طرح تولید و پرورش آرتمیا

آرتمیا سخت پوستی فیلتر کننده غیر انتخابی که کلیه ذرات کمتر از ۵۰ میکرون را تغذیه می کندو در آبهای بسیار شور زندگی می‌کند. و هیچگونه وسیله دفاعی ندارند. در ایران در دریاچه‌های ارومیه، مهار لو، طشک، بختگان و آبگیرهای نظیر نوق رفسنجان، کال شور گناباد و حوض سلطان قم وجود دارند
تولید و پرورش آرتمیا یکی از ظرفیت‌های بالقوه است که می‌تواند ثروت قابل ملاحظه‌ای را برای کشور و بخش خصوصی فعال در این حوزه به همراه داشته و برای افراد زیادی اشتغال ایجاد می‌کند.
با گسترش صنعت آبزی پروری و اهمیت تکنولوژی در دنیا، بخصوص در ایران و توسعه روز افزون پرورش انواع میگو و ماهی در کشور و با توجه به اینکه آرتمیا یکی از فاکتورهای مهم در امر پرورش و تغذیه میگو است، از طرفی از نظر اقتصادی ارزش آرتمیا و قیمت آن در بازارهای جهانی رو به افزایش است می‌توان با بهره برداری اصولی و علمی از این موجود آبزی چه بصورت پرورش مصنوعی و یا استفاده از منابع طبیعی دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی، علاوه بر تأمین احتیاجات داخلی، با صادرات مقادیر مازاد این محصول بصورت قابل توجهی برای کشور ارز آوری کرد.

آرتمیا نام جنسی از سخت پوستان آبزی با نام متعارف انگلیسی Brine shrimpو مشخصات علمی زیر است:
Kingdom: Animalia
Phylum: Arthropoda
Subphylum: Crustacea
Class: Branchiopoda
Order: Anostraca
Family: Artemiidae,Grochowski, 1895
Genus: Artemia,Leach, 1819
گونه های شناخته شده آن شامل:
Artemia franciscana
Artemia gracilis
Artemia monica
Artemia parartemia
Artemia parthenogenetica
Artemia persimilis
Artemia pollicaris
Artemia salina
Artemia sinica
Artemia tibetiana
Artemia tunisiana
Artemia urmiana
تنها گونه بزرگ تجاری آن گونه Artemia franciscana می باشد.

شرح مختصر از فرآیند طرح تولید و پرورش آرتمیا

با توجه به نیاز صنعت آبزی پروری به سیست آرتمیا، بسیاری از کشورهای پیشرو در امر آبزی پروری مجبور به واردات از کشور آمریکا شدند، نوسانات قیمت سیست در بازار جهانی و وابستگی شدید به سیست، موجب گردید، فرایند تولید در مزارع تولید نمک، آبگیرهای دست ساز و غیره طراحی انجام گردد. بسیاری از کشورهای آسیای جنوب شرقی نظیر چین، ویتنام، فیلیپین، تایلند و سریلانکا در این خصوص از پیشرفت قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده و نتایج قابل قبولی در طی سالهای اخیر بدست آورده‌اند. میزان برداشت در کشورهای مختلف با توجه به سیستم پرورش، نوع مدیریت، شرایط اقلیمی و اهداف نهایی (تولید نمک مصرفی یا صنعتی) متفاوت می‌باشد. به عبارتی مدیریت برداشت، تولید و فرآوری سیست وبیوماس آرتمیا بستگی به نوع منبع، میزان تولید و حجم عملیات دارد. هم اکنون در دنیا برداشت و تولید سیست و بیوماس آرتمیا از چندین منبع بشرح ذیل انجام می‌گردد:
۱- دریاچه‌های طبیعی: نظیر بزرگ نمک، ارومیه
۲-مزارع تولید نمک دایمی: نظیر پتروشیمی بندر امام درایران و سایر مزارع تولید نمک دردنیا
۳- واحدهای فصلی: واحدهایی که در فصل خشک در اکثر کشورهای آسیای جنوب شرقی وجود دارند
۴- پرورش متراکم آرتمیا در استخرهای میگو ویا منفرد
بدیهی است تولید آرتمیا دراستخر های ماهی ومیگو و مزارع دایمی تولید نمک اقتصادی خواهند بود.
۵- پرورش در تانکر
با توضیحات ارائه شده، و امکانات در دسترس نوع و شیوه تولید سیست وبیوماس آرتمیا متفاوت بوده و می‌تواند در داخل سالن و خارج سالن (استخرهای انجام گردد.

نگاهی به وضعیت پرورش آرتیمیا در استخرهای خاکی کشور ویتنام

این کشور در جنوب شرقی آسیا قرار گرفته است و از قسمت شرقی و جنوبی توسط خلیج تونکین و دریای چین و خلیج تایلند احاطه شده و از بخش غربی با کشورهای لائوس و کمبوج همسایه است.
ایستگاه وین چائو و کشت و پرورش آرتمیا:
این ایستگاه ۱۵۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرکان تو در کنار دریای چین جنوبی واقع شده است که تمام فعالیت‌های آبزی پروری آرتمیا، میگو خرجنگ گرد را در منطقه دلتای مکونگ نظارت و راهبری می‌کند
وسعت آن حدود ۱۵ هکتار است که حدود ۱۰ هکتار آن برای پرورش آرتمیا مورد استفاده است دو استخر یک هکتاری از این مجموعه به عنوان استخرهای تبخیری هستند و آب ورودی از طریق کانال آبرسانی که آب دریای جنوبی چین را که در اوایل دسامبر یعنی فصل شروع فعالیت تکثیر و پرورش آرتمیا با شوری ۲۸ گرم در لیتر منتقل می‌کنند را به شوری حدود ۷۵ تا ۸۰ گرم در لیتر می‌رسانند تا برای استخرهای آرتمیا مناسب گردد. در زمان شوری ۴۰ تا ۵۰ گرم در لیتر بخشی از آب وارد استخرهای سبز می‌شوند تا با کود دهی مناسب زمینه مناسب برای شکوفایی جلبکی فراهم گردد. هر استخر نیم هکتاری سبز با عمق ۱۰۰ ـ ۶۰ سانتی متر قادر است چهار استخر آرتمیا با عمق ۲۰ تا ۳۰ سانتی متری را تغذیه کند (در پاسخ به این سؤال که چرا عمق استخرهای آرتمیا ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر در نظر گرفته شده و نه بیشتر، پاسخ داده شد بدلیل نفوذ زیاد آب از خاک کف و عدم سرمایه گذاری سنگین در بخش کوبش کف استخر عمق استخرها کم در نظر گرفته می‌شود تا اولاً فشار حجم آب کمتر باشد و در نتیجه نفوذ آب بداخل بافت خاک کمتر و همچنین درمواقع بحرانی براحتی بتوان کل آب استخر را در کمترین زمان تخلیه و در کمترین زمان آبگیری نمود گرچه که این عمق باعث افزایش احتمال حضور جلبک‌های رشته‌ای می‌گردد و نیاز به شخم زدن را دو چندان برابر می‌کند.
کود مورد استفاده هم از نوع کودهای معدنی (شیمیایی) است و هم کودهای آلی.
حدود ۲۰۰ کیلوگرم کود مرغی در هر هفته برای نیم هکتار استخر سبز و همچنین ۲۰ کلیو گرم کود شیمیایی شامل اوره (۴۶ درصد نیتروژن) فسفات (۳۵ تا ۴۰ درصد) و دی آپی (۱۸ درصد نیتروژن، ۴۶ درصد فسفر و پتاسیم با مقدار مناسب استفاده می‌شود نسبت مورد استفاده اوره به دی آپی یا اوره به فسفات، ۳ به ۱ است (به عنوان مثال برای یک مزرعه ۱۰۰ متر مربع ۳ کیلو اوره و ۱ کیلو دی آپی استفاده می‌شود). در مورد استخرهای جلبکی می‌بایست مدیریت به نحوی اعمال گردد تا همواره سی شی دیسک عدد ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر را نشان دهد. البته لازم است بطور روزانه از استخرهای جلبکی نمونه برداری شود و زیر میکروسکوپ به شناسایی جمعیت غالب گونه‌های جلبکی پرداخته گردد. در برخی موارد با مشاهده جلبک‌های رشته‌ای با تراکم زیاد در استخرهای جلبکی لازم است کل آب استخر قبل از ورود به استخرهای آرتمیا تخلیه گردد و پس از شخم زدن مجدد و آبگیری، از جلبک کیتو سروسی که بصورت انفرادی در استخرهای مخصوص کشت شده است تزریق جلبکی بداخل استخر سبز انجام گیرد تا حداکثر جمعیت غالب جلبکی کیتوسروس باشد. علاوه بر کود دهی داخل استخرهای جلبکی از یک یا دو گونی ۲۵ ـ ۳۰ کیلو گرمی کود مرغی بصورت مستقیم در استخرهای آرتمیا نیز استفاده می‌شود ولی نکته بسیار مهم این که عمل شخم زدن بسیار مهم است و از تجمع مواد آلی در کف استخر و عدم دسترسی آرتمیا بدان‌ها جلوگیری کرده ضمن اینکه از تجمع جلبک‌های رشته‌ای نیز جلوگیری می‌کند.

اتاق عمل آوری پرورش سیست آرتمیا

سیست های جمع آوری شده توسط مزرعه دارها و همچنین سیست های جمع آوری شده در ایستگاه‌های وابسته به دانشگاه، پس از آب گیری نسبی به صورت هفتگی به این اتاق آورده شده، پس از خالص سازی با آب شیرین برای جداسازی پوسته‌های خالی از سیست های مرغوب (حداکثر ۱۰ الی ۱۵ دقیقه) و آبگیری مجدد توسط سانتریفوز، با دستگاه خشک کن با هوای گرم که با سیستم فشار هوای گرم قابل کنترل (دما و فشار) خشک می‌گردد تا رطوبت آن به ۵ درصد تقلیل یابد. دمای تنظیمی برای خشک شدن مناسب ۴۵ درجه سانتیگراد و فشار هوا ۶۰ اتمسفر می‌باشد.
لازم به ذکر است سیست های سویه‌های مختلف دارای درجات متفاوت تنظیمی دمایی و فشار می‌باشند که بر حسب ضخامت پوسته کیتینی و اندازه می‌بایست مورد آزمایش قرار گیرند تا نقطه مناسب اختصاصی آنها بدست آید. سیست های خشک شده در دستگاه لرزان (شیکرهای بزرگ) که سطح داخلی آن از تورهای فلزی ضد زنگ با مش ۱۵۰ میکرون پوشیده شده است قرار داده می‌شود تا آخرین ناخالصی‌های آن جدا گردد در نهایت در اتاق بسته بندی، بصورت قوطی‌های نیم پوندی یا بسته بندی‌های پلاستیکی ۱۰ کیلوگرمی در دمای ۱۵ تا ۱۷ درجه سانتیگراد تا زمان فروش نگهداری می‌گردد. (دمای نگهداری سیست های مختلف، متفاوت است بطوریکه در مورد سیست آرتمیای دریاچه منفی ۴ تا ۴ درجه سانتیگراد بهترین پاسخ را داده است.

سالن غنی سازی پرورش آرتمیا

در این سالن که تعداد زیادی زوک های ۲۰ لیتری قراردارد. شرایط تفریخ سیست آرتمیا و غنی سازی آن توسط ویتامین‌ها، اسیدهای چرب غیر اشباع و آنتی بیوتیک ها و غیره فراهم گردیده است. همچنین در مقیاس آزمایشگاهی زوک های کوچکی وجود دارد که هر هفته از نمونه‌های موجود در انبار نمونه برداری شده تا مورد ارزیابی تعیین درصد تفریخ و درصد تفریخ مؤثره قرار گیرند. سیست آرتمیا در طی ۲۴ ساعت با ایجاد شرایط انکوباسیون (شروی ۳۰ گرم در لیتر، دمای آب ۲۸ درجه سانتیگراد و نوردهی مناسب و هوادهی از زیر زوک بطوریکه از تجمع سیست در ته زوک جلوگیری کند) انجام می‌گیرد. ناپلیوس یا مرحله یک لاروی، ۲۴ ساعت پس از تفریخ از ذخیره زرده‌ای کیسه زرده خود استفاده می‌کند و چنانچه غنی سازی مد نظر باشد پس از ۲۴ ساعت از تفریخ بلافاصله پس از غنی سازی ازلارو آرتمیا به عنوان غذا در صنایع مختلف آبزی پروری استفاده می‌نمایند.

هزینه پرورش آرتمیا

اگر پرورش و تولید آرتمیا فراهم شود می‌توان در هر هکتار زمین شور ۵ تن آرتمیا پرورش داد و ۱۰۰ کیلوگرم سیست آرتمیا برداشت کرد، به تعبیر دیگر یعنی می‌توان از هر هکتار زمین سودی در بازه ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان کسب کرد که قابل قیاس با بسیاری از محصولات کشاورزی نیست و نکته حائز اهمیت این است که این سود از زمینی با آب شور که قابلیت زراعت ندارد حاصل می‌شود.
نیاز کشور به آرتمیا در حدود ۳ تا ۵ تن بود اما طبق برآورد شیلات کشور این است که اکنون با توجه به پیشرفت‌های قابل توجه کشور در زمینه پرورش میگو، امروز این نیاز به ۵۰ تن رسیده که متاسفانه از خارج از کشور وارد می‌شود. برای دستیابی به ظرفیت تولید ۵۰ تن آرتمیا باید یک برنامه ریزی ۱۰ ساله صورت گیرد.