طرح کشت و پرورش زغال اخته

زغال اخته گیاه زغال اخته به صورت درخت یا درختچه از گروه گیاهان گل دار گلبرگ جدا محسوب می شود و در زبان انگلیسی به آن CORNELIAN CHERRY گویند. گل های زغال اخته، زرد رنگ و خوشه ای می باشد و شهد فراوانی برای زنبورهای عسل دارد . برگ های سبز پررنگ و براق و نوک تیزی دارد. میوه ی آن به شکل بیضی و حدوداً به اندازه ی آلبالوی درشت است و طعم ترش و شیرینی دارد.
درختچه ی زغال اخته حدود ۳۰۰ سال عمر می کند و در حدود ۲۵ سالگی تا ۸ متر می رسد. این درخت به طور کلی ارتفاعی حدود ۸-۴ متر دارد. چوب آن بسیار محکم است و در صنعت نیز کاربرد دارد. زغال اخته در منطقه ی وسیعی از اروپا، آسیا به خصوص ایران، ارمنستان و قفقاز می روید. میوه ی زغال اخته در اواخر تابستان آماده ی چیدن است. ترکیبات و ارزش غذایی میوه ی نرسیده ی آن به علت داشتن اسید زیاد، بسیار ترش است، ولی میوه ی رسیده ی آن به رنگ قرمز روشن و خوش مزه و شیرین است.
این میوه در تابستان، عرضه و معمولاً به صورت تازه مصرف می شود ، ولی به صورت خشک، مربا، کنسرو، ترشی، آب میوه، سس، نکتار، ژله، مارمالاد، سرکه، لواشک و قرص های آنتی اکسیدان نیز مورد استفاده قرار می گیرد. این میوه حاوی مقادیر زیادی آهن ، کلسیم ، اسید فولیک ، ویتامین های E , B1 , B2 , C و فلاوونوئیدهاست. آنتوسیانین موجود در زغال اخته رنگدانه ای از گروه فلاونوئیدها می باشد که عامل رنگ قرمز در گوجه فرنگی و دیگر میوه هاست. میوه های خانواده ی گیلاس (CHERRY) و زغال اخته (CORNELIAN CHERRY) حاوی مقادیر بالای آنتوسیانین هستند. حدود ۱۷ ترکیب آنتی اکسیدان از خانواده ی گیلاس استخراج شده است که ویتامین E,C و ملاتونین نیز جزء آنها هستند.

شرایط پرورش و نگهداری گیاه زغال اخته

آب و هوای مناسب زغال اخته

زغال اخته می تواند سرمای زمستان را تا دمای منفی ۲۵ درجه کند. برعکس، مقاومت زغال اخته نسبت به گرما بسیار پایین است، این درخت در مقابل وزش باد های خشک و گرم مقاومتی ندارد و برگ هایش می ریزد و این امر باعث می شود تا درخت ظاهر بیمار گونه ای به خود بگیرد. به همین علت این درختان را در مناطق گرم به هیچ عنوان نمی کارند.

نور مناسب زغال اخته

بودن زیر سایه باعث می شود این درخت توان گلدهی نداشته باشد. زغال اخته به ۶ تا ۸ ساعت نور کامل آفتاب نیاز دارد. در مکان های نیمه سایه نیمه آفتاب این میزان به ۴ تا ۵ ساعت می رسد.

خاک مورد نیاز زغال اخته

زغال اخته در برابر خاک چندان سختگیر نیست و در خاکهایی با بافت متوسط که البته زهکش خوبی داشته باشند می توانند رشد کنند. البته وجود مواد ارگانیک (همانند خاک برگ یا کود بسیار پوسیده گاوی) به رشد و میوه دهی این گیاه کمک می‌کند. زمان کاشت این گیاه در مکان جدید در تابستان است و اگر در سایر زمانهای سال بخصوص در طی پاییز اقدام به کاشت این گیاه کنیم، از رشد خوبی برخوردار نخواهد بود.

کوددهی مناسب زغال اخته

دادن کود به زغال اخته اهمیت زیادی ندارد، در بهار و با شروع سال جدید از خاک برگ یا کود پوسیده گاوی برای آن استفاده می شود. اگر کسی اصرار بر دادن کود دادن به زغال اخته را دارد. می تواند از فرمول هایی مانند ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کند.

آبیاری مناسب زغال اخته

درختان جوان زغال اخته به آبیاری منظم نیاز دارند بنابراین زمانی که سطح خاک نسبتا خشک شد نسبت به آبیاری اقدام کنید. اگر بافت خاک گیاه از نوع متوسط باشد (نه خیلی سبک و شنی و نه خیلی سنگین) در اوایل رشد هفته ای یک مرتبه آبیاری این گیاه کافی است. درختان بالغ را اگرچه لزومی ندارد که آبیاری کنیم اما توجه داشته باشید که اصولا مقاومت زغال اخته نسبت به خشکی خاک متوسط و میانه است و تحمل خشکی کشیدن برای مدت طولانی را ندارد. بنابراین به طور کل بهتر است که کشت و پرورش این گیاهان در مناطقی انجام شود که ریزش باران و مرطوب شدن خاک بخصوص در طی تابستان و همچنین گرمای تابستان در حد قابل قبولی باشد تا گیاهان بالغ و استقرار یافته خشکی نکشند. در غیر اینصورت رشد و همچنین گلدهی و میوه دهی این گیاه با کیفیت و کمیت پایینی انجام می شود. به کارگیری از پوشش مالچ (مالچ به موادارگانیک همانند خاک برگ گفته می شود) در اطراف تنه گیاه و بر روی سطح خاک به ضخامت ۷-۵ سانتیمتر در طی فصل خشک و گرم می تواند تا حدودی به حفظ رطوبت خاک و خنک نگهداشتن آن کمک کند.

هرس زغال اخته

این گیاه در طی سال پاجوش تولید می کند که می تواند به تدریج موجب گسترده تر شدن این گیاه و اشغال فضای بیشتری شود به همین دلیل می توان با حذف منظم و سالیانه پاجوشها، این مسئله را کنترل کرد. به طور کل با هرس می توان رشد این گیاه و شکل آنرا البته تا حدودی کنترل کرد به همین دلیل امکان استفاده از این گیاه به عنوان پرچین نیز وجوددارد. زمان مناسب هرس برای این گیاهان اوایل تابستان است البته در صورتیکه درخت برای پرورش میوه مورد استفاده قرار میگیرد می توان بعد از برداشت میوه ها نسبت به هرس اقدام کرد. توجه داشته باشید که اگر هرس این گیاه به شکل منظم و سالیانه و مطابق برنامه ای مشخص انجام شود امکان نگهداری این گیاه در گلدان نیز وجود دارد.

تکثیر گیاه زغال اخته 

تکثیر از طریق بذر
بهترین بذر زمانی است که میوه های رسیده از درخت جدا میشوند (یعنی در اواخر تابستان که از گوشت آن جدا باید کرد؛ زیرا ذرات گوشت میوه از جوانه زنی جلوگیری می کند.) اگر می خواهید بذرها را نگهداری کنید باید در مکانی سرد و مرطوب در دمای ۴ درجه سانتی گراد و حداکثر به مدت ۳ تا ۴ ماه نگهداری شوند. عمق مناسب برای کاشت بذر حدود ۱ میلی متر است. جوانه زنی بذر اگر شرایط بسیار خوب و مساعد باشد در حدود ۱۳ تا ۱۴ هفته است. اما امکان دارد که این مدت با توجه به شرایط محیطی به خصوص اگر بذر تازه نباشد و مدتی را در انبار گذارنده باشد تا ۱۸ ماه نیز افزیش یابد.

تکثیر از طریق قلمه زدن
قلمه ها را باید از انتهای ساقه های جانبی گیاه و از چوب نیمه رسیده یا رسیده و یا شاخه های دوساله (قلمه چوبی) گرفت. بهترین زمان برای گرفتن قلمه اواسط تابستان است اما زمان گرفتن قلمه چوبی درختان زغال اخته در فصل پاییز است. حدود ۶ تا ۸ هفته زمان لازم است تا قلمه‌ها تولید ریشه کنند.

تکثیر از طریق خوابانیدن ساقه های گیاه
در این روش ساقه هایی که به سطح خاک نزدیک تر هستند بدون این که از درخت جدا شوند، خوابانده می شوند. به این شکل که قسمتی از طول ساقه در زیر خاک قرار می گیرد. مدت زمان ریشه زایی حدود ۹ ماه است. پس از این مدت می توان این ساقه را از درخت جدا کرد.

آفات و بیماری گیاه زغال اخته

بیماری و یا آفت خاصی این گیاه را تهدید نمی کند. به هر حال نوعی پشه وجود دارد که بر روی سرشاخه های این درختان گال ایجاد می کند. برگهای موجود بر روی ساقه های آلوده ممکن است بدشکل شوند و بریزند و این شاخه ها نیز گل تولید نمی کنند. کوتاه کردن چنین شاخه هایی از روشهای مبارزه با این نوع گال است.
معندچی برگ آفت دیگری است که خطوطی قهوه ای رنگ بر روی برگها ایجاد می کند و حتی ممکن است که تمامی پهنک برگ بجز ناحیه رگبرگها از بین بروند. این حشرات آسیب جدی به گیاه وارد نم کنند. کنه های گیاهی نیز می توانند گاهی در تعداد زیاد این درختان را مورد حمله قرار دهند که برای مبارزه با انها از روغنهای باغبانی در طی زمستان استفاده می شود.
از بین بیماری ها نیز می توان به سفیدک پودری و بیماری لکه برگی که توسط قارچهای مختلف ایجاد می شوند اشاره کرد. در مورد این بیماریها جمع آوری برگهای آلوده ریخته شده در پای گیاه، قطع کردن ساقه ها و برگهایی که به شدت علائم نشان می هند و به کارگیری سموم قارچکش از جمله راهکارهای مناسب هستند.

تولید و عملکرد زغال اخته در ایران

بر اساس آمارنامه سال های گذشته وزارت جهاد کشاورزی کشور، سطح زیر کشت زغال اخته در ایران ۲۶/۱۰۹۴ هکتار بوده است که از این مقدار ۲۶/۱۵۷ هکتار در مرحله نونهالی اما ۶۰/۹۳۶ هکتار به مرحله باروری رسیده اند. در کل به میزان ۳۶/۲۳۲۹ تن زغال اخته از این باغها تولید شده است. متوسط عملکرد در کشور ایران ۰۴/۲۴۸۷ کیلوگرم در هکتار میباشد. سطح زیر کشت در استان قزوین ۴/۷۰۵ هکتار است که ۸/۷۰ هکتار آن را باغهای غیر بارور و ۷/۶۳۴ هکتار آن را باغهای بارور تشکیل میدهند. میزان تولید زغال اخته در این استان ۲/۱۰۶۲ تن در هکتار و عملکرد آن ۹/۱۶۷۳ کیلو گرم در هکتار است.
در استان قزوین تولید زغال اخته در ۲ منطقه الموت ( به طور عمده روستاهای هیر، ویار و سوگاه) و کوهین (به طور عمده منطقه یوز باش) در ارتفاعات و دامنه های البرز انجام می گیرد. بر اساس همین آمار سطح زیر کشت زغال اخته در استان آذربایجان شرقی ۹/۳۸۸ هکتار است که ۹/۸۶ هکتار آن را باغهای غیر بارور و ۳۰۲ هکتار آن را باغهای بارور تشکیل میدهند. میزان تولید زغال اخته در این استان ۱/۱۲۶۷ تن در هکتار و عملکرد آن ۷/۴۱۹۵ کیلو گرم در هکتار میباشد. در شرایط وحشی، میزان تولید برای هر درخت بطور متوسط ۵/۱ کیلو گرم است.
در ترکیه ۶/۱ میلیون اصله درخت زغال اخته وجود دارد که سالانه ۱۷۰۰۰ تن میوه تولید میکند. در حالت وحشی مقدار عملکرد ۸/۲ تا ۸/۴ کیلوگرم و در حالت ایداه آل از لحاظ نور و بارندگی تا ۱۰ کیلوگرم به ازای هر درخت و در هر هکتار به ۵۰۰-۱۰۰۰ کیلوگرم نیز میرسد و در صورت کشت در باغ، عملکرد تا ۵۰۰۰ کیلوگرم در هکتار هم می رسد.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری طرح کشت و پرورش زغال اخته

عملکرد سالیانه : ۵ تن در هکتار
نرخ برابری دلار : ۲۴۰۰۰ تومان
مساحت زیر کشت : ۱ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۴۰ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۱۸۰ میلیون تومان (بدون احتساب هزینه زمین)
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۷۵ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: