طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی

نظر به اهمیت رونق صنعت گردشگری و اطلاع از روند اجرا و وضعیت پروژه های گردشگری زمینه اجرای این زیرساخت ها با سرمایه گذاری مناسب و مطلوب ایجاد شود. باید مطلوب دانست و افزود.(طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی): با توجه به محدودیت ظرفیت های دولتی، بخش خصوصی باید درحوزه ایجاد زیرساخت ها وارد شده و به توسعه زیرساخت های مناسب گردشگری با هزینه کرد مطلوب اقدام کند. بارویکرد رونق صنعت گردشگری و درآمدزایی ملی، از پروژه ها وطرح های مناسب و مطلوب گردشگری حمایت شود. وبا توجه به اهمیت توسعه صنعت گردشگری درراستای فراهم سازی زمینه های این توسعه وایجاد زیرسا خت ها و رونق این صنعت، پروژه های مختلف گردشگری درحال اجراست. درراستای اجرای پروژه های سرمایه گذاری گردشگری و سرمایه گذاری سرمایه گذاران داخلی وخارجی پیش بینی می شود با اجرای مجتمع تفریحی تجاری توریستی اقامتی پذیرایی و به بهره برداری رسیدن آن ها چندین شغل ایجاد شودامیدواریم با همکاری بخش خصوصی وحمایت های دولت، اقدامات مطلوبتری درتوسعه ورونق صنعت گردشگری به عمل آید.

پیشینه تاریخی سرزمین کهن ایران بیانگر پیشتازی و سرآمدی ایرانیان در ساخت راه هاوتاسیسات بین راهی است واحداث کاروانسراهاو خدمات مربوطه گواه این ادعا ست.در عصر حاضر با توجه به توسعه صنعت حمل ونقل بویژه حمل ونقل جاده ای وگسترش فناوری ساخت وسایل نقلیه وتوسعه وتنوع راه های ارتباطی،موضوع ارائه خدمات در طول راه ها به مسافران ورانندگان دچار دگرگونی اساسی شده وهمچنین خدمات مورد نیاز آنان از نظر تنوع،کمیت وکیفیت نیز تغییر نموده است.گسترش چشمگیر حمل ونقل جاده ای در ایران و توسعه شبکه جاده ای کشور از یک طرف وپراکندگی غیر اصولی وناکارآمدی مکان های خدمات رفاهی موجود در کنار جاده ها موجب بروز مشکلات عدیده ای برای مسافران ورانندگان شده است.سالیانه میلیونها مسافر و صدها هزار وسیله نقلیه در شبکه راه های کشور رفت وآمد می کنند،انبوه مسافران و رانندگان اتوبوس ها وکامیون ها به مکان هایی نیاز دارند تا بتوانند از خدمات مورد نیاز در طول سفر استفاده کنند.بدین منظور طرح احداث واحدهایی که بتواند با رویکرد های علمی و کارشناسی نیازهای فوق الذکر را پاسخ دهد بوجود آمد.(طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی)

تاریخچه خدمات بین راهی در ایران

ایجاد راه وساختمان های بین راهی در سرزمین ایران پیشینه ای کهن دارد.ایرانیان در مسیر وفواصل معین،مکان ها واطراق گاه هایی ایجاد کرده بودندکه محل توقف وآسایش مسافران وکاروان های تجاری وبازرگانی بوده است.
منابع تاریخی حکایت از آن دارند که بنیانگذار احداث بناهای مذکور هخامنشیان بوده اند .در دوره اشکانیان ،همانند عهد هخامنشی توسعه راه ها و ایجاد ایستگاه های بین راهی بویژه در مسیر تاریخی جاده ابریشم اهمیت فوق العاده ای یافت. در دوره اسلامی نیز عوامل متعددی در شکل یابی ،توسعه وگسترش کاروانسراها دخالت داشته که اهم آنهاعوامل مذهبی ،نظامی واقتصادی است .قرن پنجم (ه-ق)عصر شکوفایی هنرهای اسلامی بویژه هنر معماری است .بنیان گسترش شبکه راه های تجاری واحداث کاروانسراهای متعدد در مسیر جاده ها و داخل شهرها در این دوره بوده است.در دوره تیموری توسعه تجارت ،معماری و ایجاد کاروانسراها شتاب بیشتری یافت ولی عصر طلایی ایجاد کاروانسراهای ایران متعلق به دوره صفوی است که بقایای ۹۹۹کاروانسرایی که در آن دوره ساخته شده هنوز در کنار جاده ها ایران پابر جاست.

 اهداف مورد نظر در احداث مجتمع های خدماتی بین راهی

فراهم کردن آسایش بیشتر رانندگان ومسافران با ارائه خدمات متمرکز و مناسب
جلوگیری از پراکندگی واحد های خدماتی در طول جاده ها وتمرکز آنها در یک مکان
دسترسی سریع رانندگان ومسافران به خدمات مورد نیاز
کاهش میزان تصادفات جاده ای و افزایش ضریب ایمنی جاده ها
کاهش اتلاف وقت رانندگان ومسافران
کاهش مزاحمت های ترافیکی و روان ساختن ترافیک جاده ها
فراهم سازی امکانات مناسب برای اقامه نماز و گسترش فرهنگ آن
ارائه اطلاعات جاده ای، توریستی و زیارتی بصورت شبکه سراسری
جلوگیری از آلودگی زیست محیطی
تقویت جاذبه های توریستی و تفریحی درکشور
ایجاد بستری مناسب جهت اشتغالزایی
امکان اعمال مدیریت متمرکز و نظارت دقیق بر عملکرد مجموعه های خدماتی –رفاهی

مزایای احداث مجتمع های خدماتی-رفاهی در راه های کشور

با احداث هر مجموعه تعدادی شغل در رسته های مختلف ایجاد میشود وبرای گردش کار مناسب افراد آموزش دیده تصدی مشاغل مختلف در این مجتمع ها از قبیل تعمیر کار ،کارگران رستوران،مخابرات ،پمپ بنزین و… را بعهده میگیرند.
از لحاظ بین المللی ایران یکی از مسیر های معتبر و مهم ترانزیت کالا بشمار میرود. همچنین بخش مهمی از راه های اصلی کشور در مسیر کریدورهای بین المللی شمال – جنوب وشرق – غرب قرار دارد. ایران کریدورهای آسیا را به اروپا و اروپا را به قفقاز و آسیای مرکزی متصل میکند. قرار گرفتن ایران در مسیر این کریدورها ،گسترش احداث مجتمع های خدماتی- رفاهی را به منزله یک اقدام زیر بنایی در حمل ونقل ضرورت حیاتی می بخشد . امروزه با احداث مجتمع های خدماتی –رفاهی، رانندگان ترانزیت علاوه بر استفاده از غذای مناسب، تعمیرگاه، سرویس های بهداشتی و پارکینگ، امکان استفاده از استراحت گاه مجهز نیز برای توقف های طولانی برای آنان فراهم میشود. این موضوع ضمن تامین امنیت و رفاه رانندگان موجب ایجاد رغبت برای ترانزیت کالا از جاده های کشور شده است. وجود این مجتمع ها با ارائه خدمات متعدد و ارزشمندو ساختار زیبا و مدرن علاوه بر اینکه چشم نواز مسافران در طول راه های کشور می باشد، خود شاءن ملی کشور را نزد گردشگران خارجی حفظ می کنند.(طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی)

سوابق مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی

۱-سوابق تاریخی
سوای آنکه در طول تاریخ هر یک از تسهیلات بین راهی، می توانسته است به عنوان عاملی در ایجاد یک هسته شهری محسوب شود، امروزه هر کدام از آنها نیز در هیئت جدیدی خود را نمایان ساخته اند. مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی نقش ساباط ها را به منزله مکانی بقرای رفع خستگی، رباط ها ، استادها و تمثیل ها را به عنوان کمپ یا توقف گاه برای سکونت، کاربات، کاروانسرا و خان ها را به عنوان اقامتگاه و محلی برای اطق و تامین سایر مایحتاج مسافران و حتی مکانی برای مبادله اجناس و تعاملات اجتماعی و فرهنگی ،‌میهمانخانه و دسکره به منزله مکان استراحت شبانه یا محلی برای تفرج و گدراندن اوقات فراغت را ایفا می کنند . در این میان ،‌با جایگزینی اتومبیل به جای چهار پا ،‌اکنون طویله ها ، نعل بندی ها ،‌آغل ها و باراندازها رجای خود را به توقفگاه های وسیله نقلیه،‌ پمپ بنزین ،‌تعویض روغنی ها ،‌تعمیرگاه ها و محل شستشوی اتومبیل داده است . از سوی دیگر تامین مایحتاج مسافران به شیوه امروزی در فروشگاه های مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی صورت می گیرد ،‌ضمن آنکه با توجه به تنوع خدمات و افزایش نیازها ، این مجتمع های خدماتی مانند تسهیلات ارتباطی ، پارک کودکان ،‌تسهیلات امدادی و بهداشتی و مانند آنها را نیز ارائه می کنند .(طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی)

۲- سوابق جهانی
در حال حاضر ،‌تجمیع خدمات رفاهی در جاده ها در قالب مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی به عنوان یک شیوه پذیرفته شده در جهان محسوب می شود . در این زمینه ،‌دولت ها صرفا به توجیهات اقتصادی این مجتمع ها توجه ندارند ،‌بلکه منافع زیست محیطی ،‌اجتماعی ف فرهنگی و سیاسی این مجتمع ها تا جایی است که دولت ها برای احداث مجتمع خدماتی – رفاهی بین راهی تسهیلات ویژه ای را قائل می شوند . به عنوان مثال ، دولت ترکیه دستورالعملی تهیه کرده است که همزمان با احداث یک اتوبان ،‌مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی وابسته به آن به طور همزمان احداث شود .

در این مورد الگوی واحدی برای احداث مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی در کشور ها وجود ندارد . زیرا ویژگی های هر کشور ایجاب می کند که سیاست ایجاد مجتمع های خود را متمایز با دیگر کشورها اعمال دارند . به عنوان مثال در عربستان سعودی مجتمع ها به طور عمده برای زیارت کنندگان و مسافران خارجی که نیاز های محدود و حجم وسیع خدمات برخوردارند ،‌طراحی می شوند .
در بعضی دیگر از کشورها علاوه بر نیازهای رفاهی به سایر نیازهای رفاهی به سایر نیازهای رهگذران جاده ها مانند نیازهای تفریحی و گردشگری توجه ویژه ای شده است . به عنوان مثال در نمونه های موجود در بریتانیا و کانادا توجه ویژه ای بر مسائل تفریحی و گردشگری معطوف شده است و بیشتر ایجاد تسهیلاتی مورد توجه قرار می گیرد که رهگذران جاده ها ضمن دستیابی به خدمات ضروری خود ، از طبیعت اطراف حداکثر بهره را ببرند .
سوابق جهانی بیانگر آن است که مجتمع های احداثی در هر یک از کشور ها دارای تنوع بسیاری است به عنوان نمونه در یک بزرگراه در آلمان یا ترکیه گستردگی مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی متفاوت است و به مکان ،‌ویژگی های طبیعی و فاصله ،‌سطوح مختلفی از خدمات را ارئه می دهند بستگی دارد.
علاوه بر آن خدمات ارائه شده در سایر جاده ها اعم از جاده های منطقه ای ،‌بین منطقه ای و بین المللی متفاوت است . با توجه به آنچه بیان شد ،‌سوابق جهانی بیانگر آن است که مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی در جهان صرفا نقش خدمات رسانی به رهگذران جاده ها را بر عهده ندارند ، بلکه علاوه بر فراهم آوردن تسهیلات رفاهی برای رهگذران جاده ها ، مسائلی همچون توسعه و توازن منطقه ای ،‌توسعه پایدار و مسائل تفریحی را در دستور کار خود قرار می دهند.(طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی)

 بررسی نقش های مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی

همانگونه که اشاره شد نمی توان مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی و راه ها را به صورت مستقل از بستر آنها یعنی منطقه و ساکنان آن مورد توجه قرار داد . در این زمینه ،‌بر اساس «نظریه نظام ها » مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی به طور مستمر با محیط اطراف خود در حال تبادل متقابل یعنی تاثیر گذاری و تاثیر پذیری هستند . از این رو نقش های مختلفی اعم از اقتصادی، بازرگانی ف اجتماعی ،‌فرهنگی ، سیاسی ،‌دفاعی ،‌بصری و زیت محیطی بر آنها مترتب است . مجموعه این نقش ها بیانگر مشخصات همان نظامی است که دانش برنامه ریزی شهری و منطقه ای سعی در اصلاح و پیشبرد آن دارد . با توجه به انچه بیان شد ؟، در این قسمت انواع نقش های مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی مورد بررسی قرار می گیرد تا بر اساس نتایج حاصل از بررسی این نقش ها ،‌ضمن به حداکثر رسانیدن رفاه رهگذران جاده ها ، بتوان از ظرفیت بالقوه و نهفته این مجتمع ها در جهت اهداف توسعه منطقه ای همچون نیل به توسعه پایدار و توازن منطقه ای بهره گرفت این نقش ها به صورت زیر است:

۱- نقش اقتصادی
معیار اصلی در بررسی نقش اقتصادی مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی توجه به اصل اقتصادی عرضه و تقاضاست . خدمات رسانی این مجتمع ها به مناطق اطراف باعث افزایش دامنه سود آوری زمین های منطقه و ایجاد توازن و برابری زمین های دور افتاده نسبت به زمین های شهری می شود . همچنین ارائه خدمات به مسافران و رهگذران با توجه به لزوم آسان سازی امور مسافرت ، به علت مهیا ساختن کالا و خدمات مورد نیاز انها ، کاهش هزینه های جابه جایی و پویایی نیروی کار و تولید در مقیاس بزرگ را در پی می اورد . این مجتمع های می توانند با عرضه خدمات کالا ، در کاهش هزینه سفر موثر افتند و با فرهم ساختن خدمات مورد نیاز ، قابلیت منطقه برای جذب مسافران به واسطه وجود مناظر مناسب طبیعی ، ارائه خدمات ، تمرکز در یک مکان ، وجود تاسیسات امدادی ، ایجاد فرصت های شغلی ف گسترش ساختن عرضه خدمات افزایش دهند و نتایجی همچون رفع خستگی مسافر ، کاهش حوادث ناشی از شفر ف تامین نیازهای امدادی و رفاهی سفر و ارتباط بخشیدن بین حوزه های زیستی درون منطقه ای را به دنبال داشته باشند .

۲-نقش بازرگانی
به دلیل اهمیت مقاله بازرگانی ، این نقش به نحو مجزایی از نقش اقتصادی مورد بررسی قرار می گیرد . احداث مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی با توجه به آسان سازی امر سفر ، کاهش هزینه های جابه جایی کالا در پی دارد که نتیجه مستقیم ان پویایی نیروی کار و تقسیم کار جغرافیایی خواهد بود . عالوه بر ان ، اصلاح الگوی مصرف ،‌محرومیت زدایی از مناطق دور افتاد ف تامین کالاهای مورد نیاز منطقه توسط مجتمع ها ، کاهش قیمت کالاها در عرصه های شهری و منطقه ای اطراف و کاهش تمرکز ناشی از وجود نیاز مندی های منطقه ای در سطح شهر ها از اعم نقش های بازرگانی این مجتمع ها محسوب می گردد همچنین ایفای این نقش ها توسط مراکز خدماتی – رفاهی بین جاده ای به طور غیر مستقیم باعث ایجاد تعادل بین اراضی منطقه ای خواهد گشت .
ایجاد مراکز فعالیت شغلی پراکنده ای که سهمی از آنها بر عهده مجتمع های خدماتی – رفاهی صورت خواهد بود و نیز جلوگیری از حمل و نقل مضاعف از روستا به شهر و شهر به روستا ، از ان جمله است

۳- نقش اجتماعی
نتایج برنامه ریزی برای ارزش های اجتماعی در بلند مدت نمایان می شود . نقش ارزش های اجتماعی مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی در کوتاه مدت ملموس نیست ولی مهمترین تاثیرات آن در سطح ملی می تواند شامل ایجاد انگیزه در پیوستگی ساکنان منطقه با یکدیگر ، ترغیب به گردشگری توسط گروه های مختلف جمعیت ، آشنایی اقوام و فرهنگ های مختلف با یکدیگر ، ایجاد روحیه های شاد به خاطر وجود تسهیلات ناشی از سفر ، اطمینان خاطر مسافران از نحوه و کیفیت عرضه کالا و خدمات ، و مواردی مشابه انها باشد

۴- نقش سیاسی و اداری
از مهمترین نقش های سیاسی و اداری مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی می توان به همگرایی اجتماعی ، ایجاد پیوند ملی ، پیوستگی ساکنان منطقه با یکدیگر ،‌گسترش واحد های اجتماعی و امیزش فرهنگ ها اشاره کرد که این مساله می تواند به گسترش قلمرو سیاسی و افزایش حضور حکومت مرکزی در نقاط مختلف منتهی شود . این مجتمع ها به سهم خود در همگرایی سیاسی ، عدالت اجتماعی ،‌افزایش اشتغال ، توازن منطقه ای ،‌رونق اقتصادی و تقویت ثبات سیاسی نقش مهمی ایفا خواهند کرد . از سوی دیگر وجود واحد های انتظامی و نظارتی در این مجتمع ها نیز نقش مهمی در افزایش ثبات اجتماعی و سیاسی خواهد داشت .

۵- نقش فرهنگی
ایجاد مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی می تواند بر تقویت ارزش های فرهنگی خود و حوزه اطراف موثر واقع شود . تبعات اقتصادی و اجتماعی این مجتمع ها به ظهور و رشد استعداد های مردمی منطقه ،‌تغییر نگرش مردم منطقه و مسافران جاده ها به عملکرد های بازرگانی و خدماتی ، آموزش همگانی ،‌تبلیغ عوامل فرهنگی و مذهبی ،‌تبادل و تعامل فرهنگی و استفاده بهینه از اوقات فراغت و ارتقای سطح فرهنگی منجر خواهد شد .

۶- نقش دفاعی
در اوقاتی که دفاع از پهنه کشور در برابر بیگانگان لازم باشد ، مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی به ویژه در مناطق مرزی ، می تواند به عنوان یک قرار گاه پشتیبانی مطرح شوند . این مجتمع ها در اوقات دفاع و با توجه به موقعیتی که نسبت به راه های ارتباطی دارند ، قابلیت دفاع را افزایش خواهند داد . این مجتمع ها در اوقات ویژه می توانند به عنوان پایگاه دفاعی یا پادگان ،‌ارائه خدمات رفاهی به رزمندگان و سربازان ، بیمارستان صحرایی ،‌محل فعالیت های پشتیبانی دفاعی ،‌تامین مهمات و آذوقه و مانند آنها تبدیل شوند

۷- نقش بصری
از مهمترین نقش هایی که از دیدگاه بصری مورد انتظار از مجتمع های بین راهی ،‌می توان به ایجاد زمینه برای رهگذران در ایجاد انگیزه توقف و استفاده از مناظر طبیعی و مصنوعی زیبا ،‌افزایش شادابی و رضایت مسافران ، رفع خستگی آنها ،‌تنوع منظر و ایجاد انگیزه برای ادامه مسیر اشاره کرد .

۸- نقش زیست محیطی
مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی ، زمینه ساز ادغام و همسانی جاده با محیط طبیعی اطرف خود خواهند بود . اختصاص مکان و محدوده مشخصی از زمین و آماده سازی یک مجتمع خدماتی – رفاهی که اصول محیط زیست را رعایت کند ،‌ضمن ارج نهادن به حفط محیط ، خود زمینه ساز تقویت مشارکت در نگهداری از ان است . همچنین تامین نیازهای تفریحی مسافران ،‌محدود کننده دخالت نامناسب انسان بر طبیعت خواهد بود . تعیین مکان برای تعویض روغن یا مواد مستعمل اتومبیل و مواد شوینده و شیمیایی ،‌از پراکنش آلاینده ها محیط و آلودگی خاک خواهد کاست

تمرکز فعالیت های تفریحی و رفاهی در نقاط مشخص ،‌آسیب به طبیعت اطراف ( جنگل ،‌مرتع ،‌پوشش گیاهی ،‌آب و خاک ) را به حداقل می رساند . همچنین ایجاد فضای سبز در مجتمع ها ، خود به مثابه گسترش دامنه فضای سبز در محیط به حساب می اید که نقش مناسبی نیز در لطافت هواخواهد داشت. از سوی ذیگر تمرکز فعالیت ها در مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی ،‌احتمال آسیب به پناهگاه های وحشی را به حداقل خواهد رسانید . ضمن آنکه امکان نظارت نهاد های دیربط را بر حفاظت از محیط زیست تقویت خواهد کرد و بهداشت محیط را ارتقا خواهد بخشید .

تجزیه و تحلیل احداث مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی

بررسی سوابق تاریخی و جهانی مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی بیانگر آن است که بضاعت های موجود در مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی به مراتب فراتر از خدمات رسانی به رهگذران جاده هاست . از این رو ازدیدگاه برنامه ریزی شهری و منطقه ای این ظرفیت وجود دارد که بتوان از پتانسیل های این مجتمع ها در جهت نیل به اهدافی همچون توسعه پایدار و توازن منطقه ای بهره برد بدین منظور بررسی نقش این مجتمع ها از ابعاد مختلف می تواند این قابلیت ها را به نحو بهتری مشخص می سازد .
از بعد اقتصادی ،‌ایجاد مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی ،‌نقش مهمی ایفا می کند .
ایجاد عدالت و توازن منطقه ،‌اشتغال زایی ، کاهش قیمت ،‌افزایش رقابت ،‌ایجاد صرفه در مقیاس وسیع ،‌ایجاد تخصص ،‌محرومیت زدایی ،‌تقویت بعد گردشگری مناطق و جاده ها ،‌کاستن از حوادث جاده ها ،‌کاستن از حوادث جاده ای ،‌افزایش عرضه زمین و به ویژه خلق فرصت های جدید شغلی در منطقه بارزترین نقش های این مجتمع ها محسوب میشود . از بعد بازرگانی نیز این مجتمع ها با تسهیل امر سفر ، باعث گسترش دامنه تاثیرات بازارهای قدیم و ایجاد افزایش حمل و نقل مضاعف ،‌خواهند شد . مجموعه ابعاد اقتصادی و بازرگانی مورد اشاره ،‌با توجه به ایجاد فرصت های رشد در منطقه خود ،‌عامل مهمی در جهت نیل به توسعه و توازن منطقه ای محسوب می گردند .
مجتمع های خدماتی – رفاهی در عملکرد بلند مدت خود در تقویت ارزش های اجتماعی راه ها قابلیت بالایی خواهد داشت . به عنوان مثال ،‌احداث این مجتمع ها می تواند نتایج مثبت مانند پیوستگی ساکنان مناطق و بزرگتر شدن واحد های اجتماعی ،‌همگرایی اجتماعی و پیوند ملی و کاستن از جرایم و بزه و تخلفات قانونی را در پی داشته باشد اهمیت نقش های غیر اقتصادی مجتمع های نهان نگاری تا به حدی است که نمی توان در بررسی جایگاه این مجتمع ها ،‌آنها را نادیده گرفت . بعضا هر کدام به تنهایی می تواند دلیلی برای احداث مجتمع های دیگر قرار گیرد . به عنوان مثال از بعد سیاسی گسترش قدرت و قلمر حکومت مرکزی ،‌ایجاد ثبات سیاسی و افزایش نظارت دولتی ،‌از جمله نقش هایی است که می تواند حکومت مرکزی را مجاب به احداثاین مجتمع ها کند .
از سوی دیگر ،‌نقش های فرهنگی قابل توجهی نیز بر مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی مرتبت است . ایجاد این مجتمع ها ، ضمن فراهم کردن زمینه برای رشد استعداد ها ،‌عاملی در جهت تقویت آموزش همگانی ،‌تغییر نگرش مسافران و ساکنان منطقه نسبت به کار و به ویژه ، رشد فرهنگ اجتماعی ، تبادل و تعامل فرهنگی ،‌استفاده بهینه از اوقات فراغت و همچنین قابلیت تبلیغ برای مسائل فرهنگی و مذهبی به شمار می رود .
نقش این مجتمع ها از بعد نظامی نیز بسیار حائز اهمیت است این نقش هنگامی به اوج خود می رسد که وضعیت تدافعی برای کشوردر اولویت باشد قابلیت این مجتمع ها برای تغییر عملکرد به پیگاه نظامی ،‌پادگان و یا استفاده های پشتیبانی مانند دفتر فرماندهی ،‌مکانی برای درمان مجروحان جنگی ،‌انبار مهمات و آذوقه یا حتی مکانی برای ارائه خدمات به سربازان عازم یا برگشته از مناطق جنگی حکایت از اهمیت تدافعی این مجتمع ها به ویژه در مناطق مرزی دارد . در این زمینه مجموعه عوامل فرهنگی ،‌اجتماعی ،‌سیاسی و تامینی نیاز است تا پیش زمینه های توسعه در یک منطقه حاصل شود که این مهم به کمک مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی در حد خود امکان پذیر است
همچنین حضور این مجتمع ها در جاده ها ،‌ضمن آنکه می تواند زمینه ای در جهت غنای بصری جاده ها به شمار رود ،‌عاملی در جهت ایجاد تنوع و رهایی از یکنواختی جاده ها و در نتیجه رفع خستگی رهگذران به شمار می رود . در ملاحظات زیست محیطی نیز هر چند مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی ،‌خود تا حدی به عنوان یک عامل بر هم زننده محیط زیست محسوب می شوند ،‌اما این مجتمع ها نقش قابل توجهی نیز در زدودن آسیب های وارده به محیط زیست ایفا می کنند .
مهمترین نقش مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی هدایت و نظارت بر دخالت انسان در طبیعت و تامین رفاه در جاده هاست ،‌به نحوی که با استقرار خدماتی همچون تعمیرگاه ، تعویض روغنی ،‌کارواش ،‌توزیع سوخت ،‌فضای بازی کودکان ،‌آشپزخانه ،‌دستشویی ،‌جایگاه جمع اوری زباله و مانند آنها ،‌آسیب های وارد بر محیط زیست به حداقل می رسد . به ویژه انکه با جمع آوری ، هدایت و تصفیه فاضلاب و بویژه فاضلاب های شیمیایی و مشتقات نفتی و همچنین جمع اوری زباله ها از الودگی طبیعت ، مناظر ،‌آب های سطحی و زیر زمینی کاسته می شود .
از طرف دیگر این مجتمع ها با فراهم اوردن فضای بازی کودکان ، طبخ غذا یا حتی محل توقف اتومبیل و فضای تفریح و تفرج ، مانند هجوم بی قدیو بند انسان ها به داخل طبیعت می گردد . علاوه بر ان ، فضای سبز ایجاد شده در مجتمع ها بر کل منطقه و روحیه مسافران و اهالی ناحیه تاثیر مثبت خواهد داشت .
با توجه به ابعاد زیست محیطی بر شمرده شده از مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی ،‌نقش آنها از نظر توسعه پایدار اهمیت ویژه ای در توسعه منطقه ای می یابد لذا مکان یابی صحیح این مجتمع ها ضمن انکه مشارکت مردم را برای توفیق بخشیدن به نقش مجتمع ها بر می انگیزد ،‌به برخورد فرهنگ ها ، ایجاد عدالت و توازن منطقه ای ، تنوع سفر و ایمنی و سلامت روانی مسافران که از ملازمات توسعه پایدار است ،‌منتهی خواهد شد . مجموع این مسائل بیانگر آن است که مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی نقش قابل توجهی در رشد منطقه ، توسعه پایدار آن و حفظ توازن منطقه ای ایفا خواهند کرد. (طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی)

جدول خلاصه مساحتهای مورد نیاز اجرای مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی

سایت پلان مجتمع خدماتی رفاهی درجه ۱ :

سایت پلان مجتمع خدماتی رفاهی درجه ۲ :

سایت پلان مجتمع خدماتی رفاهی درجه ۳ :

سایت پلان مجتمع خدماتی رفاهی درجه ۴ :

الگوی برنامه ریزی طرح برای مجتمع های خدماتی رفاهی

الف ـ مجتمع خدماتی ـ رفاهی درجه ۱: این نوع مجتمع ها در مساحتی بین ۱۰-۳ هکتار در یک طرف تا دو طرف جاده ساخته می شوند. این مجتمع ۴ محدوده پیرامونی این مجتمع ها به وسیله نیم دیوار و نرده تعریف خواهد شد. کل فضای مجتمع نیز محوطه سازی و کف سازی, طراحی گیاه و آب اهمیت زیادی خواهد داشت. سرمایه گذاری در این نوع از مجتمع ها به وسیله بخش دولتی ـ خصوصی , بخش دولتی ـ عمومی, بخش خصوصی و بخش عمومی انجام می گیرد. شبکه مجاور این نوع از مجتمع ها, عملکرد سه گانه بین المللی , ملی ناحیه ای دارد و ماهیت جریان های جاری بر آن ترکیبی و از دو نوع صنعتی ـ بازرگانی ـ سیاحتی خواهد بود. این محورها باید از نوع آزاد راه یا بزرگراه باشند یا براساس برنامه ریزی آتی به این نوع راه ها تبدیل شوند. (طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی)
فاصله مکانی بین این نوع از مجتمع ها بین ۴۰۰-۲۰۰ کیلومتر و زمان دسترسی به آنها بین ۵- ۵/۲ ساعت است. در مکان یابی این مجتمع ها علاوه بر معیارهای مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع با مجتمع, باید از معیارهای مربوط به رابطه مجتمع با مکان نیز استفاده شود.
این معیارها شامل معیارهای محیطی, اجتماعی ـ فرهنگی, اقتصادی و کالبدی است. عناصر خدماتی ـ رفاهی پیش بینی شده برای مجتمع های خدماتی ـ رفاهی درجه ۱ به شرح زیر می باشد:
-جایگاه سوخت با ۱۶-۸ پمپ سوخت
-مسجد با مساحت ۴۰۰-۲۰۰ متر مربع
-غذاخوری با ظرفیت ۵۰۰-۳۰۰ نفر
-واحد فروش میوه
-واحد فروش تنقلات
-واحد فروش صنایع دستی
-سرویس بهداشتی بین ۳۰-۲۰ یاب
-فضای استراحتی با عناصر بهداشتی بین ۱۵-۸ اطاق یا ۲۵-۱۰ واحد سوئیت
-واحد کارواش
-واحد آپاراتی و تعویض روغنی
-واحد مکانیکی
-واحد فروش لوازم یدکی
-پارکینگ تفکیک شده وسایل نقلیه سواری, مسافری و باری با ظرفیت ۳۰۰-۲۰۰ وسیله
-واحد درمان سرپایی مجهز به آمبولانس
-واحد رایانه ای اطلاعات سفر
-واحد صوتی و تصویری
-شعبه عابر بانک
-شعبه بیمه
-شعبه مخابرات یا ۱۰-۶ کیوسک تلفن راه دور
-باند بالگرد (هلی کوپتر) برای امداد رسانی به حادثه دیدگان در موقع بروز تصادف تعداد زیادی وسیله نقلیه یا تخریب جاده و بروز حوادث رانندگی ناشی از بروز سوانح طبیعی؛
-محوطه بازی بزرگسالان
-محوطه بازی نوجوانان
-محوطه بازی کودکان
ب ـ مجتمع خدماتی ـ رفاهی درجه ۲: این مجتمع ها در مساحتی بین ۳-۵/۱ هکتار در یک تا دو طرف جاده احداث می شوند. این مجتمع ها به وسیله نیم دیوار و فنس از فضای اطراف مجزا می شود و تنها بخشی از فضای مجتمع, محوطه سازی و کف سازی می شود. در محوطه سازی این نوع مجتمع, طراحی فضای سبز و آب نما اهمیت زیادی دارد .
سرمایه گذاری در این نوع از مجتمع های در چهار شکل زیر انجام خواهد شد:
– بخش دولتی ـ خصوصی ؛- بخش خصوصی
– بخش دولتی ـ عمومی ؛- بخش عمومی
شبکه مجاور مجتمع های خدماتی ـ رفاهی درجه ۲, عملکرد منفرد یا ترکیبی در اشکال ملی, ملی ـ ناحیه ای و بین المللی ـ ناحیه ای دارد و ماهیت جریان های جاری بر آن شامل یک یا چند ترکیب زیر است.
– صنعتی ـ بازرگانی ؛- سیاحتی ـ بازرگانی
– صنعتی ـ سیاحتی ؛- بازرگانی ـ زیارتی
– صنعتی ـ زیارتی ؛- صنعتی ـ کشاورزی
این محورها می توانند از نوع آزاد راه, بزرگراه و یا جاده اصلی درجه ۱ باشند. یا براساس برنامه ریزی های آتی به این انواع ارتقاء یابند.
فاصله مکانی بین مجتمع های خدماتی ـ رفاهی درجه ۲ بین ۳۰۰-۱۵۰ کیلومتر و زمان دسترسی آنها بین ۵/۳- ۲ ساعت است. در مکان یابی این نوع مجتمع ها علاوه بر معیارهای مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع با مجتمع, باید ازمعیارهای مربوط به رابطه مجتمع با مکان نیز استفاده شود.
این معیارهای شامل معیارهای محیطی, اجتماعی ـ فرهنگی , اقتصادی کالبدی است. عناصر خدماتی ـ رفاهی پیش بینی شده برای مجتمع های خدماتی ـ رفاهی درجه ۲ به شرح زیر است:
-جایگاه سوخت با ۱۰-۸ پمپ سوخت
-مسجد یا نمازخانه با مساحت ۲۰۰-۱۰۰ مترمربع
-غذاخوردی با ظرفیت ۲۰۰-۱۵۰ نفر
-محل صرف غذای خانگی با ظرفیت ۱۵۰-۵۰ نفر
-واحد فروش میوه
-واحد فروش تنقلات
-واحد فروش صنایع دستی
-سرویس بهداشتی بین ۲۰۱۰ باب
-واحد کارواش
-واحد آپاراتی و تعویض روغن
-واحد مکانیکی
-پارکینگ تفکیک شده وسایل نقلیه سواری, مسافری و باری با ظرفیت حداقل ۲۰۰-۱۵۰ وسیله نقلیه
-واحد کمک های اولیه مجهز به آمبولانس
-واحد رایانه ای اطلاعات سفر
-واحد صوتی ـ تصویری
-کیوسک تلفن راه دور بین ۶-۲ دستگاه
-محوطه بازی نوجوانان
-اطاق بازی کودکان ۱
ج ـ مجتمع خدماتی ـ رفاهی درجه ۳: این مجتمع در مساحتی بین ۵/۱ – ۷/۰ هکتار در یک تا دو طرف جاده احداث می شوند این مجتمع ها به وسیله پایه بتونی و فنس از فضای پیرامون تفکیک می شوند و تنها بخشی از فضای آنها, محوطه سازی و کف سازی می شود. سرمایه گذاری در این نوع از مجتمع ها به وسیله بخش خصوصی یا بخش عمومی انجام خواهد شد.
شبکه مجاور مجتمع های خدماتی درجه ۳ عملکرد ناحیه ای دارد و ماهیت جریان های جاری بر آن شامل یک یا چند ترکیب زیر است:
– صنعتی ـ بازرگانی ؛- بازرگانی ـ زیارتی
– صنعتی ـ سیاحتی ؛ – کشاورزی ـ سیاحتی
– صنعتی ـ زیارتی ؛- کشاورزی ـ سیاحتی
– صنعتی ـ بازرگانی؛- کشاورزی ـ بازرگانی
– صنعتی ـ کشاورزی ؛- سیاحتی ـ زیارتی

حجم تردد مورد انتظار مسافر در محورهای مجاور این مجتمع ها بیش از ۱۰۰۰ نفر مسافر دو طرفه در روز است. این محورها می توانند از نوع آزادراه, بزرگراه, جاده اصلی درجه ۱ و جاده اصلی درجه ۲ باشند یا بر اساس برنامه ریزی های آتی به این انواع ارتقاء یابند. فاصله مکانی بین مجتمع های خدماتی ـ رفاهی درجه ۳ بین ۱۵۰-۵۰ کیلومتر و زمان دسترسی آنها بین ۴۵ دقیقه الی ۲ ساعت است. در مکان یابی این نوع مجتمع های خدماتی ـ رفاهی علاوه بر معیارهای مربوط به رابطه مجتمع با محور و مجتمع, باید از معیارهای مربوط به رابطه مجتمع با مکان نیز استفاده شود. این معیارها شامل معیارهای محیطی, اجتماعی ـ فرهنگی, اقتصادی و کالبدی است. عناصر خدماتی ـ رفاهی پیش بینی شده برای مجتمع های خدماتی ـ رفاهی درجه ۳ عبارتند از:
-جایگاه سوخت با ۸-۴ پمپ سوخت
-نمازخانه با مساحت ۲۴-۱۲ مترمربع
-بوفه ۷۵-۲۵ متر مربع
-واحد فروش میوه و تنقلات
-سرویس بهداشتی بین ۱۰-۶ باب
-واحد آپاراتی و تعویض روغن
-کیوسک تلفن راه دور حداقل یک دستگاه
-پارکینگ تفکیک شده وسایل, مسافری و باری با ظرفیت حداقل ۷۵-۵۰ وسیله نقلیه
-جعبه کمک های اولیه
-واحد رایانه ای اطلاعات
-واحد صوتی ـ تصویری
-محوطه بازی کودکان

جهت دانلود ضوابط فنی، بهداشتی، تجهیزاتی و درجه بندی واحد های پذیرایی بین راهی کشور اینجا کلیک کنید

خلاصه بررسی اقتصادی طرح راه اندازی مجتمع خدماتی رفاهی بین راهی

ظرفیت خدمات سالیانه : رستوران سنتی، آلاچیق و پارک ۱۲۰۰۰۰ نفر، سالن و تالار پذیرایی ۴۵۰۰۰ نفر و پارکینگ ۴۴۰۰۰ خودرو، اجاره واحدهای تجاری ۶ واحد، سوخت گیری ۲۸۰۰۰۰ خودرو
نرخ برابری دلار : ۳۰۰۰۰ تومان
مساحت زمین موردنیاز : ۲۵۰۰۰ مترمربع
زیربنای ساختمان ها : ۳۵۰۰ مترمربع
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۲۲ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۱۹ میلیارد تومان
نرخ بازده داخلی : ۲۹ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: