شیر هر راس بز سانن ۳ لیتر در روز
• طول دوره شیرواری در سال ۲۸۰ روز
• میانگین تولید شیر هر راس بز سانن ۸۴۰ کیلوگرم در سال
• در شکم اول تقریبا ۱۲۰درصد دوقلو زایی و در شکم دوم ۱۸۰درصد دوقلو زایی
• نسبت بزغاله های متولد شده نر و ماده در گله ۵۰ درصد ماده و ۵۰ درصد نر در نظر گرفته شده
• میزان تلفات در گله ۱۲ درصد در نظر گرفته شده
• میانگین وزن تولد بزغاله های این نژاد حدود ۴ کیلوگرم و وزن بالغ در ماده ها ۵۰ تا ۷۰ و نرها ۹۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم

قیمت ها
• میانگین قیمت فروش شیر ۵۵۰۰ تومان
• فروش بزغاله نر به ازای کیلویی ۴۵۰۰۰ تومان (در حال حاضر نر بز های سانن به صورت دام ژنتکی خرید و فروش می شوند ، قیمت ها از ۵.۵ تا ۸.۵ میلیون تومان)
• فروش بزغاله ماده ۴ الی ۵ ماهه از ۴ میلیون تومان
با توجه به شرایط اقتصاد دامپروری و تاثیر منفی خشکسالی های اخیر بر مراتع، هزینه خوراک و نگهداری دام برای دامداران روستایی و عشایر افزایش یافته و امکان فعالیت در این صنعت برای بسیاری از دامداران دشوار می باشد. برای افزایش تولید و افزایش بهره وری اقدامات اصلاح نژادی و مدیریتی باید در دستور کار دامداران محترم قرار بگیرد. یکی از این اقدامات می تواند جایگزینی و استفاده از بزهای پرتولید همچون سانن و آلپاین در گله های بومی باشد. با توجه به ویژگی های ژنتیکی و تطابق مناسب این بزها با شرایط آب و هوایی کشور می توان انتظار داشت که سطح تولید و سود اقتصادی دامداران در برنامه های میان مدت و بلند مدت افزایش یابد. در سال های اخیر معاونت بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی برای بهبود وضعیت پرورش دامهای سبک، اقدام به صدور مجوزهای لازم برای واردات بزهای سانن و آلپاین نموده است. انتظار می رود با ورود نژادهای برتر بز شیری میانگین تولید شیر بز در گله های بومی در یک دوره شیردهی از ۸۰ کیلوگرم به حدود ۵۰۰ تا ۷۰۰ کیلوگرم برسد. لذا این امیدواری وجود دارد که با افزایش تولید شیر بز در کشور، اولا صنعت پرورش بز علاوه بر تولید گوشت بتواند بخش مهمی از نیاز شیر خام کشور را تأمین نماید و از طرفی توسعه پرورش بزهای شیری بتواند کمک مهمی به اقتصاد خانوارهای روستایی و عشایر داشته و نقش مهمی در اشتغال زایی جوانان جویای کار این خانوارها ایفا نماید.

مقایسه سرمایه گذاری در پرورش بز

نسبت بازگشت سرمایه واحدهای صنعتی دام سبک به گاوداری، حداقل ۵ برابر است. به‌طور کلی مزایای یک واحد صنعتی دامداری دام سبک ــ با استفاده از نژادهای مرغوب اروپایی ــ نسبت به گاوداری از این قرار است:
سرمایه‌گذاری اولیه بسیار کمتر
بازدهی اقتصادی بسیار بالاتر
امکان نگهداری دام سبک در شرایط روستایی
خوراک‌دهی بز توسط ضایعات کشاورزی، در برابر خوراکهای گران‌قیمت گاو
کیفیت لبنیات بزی به‌ویژه پنیر بزی بسیار بالاست، لذا این محصولات در اروپا بسیار رایج و پرطرفدارند.
شیر بز برای کسانی که به لاکتوز شیر گاو حساسیت دارند توصیه می‌شود.
میزان آسیب‌پذیری دام و سرمایه در بزها پایین‌تر است؛ تعداد کمتری از بیماریهای اپیدمیک، بز را متأثر می‌کند.
بز پس از هر تنش محیطی، خیلی سریعتر از گاو به سطح تولید قبلی خود باز می‌گردد.
سازگاری و استرس پایین بز در اقلیمهای گوناگون و متنوع ایران در برابر گاوهای شیری حساس.
زایش بالای بزهای سانن و آلپاین در برابر زایش پایین گاوهای شیری.
به این ترتیب در نهایت می‌توان گفت پرورش صنعتی بزهای سانن و آلپاین مزایای قابل توجهی نسبت به پرورش گاوهای شیری دارد.

مجوز مورد نیاز برای پرورش بز سانن فرانسوی

مانند هر کسب‌ و کار دیگری، گرفتن مجوزهای لازم از ملزومات اولیه است. سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی طبق نیازها و امکاناتی که در مناطق مختلف کشور وجود دارد، به سازمان‌های متولی و زیرمجموعه ابلاغ می‌شود.
سازمان‌هایی که سرمایه‌گذاران این حوزه باید با آنها در تعامل باشند، نظام مهندسی کشاورزی و نظام دامپزشکی است.

نتیجه گیری:

به‌طور کلی مزایای یک واحد صنعتی دامداری دام سبک ــ با استفاده از نژادهای مرغوب اروپایی ــ نسبت به گاوداری از این قرار است:
• سرمایه‌گذاری اولیه بسیار کمتر
• بازدهی اقتصادی بسیار بالاتر
• امکان نگهداری دام سبک در شرایط روستایی
• خوراک‌دهی بز توسط ضایعات کشاورزی، در برابر خوراکهای گران‌قیمت گاو
• کیفیت لبنیات بزی به‌ویژه پنیر بزی بسیار بالاست، لذا این محصولات در اروپا بسیار رایج و پرطرفدارند.
• شیر بز برای کسانی که به لاکتوز شیر گاو حساسیت دارند توصیه می‌شود.
• میزان آسیب‌پذیری دام و سرمایه در بزها پایین‌تر است؛ تعداد کمتری از بیماریهای اپیدمیک، بز را متأثر می‌کند.
• بز پس از هر تنش محیطی، خیلی سریعتر از گاو به سطح تولید قبلی خود باز می‌گردد.
• سازگاری و استرس پایین بز در اقلیمهای گوناگون و متنوع ایران در برابر گاوهای شیری حساس.
• زایش بالای بزهای سانن در برابر زایش پایین گاوهای شیری.
به این ترتیب در نهایت می‌توان گفت پرورش صنعتی بزهای سانن مزایای قابل توجهی نسبت به پرورش گاوهای شیری و بزهای بومی دارد.

محتوای طرح های توجیهی بسته های پرورش بز سانن به شرح زیر است :

آخرین ضوابط و دستورالعملهای صدور مجوز پرورش بز سانن در سازمان نظام مهندسی کشاورزی
اصول پرورش بز سانن + فیلم
• نحوه ایجاد گله بز سانن
• امکانات لازم برای پرورش بز سانن
• شرایط آب و هوایی مناسب
• ساختمان و تأسیسات مورد نیاز پرورش بز سانن
• سالن شیردوشی
• شرایط بهداشتی شیردوشی
• مدیریت تغذیه
• تغذیه بز شیرده
• تغذیه بز ماده شیری خشک
• تغذیه بزغاله های سانن
• اصول تهیه جیره های متعادل بز سانن

طرح توجیهی پرورش بز سانن
• هدف از اجرای طرح
• هزینه‌های سرمایه‌گذاری طرح
• هزینه‌های زمین و ساختمان سازی
• هزینه تاسیسات و انشعابات
• هزینه تجهیزات و تکنولوژی
• هزینه های سالیانه
• وضعیت تأمین نیروی انسانی و تعداد اشتغال
• مواد اولیه مصرفی
• برآورد هزینه سالیانه آب، برق و گاز
• برآورد قیمت تمام شده به تفکیک هزینه‌ها
• برآورد درآمدهای حاصله از طرح
• مقایسه ترکیب شیمیایی شیر بز، شیر گاو و شیر انسان
• مقایسه تولید و خصوصیات شیرواری بزهای سانن، آلپاین و بزهای بومی ایران
• مساحت توصیه شده برای محل گردش و استراحت بز سانن
• برنامه واکسیناسیون بز سانن و آلپاین
• هزینه تجهیزات و ماشین آلات
• جمع‌بندی سرمایه‌گذاری ثابت طرح
• هزینه سالیانه نیروی انسانی تولیدی
• هزینه سالیانه مواد اولیه طرح
• مصرف سالیانه انرژی
• نگهداری و تعمیرات
• هزینه استهلاک
• سرمایه در گردش
• هزینه های تولید
• منابع سرمایه گذاری طرح
• ظرفیت تولیدی طرح
• میزان فروش طرح
• پیش بینی عملکرد سود و زیان طرح