طرح کشت و پرورش عناب

اسم علمی : Zizyphus jujuba mill
‌ خانواده : Rhamnaceae Jujub
عناب درختچه ای است با شاخه های کوتاه یا درختی به ارتفاع ۶ تا ۱۰ متر ( به ندرت ۱۵ متر ) پوست تنه آن ناهموار چوب آن بسیار محکم و به رنگ قهوه ای است . برگهای زیبای آن ساده و قلبی شکل می باشد و در دوطرف شاخه به صورت متناوب قرار دارد. برگها در بعضی رقم ها صاف و در بعضی دیگر دندانه دار است . سطزح فوقانی برگ ، سبز تیره و سطح تحتانی آن سبز روشن می باشد . در کنار هر دو برگ در خارج وجود دارد که از تغییر کل گوشوارکها حاصل شده است. در عناب دو شاخه وجود دارد تعداد زیادی از شاخه ها خزان کننده و به عبارت دیگر در فصل زمستان همانند برگها از درخت جداشده و به زمین می ریزد.
برخی دیگر از شاخه ها دائمی بوده و باعث رشد سالانه درخت می شود این شاخه ها که قطورند خود دارای تعدادی شاخه خزان کننده نیز هستند. گلهای عناب دوجنسی هستند و دارای پنج کاسبرگ ، پنج گبرگ ، پنج پرچم و دو برچه می باشند این گلها معطرند و به وسیله حشرات گرده افشانی می شوند تک درختان عناب نیز محصول طبیعی می دهند و این نشانه خودباروری آن است.در گلهای عناب پرچم ها بالاتر از کلاله قراردارند و این امر به گرده افشانی کمک می کند. گلدهی و میوه دهی عناب در چند مرحله متوالی صورت می گیرد. گلهایی که در اواخر فصل رشد تشکیل می شود زمان لازم را برای تشکیل ، رشد و نمو و رسیدن میوه به دست نمی آورند.
میوه ها شفت ، بیضوی تا کروی به رنگ قرمز تیره یا متمایل به مشکی ، گوشت میوه سفید و شیرین مزه و خوراکی ، میوه گیاه بخش دارویی این گیاه را تشکیل می دهد. میوه عناب را باید پس از رسیدن کامل در پاییز جمع آوری کرد.میوه های خشک عناب شبیه خرما است به همین دلیل به آن خرمای چینی نیز می گویند. درخت عناب بومی مناطق گرم است که از چندهزار سال قبل در کشورهایی مانند چین و هندوستان کشت شده است. عناب در ایران در سواحل دریای خزر ، مینودشت ، کردستان ، گرگان ، خراسان و کرمان به طور خودرو می روید.
تولید سالانه این میوه در چین ۴۵۰ هزار تن است که در میزان آن در باغات ۲۹۰ هزار هکتار عناب در چین به میزان هکتار مرکبات در فلوریدا محاسبه می شود . اگر چه این گیاه در مناطق خشک بهتر با شرایط کنار می آید با این حال هر نوع وضعیت آب و هوایی تحمل می نماید . عناب در هر نوع خاکی پرورش می یابد و نسبت به قلیایی بودن و نمکدار بودن زمین مقاوم است . نیاز به خنکی کمتری دارد اگر چه سرمای شدید را تحمل می کند.
دوره خفتگی به آن اجازه می دهد که یخبندان های دیر هنگام بهاری و دوره زیادی خفتگی را تحمل کند و فایده زیادی برای زنبورداران دارد. بعضی از گونه ها همه ساله فراوان میوه می دهند .
درخت عناب در تمام نقاط ایران می روید ، محصول می دهد و با بیشتر آب و هوای مناطق ایران سازگار است. این درخت در برابر کم آبی بسیار آبی مقاوم می باشد.

خصوصیات ظاهری درخت عناب

درخت عناب درختی کوچک و برگ ریز بوده و در زمستان خزان می کند. این درخت ۵ تا ارتفاع ۱۲ متر رشد کرده و سرعت رشد زیادی دارد. گلها در بهار ظاهر شده و بذر آنها در پاییز می رسد. گل ها دو جنسی هستند یعنی هم دارای گل جنس نر و هم دارای جنس ماده می باشند. غالبا بوسیله حشرات گرده افشانی می شوند.
اصولا شاخه های درخت عناب خاردار می باشد. برگ ها براق و سبز رنگ هستند و ۲ تا ۷ سانتی متر طول و ۱ تا ۳ سانتی متر عرض دارند. برگ‌های بیضی شکل کشیده، بدون کرک و حاشیه‌هایش دندانه‌دار می‌باشد گل ها کوچک بوده و حدودا ۵ میلی متر قطر داشته و پنج گلبرگ جزئی و سفید مایل به سبز هستند.
میوه های عناب در هنگامی که هنوز نرسیدند، کمی مزه ی سیب می دهد و هنگام رسیدن رنگ آنها قهوه ای با برق سیاه می شوند. تقریبا شبیه یک خرمای کوچک دیده می شوند. در داخل آن یک هسته ی محکم شبیه هسته ی زیتون وجود دارد.

فرایند کاشت، داشت و برداشت عناب

تکثیر گیاه با قلمه زدن شاخه ها و یا از طریق بذر امکانپذیر است که برای ایـن کار بذر را در فصل پائیز در خزانه هایی که از خاک مناسبی برخور دارند، کشـت می نمایند. با آبیاری منظم و به موقع و نیز وجین علف های هـزر سـطح خزانـه، نهال ها پس از دو سال از ریشه نسبتاً ضخیم و مناسـبی برخـوردار مـی شـوند و میتوان آنها را به زمین های مورد نظر منتقل کرد.
زمان مناسب برای انتقال نهال ها به زمین دائمی اواخر پائیز یـا اوایـل بهـار میباشد. در صورت وجود سرمای شدید زمسـتان کاشـت در اسـفندماه توصـیه شده است. نهال ها در ردیف هایی به فاصله دو متـر کشـت مـی شـود. فاصـله دو نهال در طول ردیف نیز یک متر مناسب است.
پبرای افزایش ضریب ماندگاری نهال های عناب هنگام کاشت باید بـه چنـد توجه شود که عبارت اند از:
– پوشاندن ریشه نهالها پس از بیرون آمدن از خـاک و قبـل از انتقـال در گونی یا پارچه نمدار؛
– قرار دادن ریشه های نهال قبل از کاشـت در تـوده ای از ماسـه یـا خـاک مرطوب؛
– اندود کردن ریشه نهال در مخلوطی از کود حیوانی، خاک رس و آب؛
– کاشتن نهال در گودالی به همان عمقی که در خزانه بوده است معمـولاً ۵۰*۵۰*۵۰ و کوبیدن خاک برای استقرار ریشه ها در زمین؛
– قرار دادن جوانه انتهایی نهال بـه سـمت وزش بادهـای غالـب و تنـد در زمان هرس سربرداری؛
– نگهداری ۲ تا ۳ شاخه و حذف شاخه هـای اضـافی بـه ویـژه شـاخه هـای خشکیده؛
– هرس ریشه های آسیب دیده توسط قیچی ضدعفونی شده؛
– نصب قیم در جهت موافق با باد.
برای حفظ سلامتی نهال های کاشته شـده، بـه ویـژه از حملـه جونـدگان و همچنین آفتاب سوختگی از تورهای خاصی برای پوشش تنه نهال و یـا کاشـت در جهت جنوب غربی در نیمکره شمالی و سفید کردن تنه استفاده مـی شـود. از طرفی، به منظور حفظ تعادل گیاه لازم است پاجوشهای آن را قطع کرد. برای افزایش طول عمر و کیفیت محصول از هرس های فرم و جـوان سـازی استفاده میشود. در سال اول تمامی شاخه های جانبی زیر ۵۰ سـانتی متر حـذف میشود. فاصله بین شاخه های اصلی باید بین ۳ تا ۴ سانتی متر باشد تـا درخـت
شد متعادلی پیدا کند. هرس جوانسـازی روی درختـان پیـر انجـام مـی شـود بازوهای کهنسال اولیه درخت حذف و شاخههای جوان و شاداب بـاقی گذاشـته میشود.
برای افزایش کمی و کیفی تولید محصول، ۵ تـا ۱۰ کیلـوگرم کـود دامـی پوسیده در اطراف هر درخت بـه صـورت چـال کـود ریختـه مـی شـود. البتـه در درختان چند ساله باید ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم کود دامی پوسیده برای هـر درخـت در نظر گرفته شود. کود شیمیایی با توجه به نیاز کودی خاک به صـورت خـاکی یا محلول پاشی استفاده میشود.
کودهای از ته، فسفر و پتاسیم بیشترین مصرف کودی باغ عناب را تشکیل میدهند. در عین حال مصرف عین حال مصرف کودهـای ریز مغـزی آهـن، بـر، فسفر، منگنز، مس و روی صورت میگیـرد. مصـرف کـود بـه صـورت چـال کـود مزایای فراوانی دارد. از جمله این مزایا، تسهیل جذب عناصر غذایی بیـان شـده است.
درخت عناب با توجه به نوع شرایط آب و هوایی بـه ۳ تـا ۸ دفعـه آبیـاری نیاز دارد. در ابتدای کاشت و در سال اول هر ۴ تا ۵ روز و در سالهای بعـد هـر حداکثر ۱۵ روز در مناطق خشک و در مناطق کوهستانی و خنـک هـر ۴۵ روز به آبیاری نیاز دارند. با آبیـاری قطـره ای میـزان مصـرف آب بـه شـدت کـاهش مییابد. بنابراین لازم است هنگام طراحی باغ عناب، نقشه نصب سیستم آبیـاری قطرهای باغ نیز با کمک کارشناسان ذیربط تهیه و آبیاری از همان زمـان نهـال بودن درخت عناب به صورت قطرهای صورت پذیرد. میوه های عناب از اوخر مرداد تا اوایل مهر قابل برداشت است. اگر عنـاب را بخواهند تازه مصرف نمایند باید وقتی شروع به رنگ قرمز شـدن آن هـا را چیـد در صورتی که میوه خشک عناب مدنظر باشد بایستی صبر کرد تا میوه ها کـاملاً روی درخت برسد. سپس آنها را چیده بهصورت سنتی (برداشت عناب با تکـان دادن یا چوب زدن به شاخه های درخت میباشد) پس از برداشت، میوههـا را در هوای آزاد و یا با استفاده از خشک کن های الکتریکی در دمای ۷۰ درجه خشـک میکنند. استفاده از خشک کن ها سبب حفظ رنـگ و جلـوگیری از چروکیـدگی میوه ها میشود در حال حاضر عملکرد عناب در استان خراسان جنوبی حدود ۳ تن عنـاب تر و ۵۰۰ کیلوگرم عناب خشک شده در هکتار می باشد. در نقاط دیگـر کشـور این عملکرد کمتر اعلام شده است. در عین حال با بهره گیری از روشهای نوین آبیاری و تغذیه مناسب با استفاده از محلولپاشی کودهای ریـز مغـذی افـزایش ۳۱ کیفیت عناب تولیدی محقق میگردد و توسعه کمی و کیفی باغات عناب نقـش به سزایی در کاهش نرخ بیکاری بهویژه در بخش کشاورزی خواهد داشت.

شرایط رشد درخت عناب

درختان عناب برای رشد به مقادیر زیادی از بارش و دما نیاز دارند. بنابراین در محیط هایی با تابستان گرم و پرآب بهتر رشد می کنند. اگر خاک آن ها به خوبی زهکشی شده باشد، سال های بیشتری عمر می کنند.
این گیاهان محل گرم و آفتابی را می پسندند. از نظر نوع خاک نیز به خاک های قلیایی گرایش دارند. این گیاهان رشد زیادی دارند و حتی در خاک های فقیر نیز رشد می کنند.
تا دمای ۲۰- درجه سانتی گراد نیز مقاومت داشته اما در مناطق گرمسیر کشت می شوند. برای میوه دهی نیز باید تابستان ها گرمی را تجربه کنند.

آبیاری

اگرچه درخت بالغ به خشکی مقاوم است ولی برای رسیدن به رشد ایده آل و محصول مناسب، حتما باید آبیاری منظم صورت گیرد. توجه داشته باشد که درخت جوان به هیچ عنوان نباید در معرض خشکی قرار گیرد زیرا سبب ضعیف شدن گیاه میشود بنابراین باید در این زمان آبیاری کافی و منظم انجام شود تا ریشه به خوبی در خاک توسعه یافته و درخت استقرار یابد. از طرفی آبیاری نباید به حدی باشد که غرقابی و ماندگاری آب رخ دهد زیرا درخت به این شرایط حساس است و ریشه دچار خفگی میگردد.

خاک

مهمترین ویژگی خاک، داشتن زهکش مناسب است زیرا ماندن آب به مدت طولانی در اطراف ریشه، سبب خفگی ریشه شده، کم کم برگها زرد شده و میریزند و گیاه از بین میرود. بنابراین خاک نباید سنگین باشد و اگر چنین است حتما با افزودن شن یا خاک برگ به آن، اقدام به سبک نمودن بافت خاک نمایید.

نور

این درخت به نور کامل نیاز دارد و اگرچه در محل نیمه آفتاب هم میتواند به رشد خود ادامه داده و میوه بدهد اما کاشت این درخت در سایه یک اشتباه بزرگ است زیرا رشد رویشی بیشتر شده و شاخه ها بلند و باریک میگردند و درخت سسی و شکننده خواهد شد. علاوه بر اینها، ورود دیر هنگام به فاز زایشی و باردهی کم را نیز باید اضافه نمود.

دما

حداکثر سرمایی که میتواند تحمل کند، ۱۵-درجه سانتیگراد است. در کل این درخت به تابستانهای گرم و طولانی برای باردهی عالی و فراوان نیاز دارد.
برخی ها معتقد هستند که این درخت را نباید در شما کاشت و ممکن است جواب ندهد اما اینطور نیست این میوه در شمال نیز به خوبی رشد کرده و میوه میدهد چون درخت این میوه در محوطه منصوری گل موجود است و هر سال از میوه های آن استفاده می کنیم.

مصارف خوراکی

در بریتانیا عناب را به صورت خشک‌شده یا به صورت آب‌نبات‌های طعم‌دار همراه با چای عصر میل می‌نمایند. در کره، چین و تایوان، شربت شیرین میوه عناب را مورد استفاده قرار می‌دهند. در برخی مناطق از عناب برای تهیهٔ سرکه استفاده می‌شود و در آفریقا از آن کیک درست می‌کنند. عناب کنسرو شده و چای با طعم عناب نیز در جهان استفاده می‌شود اما در ایران، پاکستان و هندوستان، عناب را بیشتر به صورت خشک شده‌استفاده می‌نمایند

ارزش غذایی

این میوه منبع خوبی از ویتامین C و حاوی مقادیر قابل ملاحظه‌ای مواد معدنی است. همچنین دارای پروتئین، کربوهیدرات و مواد معدنی کلسیم، فسفر، آهن، کاروتن، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین و فلور می‌باشد. در ضمن حاوی پکتین (به عنوان کلسیم پکتات) به عنوان فیبر محلول مؤثر در کاهش چربی و قند خون است. محتوای چربی کل میوه عناب بسیار کم است. نسبت اسیدهای چرب اشباع نشده به کل چربی در میوه عناب بالا است.

روش تکثیر

برای زیاد کردن این گیاه چهار راه وجود دارد

۱- جابجایی پاجوش ها

علاوه بر پاجوشها که از کنار درخت می روید، درخت عناب در جستجوی آب شبکه وار ریشه های زیادی می دواند و از ریشه های سطحی ، جوانه هایی می روید و از زمین بیرون می آید . در سال اول به شکل ترکه ای راست و صاف خود نمایی می کند . سال دوم در پایان فصل پاییز که درخت نمو نسبی کرده است، با بریدن ریشه درخت مادر ، نهال را با ریشه از زمین بیرون می آورند در جایی دیگر در گودهایی که پیشتر آماده شده است آن را می نشانند . خاک محل کشت اگر هوموس دار باشد درخت رشد بیشتر خواهد کرد.
در هر سال یک درخت بزرگ ( درختان مادر ) ، دهها پاجوش قابل جابجایی دارد.

۲- قلمه زدن

از درخت عناب می توان درنیمه دوم اسفند ماه قلمه گرفت . قلمه ها باید از شاخه های جوان یکساله باشد. زمینی را که برای خزانه کاری بر می گزینند. شخم عمیقی ( ۳۰ سانتی متر ) می زنند. سپس جویه ، پشته می کنند.
قلمه های سی سانتی متری را که بطور اریب ( کج ) بریده شده در کناره پشته ها در زمین فرو می برند . بطوریکه فقط پنج سانتی تر سرقلمه از لبه پشته بیرون و ۲۵ سانتر متر در خاک فرو رفته باشد. فاصله هر قلمه از یکدیگر حدود پنج سانتی تر خواهد بود. پس از کشت قلمه ها ، جویه ها را پر از آب می کنند و زمین قلمه کاری شده باید همیشه مرطوب باشد و مرتب وجین شود. در روشی دیگر ، پس از برگریزان پاییزی و آغاز فصل سرما ، قلمه ها را آماده می کنند ودر جعبه های پر از خاک اره و یا پاکتهایی پلاستیکی که باریک و بلند است و برای همین منظور تهیه کرده اند، قلمه ها را در خاک اره می نشانند و در گلخانه یا جای گرم و مرطوبی می گذارند. قلمه ها تا وقتی که جوانه نزده است ، نیاز به آفتاب ندارد. ولی به محض جوانه زدن باید درهمان درمعرض نور خورشید قرار گیرد تا بتواند به رشد خود بطور طبیعی ادامه دهد.
قلمه ها در خاک اره مرطوب ریشه می دواند و هر قمله نهالی مستقل خواهد بود. جدا کردن
قلمه ها در خاک اره کاری بسیار آسان است و ریشه ها سالم می مانند پس از برطرف شدن خطر سرما، یعنی حدود اردیبهشت ماه ، آنها را از گلخانه های بیرون می آورند و به زمین محل کشت انتقال می دهند . قلمه زدن در پاییز یک سال نهال را جلو می اندازد و زودتر درخت به بار خواهد نشست.

۳- خوابانیدن

شاخه های دوساله ای را که از بخش پایینی تنه درخت مادر روییده است می توان خوابانید این کار در فصل پاییز و اواخر زمستان انجام می شود. برای خوابانیدن شاخه درخاک به این ترتیب باید اقدام کرد : آن بخش از شاخه که در زیر خاک قرار می گیرد، وسیله کارد تیزی قبلاً پوست نیمی از شاخه به درازای پنج سانتی متر بریده و برداشته می شود. سپس نزدیک شاخه را گود می کنند و آن را به آرامی می خوابانند و گود را پر از خاک می کنند. سرشاخه را که از خاک بیرون می ماند به یک قیم می بندند تا راست بایستد . از همان محلی که پوست برداری شده است ، درطول بهار و تابستان ریشه های نابجا می روید اسفند سال بعد از آن را از درخت مادر می برند و با ریشه به محل اصلی انتقال می دهند.

۴- کشت بذر عناب

دانه های عناب را گردآوری کرده سیلو می کنند . سپس در بهار می کارند. هسته های عناب رسیده ، هریک می تواند نهالی تولیدکند. روش کشت به این صورت است که در نیمه اول اسفند هسته ها را در ظرفی پر از آب می ریزند و در جای گرمی می گذارند . پس از چند روز که خیس خورد آنها را در زمینی که پیشتر آماده شده است می کارند. همه روزه روی آنها را آب می پاشند . بذرها در نیمه دوم فروردین می رویند. نهالهای دوساله را پس از برگریزان از خزانه به زمین اصلی منتقل می کنند.
ولی بهترین راه زیاد کردن درخت عناب ،‌ همان جابجایی پاجوشهای ریشه دار است. زیرا مطمئن تر خواهد بود. درخت عناب را معمولاً‌ پیوند نمی زنند زیرا نوع مرغوبتری ندارد. ولی درصورت پیوند زدن ، نهالها زودتر به بار می نشیند.
فاصله درختان عناب از یکدیگر بسته به این که درخت به چه منظوری کاشته می شده فرق می کند. اگر هدف به دست آوردن میوه باشد باید نهالها چهار تا پنج متر دور از یکدیگر نشانده شوند. ولی اگر برای تهیه چوب مبادرت به درخت کاری کنند، حدود نیم متر تا شصت سانتی متر فاصله کفایت می کند.
در کشت سنتی درخت عناب را کود نمی دهند ولی برای برداشت محصول بیشتر باید کود داده شود. بهترین کود همان کودهای یک ساله حیوانی می باشد که در پاییز روی زمین می پاشند سپس فاصله بین درختان عناب را شخم می زنند تا کودها با خاک مخلوط شود. در حدود اردیبهشت ماه کمی کود سفیدشکری ( اوره ) نیز مفید است ، که پس از کودپاشی ، آبیاری مفصلی را می طلبد.

خلاصه بررسی فنی، مالی و بازار طرح کشت و پرورش عناب

عملکرد سالیانه : ۶ تن در هکتار
نرخ برابری دلار : ۲۲۰۰۰ تومان
سطح زیر کشت : ۵ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۲ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۱.۵ میلیارد تومان (بدون احتساب هزینه های سرمایه گذاری)
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۳۵ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: