عوامل سرمایه گذاری ثابت در طرح توجیهی

عوامل سرمایه گذاری ثابت در طرح توجیهی – بخش ۴(Fixed investment elements of projects)

 

بخش پنجم: ماشین آلات

مسیر خط تولید در واحدهای صنعتی عمل تبدیل مواد اولیه به محصول نهایی را انجام می دهند. خط تولید، ترکیبی از ماشین آلات همگون(ماشین آلات خاص) یا ناهمگون (ماشین آلات عام) می باشند. که بر اساس ترتیب چیدمان(لی اوت) به سیستم های مختلف تقسیم می شوند. سیستم های تولیدی به دو گروه اصلی و تعدادی زیر مجموعه تقسیم می گردند.

سیستم های تولیدی مداوم (Continuous production systems)

کارخانه هایی که خط تولید پیوسته داشته و سیستم عملیات تبدیل مواد به محصول پشت سرهم انجام می شود. در این خطوط مواد اولیه به دفعات به محصول نیمه ساخته تبدیل گردیده و با رشد مرحله ای در پایان خط به محصول نهایی یا کالا تبدیل می شود.

خط تولید سیمان

مواد اولیه – سنگ شکن- انبار خاک یا انبار اختلاط مواد – سیلوی مواد اولیه- آسیای مواد – سیلوی مواد – الکتروفیلتر- کوره پیش گرم کن – آسیای کلینکر – سیلوی کلینکر – آسیای سیمان – سیلوی سیمان – بارگیر خانه – محصول(سیمان)

سیستم های مداوم خود به سه دسته جریانی، مونتاژی و فصلی تقسیم می شوند.
۱- سیستم مداوم جریانی: کارخانه هایی است که خط تولید آن ها مداوم بوده و تولید بدون لحظه ای وقفه در سه شیفت و ۳۶۵ روز کار در سال جریان دارد. مانند صنایعی که از کوره استفاده می کنند. شاخص ترین آن ها عبارتند از: صنایع ذوب آهن، پتروشیمی، شیشه و کاشی و ظروف چینی و سیمان.
۲- سیستم مداوم مونتاژی: کارخانه هایی است که خط تولید آن ها در عین مداوم بودن، قسمت ها و قطعات محصول در کارگاه های مختلف ساخته شده و سپس در خط تولید مونتاژ می گردند. این نوع خطوط دارای سالن های مختلف تولید کالاهای نیم ساخته و واسطه و یک سالن اصلی تولیدی(مونتاژ) می باشند. شاخص ترین این خطوط خودرو سازان و تولیدکنندگان لوازم خانگی(یخچال، تلویزیون و…) می باشند.
ویژگی این خطوط در برخی صنایع مانند خودروسازان در آن است که قطعات منفصله که در یک خودرو استفاده می شود ممکن است در کارخانه های مختلف در نقاط مختلف یک کشور ساخته شوند. سپس در یک کارخانه بزرگ( واحد مادر) در خط مونتاژ قرار گرفته و تبدیل به محصول نهایی شوند.
۳- سیستم مداوم فصلی: کارخانه هایی است که خط تولید آن ها در عین مداوم بودن به طور کلی فصلی کار می کنند. برخی از این صنایع در طول سال به دلیل استفاده از ظرفیت های خالی محصولات دیگر فصلی تولید می کنند. مانند تولیدکنندگان بستنی که در زمستان لبنیات تولید می کنند. یا صنایع تولید کنسرو که در هر فصلی از سال به تولید کنسرو خاصی اقدام می کنند. به طور مثال، سیستم مداوم فعلی کارخانه های چای خشک کنی و پنبه پاک کنی را می توان نام برد.

مشخصات عمومی سیستم های مداوم

مشخصات عمومی سیستم های مداوم برای خطوط تولید شامل موارد زیر است؛
– ماشین آلاتی که هم آهنگ با هم عمل کرده و توقف یک ماشین به دلیل تعمیرات باعث توقف سایر ماشین آلات می شود.
– میزان سرمایه گذاری موردنیاز سنگین می باشد.
– میزان اشتغال زایی در مقایسه با سرمایه گذاری(هزینه سرانه سرمایه گذاری به نفر) کم می باشد.
– تنوع تولیدات ثابت و کم است.
– ظرفیت بالفعل نزدیک به ظرفیت اسمی و بعضاً مطابق بر هم هستند.
– نحوه استقرار ماشین آلات و چیدمان آن در حداقل فضا امکان پذیر می باشد.
– کارکنان متخصص و با تجربه در خط تولید محدود و از کارکنان معمولی بیشتر استفاده می شود.
– کارکنان تعمیرات و نگه داری خط تولید باید متخصص و با تجربه باشند.
– موجودی کالای ساخته شده و در جریان ساخت در حداقل و به سمت صفر گرایش پیدا می کند.
– اغلب صنایع مذکور در سه شیفت کار روزانه و ۳۶۵ روز مداوم می باشد.
– تولیدات به صورت انبوه و انباری و عرضه عمومی داشته و سفارشی و خاص نمی باشد.
– ماشین آلات به صورت خاص و سفارشی بوده و باید برای آن ها دستور ساخت صادر گردد.
– میزان وابستگی ماشین آلات به لوازم و قطعات یدکی زیاد است.

سیستم تولیدی منقطع (cut-off production system)

واحدهای تولیدی که دارای خط تولید ناپیوسته می باشند عملیات تبدیل مواد اولیه به محصول را حسب سفارش در کارگاه های مختلف انجام می دهند. در هر کارگاه کار به ویژه ای روی محصول نیمه تمام انجام می شود و در نهایت به تولید کالا می انجامد، سیستم تولیدی منقطع نام دارند و به دو دسته تقسیم می شوند:

۱-سیستم منقطع گروهی (group cut-off system)

تولید محصول در این سیستم به صورت منقطع بوده، اما به صورت جمعی و سری انجام می گیرد. مانند صنایع پرس کاری ریخته گری و تراش کاری که ساخت و تولید سری کالا را انجام می دهند. یا کارخانه های رنگ سازی که در مقطع زمانی تولید، یک رنگ خاص را تولید می کنند. بیشتر محصولات در این خطوط به عنوان کالای واسطه در جریان تولید محصولات دیگر قرار می گیرند.

۲-سیستم منقطع انفرادی یا تکی (Individual cut-off systems)

در این سیستم، تولید به صورت تک محصولی بوده و در یک زمان نامشخص و بر اساس سفارش انجام می گیرد. امکان این که دو محصول تولیدی با یک دیگر مغایرت مدل و ساخت داشته باشند، وجود دارد ولی امکان، سری سازی تولیدی در حداقل می باشد. شاخص ترین گروه صنعتی در این بخش صنایع کشتی سازی، هواپیماسازی، قالب سازی و… می باشند.

چیدمان(استقرار) ماشین آلات (machinery layout)

ترتیب قرار گرفتن ماشین آلات در کنار یک دیگر را چیدمان(layout) ماشین آلات می گویند. اصولاً این ترتیب نحوه گردش مواد اولیه برای تبدیل به محصول می باشد که در واحدهای مختلف با یکدیگر متفاوت می باشند. ولی در نهایت بر اساس ضوابطی است که عدم رعایت آن موجب کاهش تولید و یا افزایش هزینه ها می گردد. شیوه استقرار ماشین آلات باید به نحوی باشد که به هدف های زیر منتهی گردد؛
-حمل و نقل بین ماشین آلات حداقل باشد.
-زیربنای سالن تولید به حداقل برسد.
-رفت و آمد کارکنان در حداقل باشد.
-مانع سرعت کار ماشین و کارگر نگردد.

نحوه استقرار و چیدمان ماشین آلات با توجه به گردش مواد اولیه و خطوط تولید به گونه های زیر می باشد:

 

۱-استقرار ماشین آلات بر روی خط مستقیم (incar machinery layout)

مواد اولیه از ابتدا تولید در یک جریان پیوسته روی خط مستقیم در بخش های مختلف تبدیل به کالای نیم ساخته شده و در نهایت در آخر خط به محصول نهایی تبدیل می شود. شکل زمین در این صنایع مستطیل می باشد. اگر طول خط مستقیم بیش از طول زمین باشد، می توان خط را به شکل ال (L) تغییر داد. معمولاً از زمین های دو نبش برای این نوع صنایع استفاده می شود.
صنایع پتروشیمی و سیمان از مهم ترین خطوط تولیدی این گونه چیدمان می باشند.

۲-استقرار ماشین آلات بر روی خط خمیده (U) : (curved-line machinery layout)

خطوط تولیدی که دارای ماشین آلات فراوان و زیادی بوده و از چند بخش تشکیل شده باشند به منظور کنترل خطوط به صورت U و جمعی چیدمان می شوند. معمولاً زمین این نوع خطوط مربع شکل می باشد. خطوط ریسندگی و بافندگی و چاپ و تکمیل به صورت U طراحی و چیده می شوند.

۳-استقرار ماشین آلات به صورت ایستگاهی (station machinery layout)

سیستم مذکور برای ساخت محصولات تکی است. مانند صنایع کشتی سازی و هواپیماسازی، با توجه به این که هر ماشین قطعه خاصی را تولید می کند معمولاً ماشین آلات به صورت جمعی در یک سالن و یا محوطه در کنار هم چیده می شوند. این خطوط برای واحد تولید چیده شده و پس از تولید برچیده می شوند.

۴-استقرار ماشین آلات به صورت عمودی (Vertical machinery layout)

سیستم ماشین آلات عمودی در خط تولید از بالا به پایین و یا از پایین به بالا می باشد. معمولاً زمین کم تری را اشغال می کرده و از ساختمان های بتنی و یا استراکچرهای فلزی استفاده می کند. مانند کارخانه های تولید آرد، تولید گرانول و بنبوری و تولید کامپاند.

انواع ماشین آلات از نظر فنی و ساخت

ماشین آلات به دو گروه مکانیکال و الکتریکال تقسیم می شوند؛
الف: ماشین آلات مکانیکی به ماشین آلات سنگین هم معروف می باشند. این ماشین آلات تولید کننده محصول بوده و صرفاً عملیات تحویل مواد اولیه و تبدیل آن ها به کالای نهایی و نیم ساخته بر عهده این بخش می باشد. ماشین آلات مذکور توسط نیروی انسانی نیمه ماهر و ساده اداره می شوند؛
ب: ماشین آلات الکتریکال یا سبک عموماً الکترونیکی بوده و برنامه ریزی تولید بر عهده آن ها می باشد. این ماشین آلات به صورت مغز خطوط تولید در طراحی و برنامه ریزی فعال هستند. ماشین آلات مذکور به صورت تابلوی معمولی و دیجیتالی و سیستم مونیتورینگ در کنار دستگاه های مکانیکال نصب می شوند. یا این که در مرکز کنترل(اتاق کنترل) با مدیریت کارکنان متخصص اداره می شوند.

فرآیند ساخت و امکان ساخت قطعات(فلوچارت)

تلفیق دو نوع ماشین آلات مکانیکال و الکتریکال خطوط تولید را جهت بهره برداری مستمر تشکیل می دهند. به منظور تعیین مشخصات و تعداد ماشین آلات موردنیاز جهت تولید محصول باید روش عملیات ساخت محصول(فرآیند عملیات ساخت) مشخص گردد. به این معنا که محصول از چه قطعاتی و اجزایی تشکیل گردیده و مواد اولیه موردنیاز هر قطعه چیست؟ روش ساخت و عملیات ساخت هرقطعه چگونه است؟ اتصال و مونتاژ قطعات به یکدیگر و عملیات مربوطه به آن به چه نحوی است؟
ماشین آلات موردنیاز و فلوچارت عملیات ساخت محصول با توجه به روش ساخت و نوع عملیات ساخت هر قطعه مشخص می شود.

تعیین قدرت و ظرفیت ماشین آلات

ظرفیت بالقوه ماشین آلات باید منطق بر ظرفیت اسمی محصول تولیدی باشد. در همین راستا ظرفیت و قدرت ماشین آلات در یک خط تولیدی نیز باید با هم یکسان باشند.به طوری که گلوگاه تولیدی در خط ایجاد نگردد. از سوی دیگر، قدرت انعطاف پذیری در تنوع تولیدات هم خانواده را داشته باشند. به طور مثال، واحدهای تولید کننده رنگ دارای خط همگون در جهت تولید هم رنگ باشند. یا ماشین آلات بافندگی فرش ماشینی، توانایی تولید انواع فرش های ۳۵۰، ۵۰۰ و ۱۰۰۰ شانه را داشته باشند.
معمولاً برای ظرفیت سنجی در یک خط تولیدی با ماشین آلات مختلف، ظرفیت ماشینی انتخاب می شود که در حداقل است. بقیه ظرفیت ها را با آن هم آهنگ می کنند. به طور مثال، در خط تولید سیمان ظرفیت بر اساس ظرفیت کوره در ۳۶۵ روز کار و سه شیفت کار روزانه تعیین می شود. در همین شرایط ظرفیت سنگ شکن در یک شیفت کار و ۳۰۰ روز کار با کوره هم آهنگ است. بارگیر خانه نیز در دو شیفت کار روزانه و ۳۶۰ روز کار با کوره هم آهنگ می باشد. از این رو، در صورت ایجاد یک خط توسعه، ماشین آلات جدید محدودتر و بخشی از ماشین آلات امکانات مشترک به خط قدیم و جدید خواهند داد.

هزینه یابی بخش ماشین آلات و تجهیزات

ماشین آلات از دو طریق داخل و خارج کشور قابل تامین می باشند. معمولاً هزینه های ارزی و ریالی را برای سرمایه گذاری فراهم می کنند.
مدارک خرید ماشین آلات خارجی «پرفرما» نام دارد. معمولاً از طریق کمپانی های سازنده ماشین آلات برای خریدار صادر می شود. اما در بررسی ها باید از قیمت های پیشنهادی (offer) سایر سازندگان استفاده کرد تا به قیمت واقعی رسید. ضمن این که امکان تایید کیفی و کمی پروفرما از طریق ارگان های ذی ربط و شرکت های مشاوره صنعتی وجود دارد. ماشین آلات مذکور پس از تعیین نوع ارز و هم ارز ریالی آن ثبت سفارش گردیده و در صورت تایید عدم ساخت داخلی ماشین آلات از طریق وزارت صنایع و معادن، ماشین آلات مذکور آماده گشایش اعتبار اسنادی و خرید و حمل می گردند.
مدارک ماشین آلات داخلی به صورت قرارداد ساخت، پیش فاکتور، فاکتور(برگ خرید کالا) صادر و ارایه می‌گردد.ولی بررسی توان سازنده داخلی ماشین‌آلات از اهم وظایف مشاور و کارشناس فنی می‌باشد.
در بررسی قیمت ها از قیمت ماشین آلات طرح های مشابه نیز می توان استفاده کرده و به نتیجه موردنظر رسید.
هزینه های جانبی ماشین آلات خارجی عبارتند از هزینه های گشایش اعتبار اسنادی و هزینه های بانک گشایش کننده اعتبار، تعرفه های گمرکی، بیمه ترخیص و حمل که باید دقیقاً با استفاده از تعرفه های جاری محاسبه و در گزارش نوشته شود.
تحویل ماشین آلات خارجی در محل خرید تحویل درب کارخانه یا فوب FOB دارد. اگر روی کامیون تحویل شود فوت FOT و اگر در بنادر و اسکله ها و یا یکی از گمرکات کشور خریدار، تحویل گردد، سیف CIF نامیده می شود.

هزینه نصب ماشین آلات

نصب ماشین آلات از هزینه هایی است که در قیمت تمام شده ماشین آلات پس از نصب لحاظ می شود و مشمول استهلاک می گردد. معمولاً کمپانی فروشنده ماشین آلات خود مجری نصب ماشین آلات بوده و هزینه ای را در پرفرماها یا قرارداد تحت این عنوان منظور می کند.
اما در مورد ماشین آلات انفرادی یا تکی عمل نصب بر عهده شرکت خریدار می باشد.

تدوین و ارایه جدول ماشین آلات

جدول پیش بینی ماشین آلات به شرح زیر طراحی و تدوین شده و در گزارش توجیهی ارایه می گردد:
عوامل سرمایه گذاری ثابت طرح توجیهی

امتیاز