بررسی بازار صنعت روغن خوراکی

امروزه مصرف عمده روغنهای خوراکی در جهان، مربوط به روغنهای نباتی است و با توجه به اینکه اسیدهای چرب غیراشباع کمتری نسبت به روغن های حیوانی دارند جایگزین مناسبی نسبت به این روغن ها انتخاب شده اند. روغن های گیاهی از استخراج چربی های موجود در گیاهان بدست می‌آیند که به صورت جامد یا مایع تولید میشوند که کارخانجات زیادی درحال فعالیت در این زمینه می‌باشند. صنعت روغن‌کشی و تصفیه روغن را می‌توان از دسته صنایع پراهمیت کشور دانست، چراکه در این صنعت با دریافت بخش عظیمی از محصولات کشاورزی، روغن نباتی که در صنایع غذایی کاربرد زیادی دارد، تولید می‌شود و پسماند این صنعت نیز در بخش دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد.۸۰ درصد از کل دانه‌های روغنی موجود در کشور، از ترکیه، روسیه و آلمان تأمین می‌شود. این دانه‌ها در مجموع منجر به تولید تنها ۳۵ درصد از روغن خام می‌شوند و ۶۵ درصد دیگر آن وارداتی است. در سال ۱۳۹۹، مجموع تولید داخلی و وارداتی روغن خام منجر به تولید ۲ میلیون تن روغن قابل‌مصرف شده است.منابع گیاهی تولید روغن به دو گروه تقسیم میشوند.
منابع گیاهی یکساله: گیاهان مهم این گروه به ترتیب اهمیت اولویت عبارتند از: سویا، کلزا، آفتابگردان، بادام زمینی، پنبه، دانه، ذرت، کنجد، کتان.
منابع گیاهی چندساله: گیاهان مهم این گروه عبارتند از: پالم روغنی و هسته آن، زیتون و نارگیل
همانطوری که در جدول زیر مشاهده میگردد میزان روغن و کنجاله استحصال شده از هریک از دانه های روغنی مختلف نشان داده شده است (اعداد به درصد می باشد).

محصولات آزاد شامل روغن‌های زیتون، ذرت و کنجد هستند. برای قیمت‌گذاری این محصولات، ابتدا قیمت فروش به مصرف‌کننده با توجه به کیفیت محصول، برند شرکت تولیدکننده و همچنین عرضه و تقاضای آن تعیین می‌شود. در مراحل بعدی، قیمت فروش به فروشندگان و همچنین شرکت‌های پخش مشخص می‌شود.
طبق نمودار زیر که نشان‌دهنده میزان واردات انواع روغن خام در سال‌های اخیر است، میزان واردات روغن خام سویا کاهش داشته و واردات روغن خام آفتابگردان با توجه به مقرون به‌صرفه‌تر بودن قیمت آن افزایش یافته است.

نمودار بعد نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از استحصال روغن خام در کشور از بین دانه‌های داخلی، مربوط به دانه روغنی کلزا بوده و پس ‌از آن، دانه روغنی سویا بیشترین استحصال را داشته است.

از بین دانه‌های وارداتی، بیشترین استحصال مربوط به دانه روغنی سویا بوده است و دانه‌های روغنی کلزا و آفتابگردان تقریباً در یک سطح قرار دارند.

در حال حاضر بزرگترین تولید کننده روغن نباتی در جهان، کشور اندونزی میباشد که در حدودیک پنجم تولید روغن نباتی جهان را بر عهده دارد. در رتبههای بعدی به ترتیب کشورهای چین، مالزی و اتحادیه اروپا قرار دارند. همچنین بزرگترین مصرف کننده روغن خوراکی، کشور آمریکا بوده که بعد از آن چین، هند و ژاپن قرار دارند. همچنین بیشترین مصرف روغن خوراکی در جهان، روغن پالم و روغن سویا میباشد.

در نمودار زیر روند جهانی واردات روغن نباتی آورده شده است:

همچنین طبق آمارOECD -FAOنمودار ذیل نشان دهنده بیشترین صادر کننده سویا، دیگر دانه های روغنی، روغن گیاهی می باشد (روغن سویا به دلیل اینکه۴۰درصد مبادالت کشورها را شامل میشود در نمودار جداگانه گزارش شده است)

با توجه به تحقیقات روزافزون درباره ارتباط بین سلامت جسم و استفاده از روغن پالم و رد رابطه معکوس بین این دو، سطح استفاده از روغن پالم طی سال‌های اخیر در جهان افزایش ‌یافته و نمودار زیر نشان‌دهنده درستی این ادعا است. این در حالی است که به‌دلیل به‌روز نبودن تحقیقات داخلی، روند استفاده از این نوع روغن در کشور کاهشی بوده و به‌جای آن، استفاده از روغن خام آفتابگردان افزایش‌ یافته است.

نمودار زیر میزان مصرف انواع روغن خام در ایران را نشان می‌دهد:

طبق دو نمودار زیر اندونزی بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده روغن پالم و چین بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده روغن سویا در جهان است.

همچنین در نمودار زیر بیشترین مصرف کنندگان روغن پالم نمایش داده شده است:

همچنین چین بزرگترین تولیدکننده و مصرف کننده روغن سویا در جهان است:

همچنین در نمودار زیر بزرگترین مصرف‌کنندگان روغن سویا در جهان ارائه شده است:

در نمودار زیر روند قیمتی روغن پالم ارائه شده است:

میزان تولید جهانی روغن گیاهی نیز در حال افزایش است و طبق آخرین گزارش‌های منتشره، در انتهای سال جاری میلادی به ۲۱۰ میلیون تن خواهد رسید.

نمودار زیر، نشان‌دهنده میزان تولید انواع روغن نباتی در کشور است. این میزان از ۱,۴۴۷ هزار تن در سال ۱۳۸۷ به ۱,۷۷۹ هزار تن در سال ۱۳۹۹ رسیده است.

سرانه مصرف روغن نباتی در کشور در دهه ۹۰، به ۲۰ کیلوگرم به‌ازای هر نفر رسیده که این مقدار، ۹ کیلوگرم بیش از سرانه مصرف روغن در جهان است.

نمودار زیر، نشان‌دهنده تغییر در ترکیب تولید روغن، از روغن جامد و نیمه‌جامد به سمت روغن مایع است.

در ایران، در حال حاضر بیش از ۴۰ کارخانه تولید‌کننده روغن وجود دارد. در شکل زیر، تعداد کارخانه‌های فعال هر استان به تفکیک نشان داده‌ شده است.

جمع بندی بررسی بازار صنعت روغن خوراکی

صنعت روغن‌کشی کشور به دلیل سطح اندک زیر کشت دانه های روغنی در کشور، وابستگی شدید به واردات مواد اولیه وارداتی داشته به طوری که در حال حاضر مجموع دانه های روغنی قابل برداشت در کشور بالغ بر۵۰۰.۰۰۰تن بوده که مجموع استحصالات آن ( متوسط روغن و کنجاله۱۰%) در کشور می باشد که این محدودیت در شرایط اقتصادر و ارزی و تحریم ها و سایر محدودیت های حاکم بر کشور فرآیند دسترسی به مواد اولیه را دشوار میکند.