طرح احداث واحد بانکرینگ (سوخت‌رسانی دریایی)

بانکرینگ اصطلاحی است که برای عملیات سوخت رسانی به کشتیها و سایر شناورها در دریا به کار میرود. به عبارت دیگر ، بانکرینگ به مثابه پمپ بنزین دریایی برای خرده فروشی فرآورده های سنگین پالایشی (از جمله نفت کوره و نفت گاز) جهت تأمین سوخت کشتی ها می باشد.
امروزه فعالیت واحد بانکرینگ (سوخت‌رسانی دریایی) به یک صنعت تبدیل شده است زیرا مجموعه ای از عملیات نفتی (ذخیره سازی مواد، انتقال و بارگیری در خشکی ( و عملیات دریایی )حمل مواد نفتی، تحویل به کشتی های عبوری ( و در کنار آن ارائه خدمات جانبی گسترده دیگری به کشتیها را در بر میگیرد که جملگی آنها موجبات رونق و شکوفایی بنادر یک کشور را از جهات مختلف فراهم میآورد
همزمان با توسعه کشتیرانی در کشورهای مختلف و افزایش حمل و نقل دریایی، نیاز به سوخت‎رسانی کشتی‎ها بیشتر و به رشته ای از فعالیت‎ها منجر شد که صنعت بانکرینگ نامیده می ‎شود. بیش از نیمی از هزینه‎های جاری کشتی‎ها را خدمات صنعت بانکرینگ تشکیل می دهد از این رو نقش تاثیرگذاری در قیمت تمام شده کالاها دارد. اندازه بازار جهانی سوخت بانکر در سال ۲۰۲۱ میلادی میزان ۱۵۹ میلیارد دلار ارزش‎گذاری شد و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۱ به ۱۹۶ میلیارد دلار برسد. مقدار کل سوخت ارائه شده به کشتی ها در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۳۰ میلیون تن بوده است. سواحل گسترده با آبخور مناسب، ظرفیت صادرات بیش از ۱۵ میلیون تن نفت کوره درسال و همچنین ظرفیت مصرف بیش از ۳۰ میلیون تن سوخت کشتی در منطقه خلیج فارس به علت تردد بالای کشتی ها، از جمله مزایای ایران برای فعالیت در صنعت بانکرینگ است. ارزش افزوده و ارزآوری صنعت بانکرینگ نسبت به عمده فروشی سالانه ۱۰ میلیون تن نفت کوره، بیش از ۲ میلیارد دلار براورد می شود. براوردها حاکی از آن است، اگر عملیات گوگردزدایی برای این ۱۰ میلیون تن نفت کوره انجام شود ارزش افزوده ذکر شده به بیش از ۳ میلیارد دلار در سال نیز برسد. ارتقای سطح اعتبار اقتصادی و سیاسی بنادر کشور، اشتغالزایی، جذب سرمایه گذاری و توسعه بنادر، کاهش عرضه نفت کوره ایران در فجیره و به دنبال آن فروش سوخت به قیمت های بالاتر و افزایش درآمدهای دولتی از محل اخذ عوارض و هزینه های ثابت سالیانه از شرکت های فعال در صنعت بانکرینگ، از دیگر فرصت های توسعه این صنعت برای کشور محسوب می شود.
در دو دهه اخیر متوسط رشد سالیانه تجارت دریایی ۲.۹ درصد بوده است و در سال‌های اخیر بیش از ۸۰ درصد تجارت جهان از طریق حمل‌و‌نقل دریایی مبادله می‌شود. این میزان برای کشورهای در حال توسعه بیش از ۹۰ درصد است. حدود نیمی از هزینه جاری کشتی‌ها (حدود ۵۰ درصد)، را هزینه سوخت تشکیل می‌دهد.

بر اساس آمار نشریه کشتی و سوخت‌رسانی طی سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به ترتیب ۲۱۳ و ۲۳۰ میلیون تُن سوخت به کشتی‌ها فروخته شده است. اندازه بازار جهانی سوخت بانکر در سال ۲۰۲۱ میزان ۱۵۹ میلیارد دلار ارزش‌گذاری شد و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۱ به ۱۹۶ میلیارد دلار برسد.

وضعیت صنعت بانکرینگ در ایران

نزدیکی بنادر جنوبی ایران به آبراه بین‌المللی کشتی‌های عبوری در خلیج فارس و دریای عمان، عبور سالانه بیش از ۵۰ هزار فروند کشتی از تنگه هرمز، تولید حدود ۲۴ میلیون تن نفت کوره در کشور (بیش از نیمی از آن مازاد بر نیاز داخل است) و امکان بهره‌گیری از نفت کوره و گازوئیل برخی کشورهای همسایه با اهداف سوخت‌رسانی دریایی از جمله استعدادهای کشور به‌منظور پیشرفت در صنعت بانگرینگ است.
اما با وجود مزایای نسبی کشور در توسعه صنعت بانکرینگ وجود موانع متعدد باعث سهم حداقلی کشور از نقش‌آفرینی در این صنعت شده ‌است. از جمله این موانع می‌توان به عدم تولی‌گری صنعت بانکرینگ توسط هیچ یک نهادهای کشور، عدم اختصاص سوخت کافی به شرکت‌های بانکرینگ توسط امور بین الملل شرکت ملی نفت و عدم تولید سوخت گوگرد پایین با استانداردهای دریایی اشاره کرد.
بنابراین عدم ایفای نقش صحیح دستگاه‌های ذیربط تاکنون موجب استقبال اندک بخش خصوصی از فعالیت در صنعت بانکرینگ شده ‌است. به‌طوریکه سهم کشور از بازار حدود ۳۰ میلیون تنی بانکرینگ سوخت و خدمات جانبی، سهم حداقلی به میزان یک میلیون تن است.

اهمیت صنعت بانکرینگ از این جهت است که در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۴ میلیون تن صادرات نفت کوره داشتیم که اگر نصف آن به حوزه بانکرینگ و تامین سوخت کشتی‌ها تعلق بگیرد، حدود ۲ میلیارد ارزش افزوده نسبت به صادرات بانکرینگ سودآوری دارد.

هم‌اکنون حدود۱۵درصد از بازار بانکرینگ حوزه خلیج‌فارس و دریای عمان در اختیار ایران و۸۵درصد آن در اختیار امارات متحده عربی قرار دارد.
با وجود مزایای ایران نسبت به امارات در موضوع بانکرینگ، ازآنجایی‌که بندر فجیره سابقه و تجربه طولانی‌تری نسبت به ایران دارد و همچنین به دلیل تبلیغات منفی بسیاری که علیه ایران انجام می‌شود، سهم امارات از بازار بانکرینگ منطقه بسیار بیشتر از ایران است.
بانکرینگ به معنای سوخت رسانی به کشتی ها و شناور ها در آب‌های مشخص شده و البته بانکرینگ محدود به امرسوخت رسانی نبوده و مجموعه‌ای از خدمات ازجمله سوخت‌رسانی، تغذیه، تبادل نیروهای خدماتی، آب، تعمیرات کشتی، لوازم‌یدکی و … را شامل می‌شود.
در حال حاضر ۵۰ درصد کل بانکرینگ جهان در منطقه خلیج‌فارس انجام می‌شود که از این میزان حدود ۹۰ درصد آن توسط بندر فجیره امارات صورت می‌پذیرد
بندر فجیره امارات با تأمین سالانه ۱۲میلیون تن سوخت موردنیاز کشتی‌ها سومین بندر بزرگ جهان است نکته قابل تامل این است که در حدود ۸۰ درصد سوخت مورد معامله در بندر فجیره به‌طور مستقیم از طریق ایران (شرکت ملی نفت) تأمین می‌شود.
در حال حاضر طرح سوخت‌رسانی دریایی به کشتی‌ها در بندرعباس ( ۲نقطه)، جزیره خارگ، بندر ماهشهر و عسلویه راه‌اندازی شده است.

مزیت های نسبی ایران در بانکرینگ

برخورداری از حجم قابل‌توجه نفت کوره تولیدی توسط پالایشگاه‌ها، مالکیت تمامی بندرهای ساحلی شمال خلیج‌فارس شامل آبادان، خرمشهر، ماهشهر، عسلویه، بوشهر، بندرعباس و دریای عمان، چابهار و جزایر خارک، قشم، لاوان، کیش که در مسیر تردد کشتی‌ها هستند از ظرفیت‌های ایران در حوزه بانکرینگ است.

همه کشتی‌های عبوری و نفت‌کش‌ها به مقصد کشورهای عراق، کویت، عربستان، امارات، قطر، بحرین و عمان که وارد خلیج‌فارس می‌شوند به‌اجبار باید از سواحل جنوبی قشم عبور کنند.
همچنین جزایر ایرانی عمدتاً در مقایسه با سایر کشورهای خلیج‌فارس از مزایای متعددی نظیر آبخور بالا برخوردار بوده و مناطق آزاد قشم و کیش به دلیل موقعیت جغرافیایی و ظرفیت قابل‌توجه در این زمینه، بسیار حائز اهمیت هستند.

چالش‌های حوزه بانکرینگ در ایران

تحریم های ظالمانه آمریکا در حوزه کشتیرانی و تجارت دریایی تاثیرات عمیقی بر این صنعت گذاشت و کشتی های خارجی وارد بنادر و حوزه آبی ایران نمی شدند ، اما با رفع این تحریم ها پس از برجام همچنان محدودیت ها و چالش های مهمی بر حوزه بانکرینگ باقی مانده است که مختصرا ذکر می کنیم:
*ظرفیت اسکله ها؛ ایران درحال حاضر توانایی تامین سوخت انواع کشتی های سنگین و شناورها را داراست اما به دلیل اینکه اسکله ها ظرفیت جایگیری وارائه خدمات به کشتی های خیلی بزرگ را ندارند، در شرایط فعلی کشتی های بسیار بزرگ قابل جذب نیستند.
*عدم امکان ارائه خدمات جانبی مانند کترینگ و تامین سایر نیازمندی های جانبی کشتی ها ، لازم به توضیح است که کشتی ها علاقه مند هستند که در محلی سوخت گیری نمایند که سایر خدمات را هم دریافت کنند.
* کمبود زیرساخت های لازم بویژه انبار ذخیره سازی ، تاسیسات نگهداشت و تاسیسات بارگیری
*کمبود تفاهم های بین المللی برای همکاری همه جانبه و ارائه خدمات به شناورهایی که در منطقه تردد می کنند
*فروش اعتباری سوخت در شیخ نشین فجیره در امارات:بصورتی که شرکت های فعال،سوخت را بصورت نقدی از پالایشگاه های طرف قرارداد خود خریداری می کنند ولی آن را با قیمت بیشتر و بصورت اعتباری در اختیار مشتریان قرار می دهند و این موضوع ، انگیزه خریداران را برای تهیه سوخت از این شرکت ها افزایش می دهد، این در حالی است که در ایران ، شرکت های بانکرکننده عمدتا نقش واسطه را میان خریدار و شرکت پالایش و پخش ایفا می نمایند به این مفهوم که پول را بصورت نقد از خریدار میگیرند و بعد از وصول کامل آن، سوخت را تحویل می دهند
* زنجیره ای عمل کردن شرکت های فعال در شیخ نشین فجیره در امارات؛به گونه ای که متقاضیان امکان دریافت سوخت از هر کجای دنیا را خواهند داشت.بعنوان مثال خریداران می توانند از شرکت اماراتی که از آن سوخت تهیه میکنند بخواهند تا دربندر رتردام هلند سوخت را تحویل بگیرند. شعار تبلیغاتی این شرکتها این است که سوخت را درهر نقطه ای از دنیا که خریدار بخواهد به او تحویل می دهند.
*متولی گری دولتی در کشور؛ روال جهانی این است که حاکمیت دولتی، دخالتی در بانکرینگ و تحویل سوخت نداشته باشد. در شیخ نشین فجیره تمامی شرکتهای مطرح جهان، در حال فعالیت هستند و ۱۱ شرکت سوخت رسان موفق نیز حضور دارند که از میان آنها، تنها یکی شرکت ملیتی اماراتی دارد.

تجهیزات مورد استفاده در واحدهای ذخیره سازی کشتی

۱. شلنگ ها و نازل های ذخیره سازی:
– از شیلنگ ها و نازل های تخصصی برای انتقال سوخت از واحد بانکرینگ به کشتی استفاده می شود. اینها برای رسیدگی به انواع خاصی از سوخت‌ها طراحی شده‌اند.

۲. پمپ ها:
– پمپ های با ظرفیت بالا برای انتقال موثر سوخت از مخازن ذخیره سازی واحد بانکرینگ به مخازن سوخت کشتی استفاده می شود.

۳. جریان سنج:
– فلومتر برای اندازه گیری دقیق مقدار سوخت در حال انتقال نصب شده است. این برای اهداف صورتحساب و اسناد بسیار مهم است.

۴. مخازن ذخیره سازی:
– واحد بانکرینگ مجهز به مخازن ذخیره برای نگهداری سوخت می باشد. این مخازن ممکن است دارای محفظه های متعددی باشند تا انواع مختلف سوخت را در خود جای دهند.

۵. سیستم های کنترل:
– سیستم های کنترل خودکار برای نظارت و تنظیم جریان سوخت مورد استفاده قرار می گیرند و فرآیند ذخیره سازی ایمن و کارآمد را تضمین می کنند.

۶. تجهیزات ایمنی:
– تجهیزات ایمنی مانند سیستم‌های اطفاء حریق، سیستم‌های خاموش کردن اضطراری، و اقدامات مهار نشت در ساخت واحد ذخیره‌سازی برای کاهش خطرات احتمالی ضروری هستند.

۷. بازوهای بارگیری:
– بازوهای بارگیری ارتباط بین واحد ذخیره سازی و کشتی را فراهم می کند و انتقال سوخت را تسهیل می کند. آنها اغلب به گونه ای مفصل بندی می شوند که امکان مانور آسان را فراهم کنند.

۸. لوله ها و شیرها:
– سیستم های لوله کشی مقاوم با دریچه های مناسب برای گردش مناسب و کنترل سوخت در واحد بانکرینگ ضروری است.

۹. سیستم های نظارت و ارتباط:
– سیستم های مانیتورینگ پیشرفته امکان ردیابی لحظه ای پارامترهای انتقال سوخت را فراهم می کند. سیستم‌های ارتباطی هماهنگی مؤثر بین واحد ذخیره‌سازی و خدمه کشتی را تضمین می‌کنند.

۱۰. تجهیزات مطابقت:
– تجهیزاتی برای اطمینان از رعایت مقررات زیست محیطی مانند جداکننده های جداسازی آب و روغن ممکن است در ساخت و ساز گنجانده شود.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری طرح احداث واحد بانکرینگ

ظرفیت خدمات سالیانه : ۱.۵ میلیون تن
نرخ برابری دلار : ۵۰۰۰۰ تومان
مساحت زمین موردنیاز : ۵۰۰۰۰ مترمربع
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۱۲۰ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۲۵ میلیون دلار
ارزش ماشین آلات و تجهیزات : ۱۷ میلیون دلار
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۳۲ درصد