به مبارزه طلبیدن فشار با BPA
آیا شما Bisphenol-A را میشناسید؟ آیا این ترکیب اورگانیک و کاملاً طبیعی توانسته دنیا را همانند استروژن به دو نیم تقسیم کند؟ در حالی که این ماده شیمیایی به تدریج در حال تزریق مشاجره، عصبانیت، ترس و ناامیدی است، به طور هم زمان از آن به عنوان محافظت کننده پرقدرت مواد غذایی بستهبندی شده و در نتیجه ماندگاری محصول را افزایش میدهد. BPA در واقع یکی از بخش های ساختمانی پلی کربنات (PC) میباشد که با همراه شدن با رزینهای اپوکسی، ترکیب مناسبی را برای لایه محافظ قوطیهای بستهبندی مواد غذایی و آشامیدنی و هم چنین لاینر درب های فلزی برای بطریهای شیشهای به وجود میآورد. از نظر فیزیولوژیکی، BPA تقریباً همانند هورمون استروژن عمل میکند و در برخی از تحقیقات شواهدی مبنی بر ارتباط آن با سرطان سینه، چاقی مفرط و دیگر مشکلات و بیماریها یافت شده است. به این ترتیب بود که BPA مبدل به یک ماده منفور نزد برخی مردم شد و البته در این میان نبایستی از نقش رسانهها در چند برابر کردن این ترس غافل بود. استوارت یانیگر، نایب رییس بخش تحقیق و توسعه محصول در شرکت PlastiPure میگوید: اگر شما با ۱۰ نفر از مردم عادی در خیابان مصاحبه کرده و از آنها در مورد BPA بپرسید، همۀ آنها بدون شک میگویند که این ماده برای سلامتی مضر است ولی اگر از آنها در مورد دلیل این ضرر بپرسید مطمئناً جوابی دریافت نخواهید کرد چراکه آنها دلیل این زیان، کاملا بیاطلاعند.
FDA در برابر NRDC
برای چند دهه متمادی، دولت آمریکا مدعی بود که دوز پائین BPA برای سلامتی افراد هیچ خطری ایجاد نمیکند. در سال ۲۰۰۸، شورای حمایت از منابع طبیعی که به اختصار NRDC خوانده میشود و خود را بهترین مدافع زمین معرفی میکند، از ادارۀ نظارت بر دارو و غذای ایالات متحده (FDA) خواست، که ترتیبی اتخاد کند تا BPA از تمامی بستهبندیهای مواد غذایی حذف شود. اما FDA به این در خواست هیچ پاسخی نداد و در نتیجه در سال ۲۰۱۱، NRDC از FDA به دادگاه فدرال شکایت کرده و در دادخواست خود خواهان اعمال فشار بر FDA برای پاسخ گویی شد.
دادگاه نیز سرانجام به FDA تا ۱۳ مارس ۲۰۱۲ وقت داد که به درخواست NRDC پاسخ مناسبی بدهد. ۱۳ مارس ۲۰۱۲ فرا رسید و FDA تصمیم به ادامه استفاده از BPA گرفت. آنها درخواست NRDC را فاقد استدلال های علمی لازم تخشیص دادند و به این ترتیب در قوانین خود مبنی بر استفاده از BPA در مواد غذایی بستهبندی شده، تغییری ایجاد نکردند. اما FDA بر این امر تصریح کرد که از تمامی تحقیقات علمی در جهت آزمایش BPA حمایت خواهد نمود. سازمان غذا و داروی ایالات متحده فقط مدعی است که تنها سوالاتی را در مورد نگرانیهای افراد در مورد ارتباط BPA با برخی امراض دریافت کرده اما NRDC میگوید، اینها سوال و نگرانی نیستند و در واقع بیماریهای بسیار جدی و صعب العلاجی هستند که به طور مستقیم با BPA و مصرف آن در مواد غذایی بستهبندی شده، در ارتباط میباشند. همچنین FDA قصد دارد یک مقاله علمی بسیار کامل و جامع در مورد BPA در سال جاری منتشر کند که در آن از تمامی یافتههای محققین دربارۀ این مادۀ بحثبرانگیز، استفاده شده است. علاوه بر آن موسسه مالی تحقیقات علمی، زیست محیطی و سلامتی آمریکا که حدود ۳۰ میلیون دلار را صرف تحقیقات گسترده بر روی BPA نموده است، در این تحقیق، FDA را همراهی خواهد کرد.
وقتی که صنعت به پا میخیزد
پیش از این که FDA تصمیم نهایی خود را در مورد BPA اعلام کند، چندین شرکت صنعت غذایی ایالات متحده، این ماده را از بسته بندی محصولات خود حذف کرده بودند. این در حالی است که در شرایط عادی شرکتها بایستی به استفاده از این ماده ادامه دهند تا این که قوانین خلاف آن را از آنها طلب کند. اما اگر یک حس اورژانسی در مورد عدم مصرف یک ماده خاص در صنعت غذا و نوشیدنی آمریکای شمالی وجود داشته باشد، شرکتها به سرعت به دنبال جایگزین آن خواهند بود و تا زمانی که جایگزین مناسب پیدا نشود، استفاده از مادۀ پیشین را علنی نخواهندکرد. از جمله بزرگترین شرکتهایی که تا کنون به صورت خود جوش اقدام به پاسخ گویی به این نگرانی نمودهاند، میتوان از Campbell Soup، General Mills ، H.J. Heinz و کوکاکولا به همراه چند تولیدکننده قوطیهای فلزی بستهبندی مواد غذایی نام برد. این شرکتها بیانیههایی را نیز صادر نمودهاند که در ادامه آنها را میخوانیم.
شرکت Campbell Soup اعلام کرد که مدیر امور مالی شرکت، آقای کریگ اوونز در ابتدای سال جاری دستور حذف BPA را از خط تولید صادر نموده است. در اطلاعیۀ این شرکت میخوانیم: “ما معتقدیم که بستهبندی در قوطی یکی از سریع ترین راه های بستهبندی و آمادهسازی غذا میباشد ولی اخیراً برخی مباحثات پیرامون استفاده از BPA نظر ما را به خود جلب نمود. از آن جا که ۱۴۰ سال اعتماد مشتریان برای ما از ارزش بسیار بالایی برخوردار است، ما به سرعت اقدام به حذف BPA و استفاده از مواد جایگزین نموده ایم. این امر هم اکنون فقط در مورد خط تولید سوپ Campbell اعمال شده ولی به زودی BPA از تمامی خطوط بستهبندی قوطی خارج خواهد شد. شرکت Campbell برخی از سوپهای تولیدی خود را در کارتن های اسپتیک نیز عرضه میکند که این امر به خاطر نگرانیهای BPA نبوده و بیشتر در جهت ایجاد تنوع در انتخاب و بازاریابی انجام پذیرفته است. ما هم چنان از بستهبندیهای فلزی در ارایۀ سوپهای خود استفاده خواهیم کرد ولی به طور قطع این قوطیها عاری از هر نوع BPA میباشند”.
سخن گوی شرکت H.J.Heinz اعلام کرد: “شرکت متبوع من تشخیص داده که از این پس از ظروفی که حاوی BPA هستند، استفاده نکند و از تمامی تولیدکنندگان بستهبندیهای مورد استفاده خود نیز خواستهایم تا به هیچوجه از این ماده استفاده نکنند. هرچند که ما به صورت بسیار محدود از قوطی در عرضۀ محصولات مان استفاده میکنیم ولی همین تعداد محدود نیز باید در سلامتی کامل به مشتریان ارایه شوند”.
شرکت کوکاکولا نظر خود را در مورد BPA موجود در قوطیهای بستهبندی، در گزارش سالانه ۲۰۱۱ ـ ۲۰۱۰ اعلام کرده که گزیدهای از آن را با هم میخوانیم:” هم چون گذشته، ما خط مشی خود را از سازمان های قانون گذاری ملی و بینالمللی دریافت خواهیم کرد و حاضریم هر نوع اقدام در جهت ایمنسازی بستهبندیهای مورد استفاده خود را انجام دهیم تا محصول در نهایت سلامت ممکن به دست مصرف کنندگان برسد.
این شرکت در صورت بروز هر نوع نگرانی در مورد سلامتی انواع بستهبندی به سرعت استفاده از آن را متوقف خواهد نمود. ما به این موضوع واقفیم که برخی از تولیدکنندگان قوطی، از نسل پیش مواد که برای سلامتی مضر میباشند، استفاده میکنند ولی واضح است که چنین موادی در تولید انبوه قوطیهای آلومینیومی هیچ جایگاه و کاربردی ندارند. کوکاکولا تا از سلامت و ایمنی صد در صدی یک محصول بستهبندی مطمئن نباشد، اقدام به استفاده از آن نمیکند و در مورد قوطیهای حاوی BPA نیز ذکر این نکته ضروری به نظر میرسد که این شرکت هماکنون حدود ۱۲ جایگزین کاملاً ایمن را برای BPA در نظر دارد. هر ماده اولیه جدیدی که دارای تمامی تاییدیههای قانونی باشد، باید از فیلترهای کوکاکولا نیز عبور کرده و شرایط لازم هم چون طعم، سلامتی کامل و عملکرد مناسب را ارائه دهد.
سخن گوی شرکت General Mills:” ما از نگرانی برخی از مشتریان مان در مورد مواد مضر مورد استفاده در قوطیها آگاهیم و از این رو در حال رایزنی با سازندۀ این قوطیها در جهت جایگزین نمودن هر چه سریع تر BPA با جایگزین های ایمن هستیم.
هم چنین طی رایزنیهای انجام شده با شرکت Muir Glen موفق شدیم قوطیمناسب و عاری از BPA را برای محصولات گوجهفرنگی تهیه نمائیم. روند جایگزینی BPA در شرکت General Mills از پائیز ۲۰۱۰ شروع شد و در نیمههای سال ۲۰۱۱ این روند پایان پذیرفته است. از آن جا که هنوز هم از کیفیت کار برخی از محصولات مطمئن نیستیم، کار تحقیقاتی بر روی این محصولات را متوقف نکردهایم و این تحقیقات تا زمانی که به نتیجه دلخواه دست پیدا نکردهایم، ادامه خواهند یافت”.
اتحادیه تولیدکنندگان بستهبندیهای فلزی آمریکای شمالی NAMPA نیز از طریق رییس اتحادیه، دکتر John Rost خود را در تمامی امور مرتبط با قوطیها و درببندهای فلزی، همراه با دیگر تولیدکنندگان مواد غذایی دانسته و اعلام کرد: “اعضای این اتحادیه در حال انجام تحقیقات بسیار گستردهای هستند تا این نگرانی هر چه سریع تر رفع گردد ولی حقیقت این است که در حال حاضر نمیتوان یک جایگزین برای تمامی موارد استفاده BPA در انواع قوطیها و دربهای فلزی معرفی کرد. دلیل این امر را باید در معیارهای بیشماری یافت که تعدادشان به ۱۷۰۰ مورد میرسد و اگر یک ماده به عنوان جایگزین ماده قبلی مطرح شود بایستی تمامی این ۱۷۰۰ معیار را دارا باشد. ما همه در حال یافتن راهحل های نوآورانه و کاربردی برای رفع این نگرانی هستیم ولی همان گونه که بسیاری از اهل فن آگاهند، اطلاعات مرتبط با فنآوریهای جدید، متعلق به شرکت ابداع کننده محسوب شده و قابلیت ارایه به عموم را ندارند. باید اذعان داشت هر چند که راه های جایگزین بسیاری در حال آزمایش میباشند، ولی پس از یافتن راهحل نهایی، چندین سال بایستی در انتظار بود تا FDA تاییدیه استفاده از آن را صادر کند. روند عادی کار به این صورت است که ابداع پوششهای جدید بستهبندی حدود ۱ تا ۳ سال زمان نیاز دارند و پس از آن ۲ سال بایستی به صورت آزمایشی مورد استفاده قرار بگیرند. دست آخر ۶ ماه تا ۲ سال زمان برای بهینهسازی و عملیاتی کردن طرح نیاز است پس نبایستی انتظار جایگزین یک شبه BPA را داشت.
بیانیۀ رسمی شرکت Ball Corp حاکی از آن است که شرکت به خوبی دریافته که منفعت عمومی در یافتن جایگزینی برای پوششهای با پایۀ اپوکسی میباشد و در همین راستا، شرکت Ball در حال انجام رایزنیهایی با تولیدکنندگان این پوششهاست. علاوه بر آن برخی از محصولات Ball در بستهبندیهای فلزی عرضه میشوند که دارای پوششهای عاری از اپوکسی و مورد تأیید FDA میباشند. بدیهی است که این شرکت به محض ارایۀ پوششهای جدید مورد تأیید و عاری از BPA، آنها را بدون درنگ به خدمت خواهد گرفت. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که پوشش بدون اپوکسی مورد اشارۀ Ball نوعی oleoresin میباشد که در حقیقت ترکیبی است از روغن و عصارۀ برخی گیاهان هم چون عصارۀ درخت کاج. این همان پوششی است که تا پیش از ظهور پوششهای با پایۀ اپوکسی مورد استفاده قرار میگرفت و شرکت Ball سالهاست که این نوع پوشش را برای قوطیهای Eden foods اعمال میکند.
اما مدیرعامل شرکت تولیدکنندۀ غذاهای کاملاً طبیعی Eden نقطه نظرات خود را کاملاً آزادانه و با حرارت بیان میکند. وی میگوید: “در اواخر دهۀ ۱۹۹۰ و پس از خواندن مقالهای از آلمان در مورد نگرانیهای موجود در بارۀ BPA آقای مایکل پاتر یکسری تحقیقات طاقتفرسای ۲ ساله را آغاز نمود تا مشخص شود که آیا بستهبندیهای مورد استفاده Eden حاوی مواد شیمیایی مضر هستند یا خیر. وی کاملاً برای خود این حق را قایل است که بداند قوطیهایی که وی هر سال چندین میلیون واحد از آن را خریداری میکند، حاوی چه موادی هستند. پاتر میگوید: فرزندان و نوههای من از اینغذاها مصرف میکنند، پس باید بدانم درون آنها چه میگذرد. آنچه که ما در مورد BPA فهمیدیم این بود که این پوشش فقط فاقد چند فاکتور میباشد تا از آن به عنوان بهترین پوشش یاد شود. مواد مختلفی بایستی به هم آمیخته شوند تا هدف مورد نظر تأمین شود و اپوکسیها به خودی خود توانایی به وجود آوردن فعل و انفعالات لازم را ندارند. در خلال فرآیند تولید، این قوطیها به مواد مختلفی آغشته میشوند که پس از گذار از آن مرحله، مواد بر روی قوطی سفت شده و پایدار میگردد. وقتی که قوطی در خط پرکنی قرار میگیرد، این مواد سفت شده، از حالت پایدار خارج شده و به درون غذا نفوذ میکنند. Eden Food در سال ۱۹۹۹ خط قوطی ۱۵ اونسی لوبیا را تغییر داد و سپس به سراغ خط ۲۹ اونسی لوبیا رفت و در مجموع ۱۰ خط از محصولات دارای اسید پائین را با استفاده از قوطیهای عاری از BPA جایگزین نمود. خریداری قوطی عاری از BPA ابتدا ۱۴% گران تر از آن چیزی بود که شرکت در حال حاضر خریداری میکند. ولی در بسیاری از مواقع قیمتها از ثبات خاصی برخوردار نبودند و این هزینههای شرکت را گاهی تا ۲۰% یا حتی تا ۳۰% افزایش میداد. Eden بخشی از این هزینۀ اضافی را به مشتریانش انتقال داد که به نظر می رسد از اقدام Eden در جهت حفظ سلامتیشان راضی بودند. آقای پاتر با افتخار از بازخورد کار خود توسط مصرفکنندگان محصولات مختلف Eden یاد میکند و معتقد است: این مشتریان قدرشناس و وفادار کمک شایانی به بقاء شرکت خواهند نمود. در ژانویه ۲۰۱۱، Eden دست به دامن بطریهای شیشهای قهوهای رنگ برای بستهبندی محصولات گوجهفرنگی که دارای اسیدیته بالایی میباشند، شد. از طرف دیگر، Eden تمامی اقدامات لازم جهت به حداقل رساندن امکان نشت BPA از طریق درب پوش را نیز انجام داد. برای نیل به این هدف، درون درب ها با ۲ لایۀ محافظ پوشش داده شد تا فلز به هیچوجه با غذا در ارتباط نباشد. آقای پاتر این اقدامات را چندان هم زیاد نمیداند و معتقد است از آن جا که مصرف کنندگان آمریکایی در حال افزایش دانستههای خود درباره آن چه میخورند، هستند، نباید هیچ نگرانی را به آنها انتقال داد. حال سوال این است، اگر BPA مضر است پس راهحل چیست؟
برای بعضی از محصولات هم چون شیشه و بستهبندیهای فلزی میتوان به سراغ بستهبندیهای اسپتیک ارایه شده توسط Tetra pak و SIG Combibloc رفت. ولی اگر بخواهیم از همان بستهبندی پلاستیکی پلیکربنات استفاده کنیم، PET گزینۀ مناسبی به نظر میرسد. همچنین HDPE و پلی پروپیلن متانول(PP)، پلی آمید (نایلون) و برخی از کوپلی استرها هم میتوانند مفید واقع شوند. برای لاینر درب و قوطی های فلزی انتخاب هایی هم چون پوشش های پلی اکریلات و پلی استر، رزین های آلکیدی، ارگانوسول های PVC و چنان چه قبلا ذکر شد، Oleoresin موجود است.
اما کار بر روی جایگزینها هم چنان ادامه دارد که چند نمونه را با هم مرور خواهیم کرد: در سال ۲۰۰۸، مایکل جف پروفسور مهندسی بیومدیکال موسسه فنآوری نیوجرسی(NJHT)، یک طرح علمی را دریافت کرد که حاوی یک ترکیب شیمیایی مشتق از شکر بود. این ماده جدید که حاوی ایزوسورباید میباشد، میتواند در برخی از محصولات به جای BPA مورد استفاده قرار بگیرد. وی میگوید: “به جای استفاده از پلی کربناتها میتوان از PET دارای ایزوسور باید برای ساخت یک پلاستیک بهره گرفت و یکی از اشکال ایزوسورباید را میتوان در لاینر درب پوش ها به جای اپوکسی استفاده کرد. مواد شیمیایی که از شکر گرفته میشوند، به چند دلیل همواره محبوب اهل صنعت میباشند. اول این که از امنیت کامل برخوردارند و دیگر این که به دلیل دارا بودن منابع تجدیدپذیر، از قیمت رقابتی بسیار خوبی هم برخوردار هستند. از نظر ابعاد هندسی و کارایی، ایزوسورباید با بسیاری از مواد شیمیایی هماهنگی کامل دارد.
شرکت بسیار بزرگ فرآروی محصولات کشاورزی (Archer Daniels Midland) ADM، ایزوسورباید را به عنوان بخشی از محصول تکامل یافته شیمیایی خود به فروش میرساند. ایزوسورباید خود یک diol (یک الکل با دو گروه هیدروکسیل در هر مولکول) است، میتواند به عنوان یک مونومر در پلی کربنات ها و دیگر پلیمرهای توصیه شده به کار گرفته شود. یکی از سخن گویان ADM، مشتریان ایزوسورباید را صنایع مختلفی از جمله صنعت بستهبندی عنوان میکند.
در سال ۲۰۰۸، دو شرکت Heinz UK و Valspar که یک شرکت بینالمللی ساخت پوششهای بستهبندی است، طی پروژهای تحقیقاتی، فنولیک اپوکسی ، ایندرید اپوکسی، اورگانوسول، پلیاستر پلیاورتان را به عنوان پوشش بر روی قوطیهای مواد غذایی برای جلوگیری از مهاجرت شیمیایی به داخل مواد غذایی امتحان کردند.فاکتور کلیدی در ای جا زمان نگه دارای است. امروزه Valspar پوششهایی برای قوطی های سه تکه مواد غذایی ارائه کرده که سریعتر از گذشته بهبود لازم را ایجاد میکند.
Valspar هم چنین یک روش کاملا جدید را برای اعمال پوشش ابداع کرده که در آن از نوعی BPA عاری از aromatic glycidyl ether استفاده میشود. در این روش انحصاری، پیش از اعمال لایۀ پوششی BPA، سطح ظرف با ۶ لایه محافظ پوشش داده میشود و پس از اعمال BPA، یک لایۀ محافظ نیز بر روی آن اسپری میگردد.
شرکت Seatle Polymer LLC هم یک ماده جایگزین را برای BPA طراحی و تولید کرده است که نوعی BPA هیدروژنه است و از خواص سمی بسیار کمتری در مقایسه با BPA معمولی برخوردار می باشد. این پوشش با استفاده از تجهیزات کنونی به راحتی قابل تولید بوده و از قیمت مناسبی نیز برخوردار است.
شرکت Actega DS، یک تولیدکنندۀ پوششهای بستهبندی، محصول Provalin را به بازار عرضه کرده است که یک درب فلزی ترکیبی بر اساس فنآوری پلی الفین ترموپلاستیک پیشرفته است و عاری از هر نوع BPA، ملامین و PVC میباشد. اگر از Provalin به همراه درزگیر (seal) ساخت شرکت Pano Verschluss استفاده شود، آن گاه میزان نشتی به حداقل میرسد. از این ترکیب در شرکت تولید غذاهای کاملاً طبیعی Bruno fischer آلمان استفاده میشود.
شرکت تولیدی محصولات شیمیایی و پلاستیکی Borealis نوعی پلیپروپیلن عرضه کرده که به طور تخصصی برای بستهبندی محصولات آرایشی و محصولات مرتبط با کودکان طراحی شده است. Borealis هم چنین نیم نگاهی به بازارهایی دارد که پلیکربناتها از دست دادهاند. آنها معتقدند که محصول جدیدشان یک گام واقعی رو به جلوست چرا که دارای جلوهزیبای ویژه است و از درخشندگی جالبی برخوردار است. این پروپیلن دارای گرید قالب گیری بادی-اکستروژنی شفاف تر است.
یک بطری PP جدید Borclear RC737MO، در محدوده دمایی ۱۹۰ تا ۲۲۰ درجه سانتیگراد مقاومت دارد که این امر باعث میشود در هنگام باد کردن، بتوان مانور مناسبی بر روی نازک تر کردن دیوارهها داشت. در مقایسه با پلیکربناتها، این PP از عملکرد بهتری بر روی ماشین در هنگام تولید برخوردار بوده و هم چنین از نظر قیمت و ایمنی هم بسیار بهینهتر میباشد.
یکی از انتقاداتی که به جایگزینهای پلیکربناتها وارد است، عدم شفافیت و استحکام میباشد. ولی شرکتEastman chemical معتقد است که محصول Tritan این شرکت که در سال ۲۰۰۷ معرفی شد و جایگزینی مناسب برای پلی کربنات در کاربردهایی است که تماس مستقیم با مواد غذایی دارد، هر دوی این مشکلات را مرتفع نموده است. BPA در فرآیند تولید Tritan نه به عنوان جزئی از ترکیبات و نه به عنوان محصول فرعی حضور ندارند. تمامی آزمایشات به این امر صحه میگذارند که Tritan حاوی هیچ فعالیت استروژنیک و آندروژنیک نمیباشد.
حل کردن معضلات جانبی
محصولات عاری از BPA ممکن است برای بسیاری از فعالان صنعت، آرامشبخش تصور شوند ولی به طور قطع این امر برای PlastiPure اتفاق نخواهد افتاد. آقای یانیگر از PlastiPure معتقد است که علاوه بر عاری بودن از BPA، باید تأکید بیشتری بر روی عاری بودن این مواد از فعالیتهای استروژنی متمرکز شود. وی میگوید: اگر فکر کردهاید که با حذف کردن یکی از مواد شیمیایی، شما صاحب یک مادۀ کاملاً ایمن هستید، سخت در اشتباهید. شما بایستی تمامی مشکل را حل کنید نه فقط بخشی از آن را. در بسیاری از راهحلهای ارایه شده، هیچ اشارهای به فعالیتهای استروژنی (EA) نشده است. شرکت PlastiPure با شرکتهای بسیاری در این زمینه همکاری دارد تا به این ترتیب، انواع مواد، ترکیبات و رنگدانههای عاری از EA را به بوته آزمایش بسپارد. در تحقیقاتی که به عمل آمده، بسیاری از جایگزینهای پیشنهادی برای BPA دقیقاً به اندازۀ BPA دارای EA بودهاند. در طی یک مقاله علمی که در ماه می ۲۰۱۲ در مجلۀ Audubon به چاپ رسید، سوالی مطرح شده بود مبنی بر این که، جایگزینهای BPA تا چه حد ایمن و سالم هستند و در جواب آمده بود:” نه آن میزان که شما تصور میکنید. این مشکل تا حدی مرتفع شده ولی هنوز هم نتیجۀ ایدهآل حاصل نشده است.”
دیدگاه خود را ثبت کنید