مشکلات تولید و صادرات خرما در ایران

 
مقدمه
کشور ایران به لحاظ جغرافیایی دارای آب و هوایی چهار فصل بوده و استعداد فراوان برای پرورش انواع محصولات زراعی و باغی داراست. توسعه پایدار کشور و رسیدن به آنچه در افق ۱۴۰۴ پیش بینی شده است، تنها با توسعه کشاورزی میسر خواهد بود. از دیرباز ایران دارای محصولات متنوع و استراتژیک بوده است که به دلایل گوناگون امروزه جایگاه این محصولات استراتژیک در بازارهای صادراتی با خطر جدی مواجه شده است. برخی از این محصولات استراتژیک عبارتند از زعفران، پسته و انواع خشکبار، خرما، چای، برنج و…
مراحل کاشت، داشت و برداشت در کشورهای توسعه یافته امروزه با پیشرفته ترین تجهیزات و به صورت مکانیزه انجام می پذیرد، در حالی که در کشور ما به صورت کاملا سنتی به مقوله کشاورزی پرداخته می‌شود و اراده ای راسخ برای حرکت به سوی اتوماسیون و مکانیزه کردن این صنعت دیده نمی شود. چنان چه برای محصول ارزش‌مندی چون خرما به دلیل ضعف در کلیه مراحل باروری و فرآوری، ارزش افزوده این محصول نصیب کشورهای توسعه یافته ای می شود که خود را به مدرن ترین تکنیک های کاشت، برداشت، نگهداری، فرآوری و بسته بندی مجهز ساخته اند. هدف از این مقاله بررسی مشکلاتی است که به واسطه آن ارزش افزوده خرمای ارزش‌مند ایرانی به جیب کشورهای واسطه سرازیر می شود. بی تردید با تحلیل دقیق مشکلات، حمایت سازمان های مربوطه دولتی و مشارکت بخش خصوصی می توان ارزآوری مطلوب از صادرات این محصول حاصل نمود.

خرما و تاریخچه آن
درخت خرما یا نخل یکی از مقدس ترین و قدیمی ترین درختان میوه شناخته شده برای انسان است. به گونه ای که نام این میوه ۴۲ بار در قرآن مجید تکرار شده است و مسلمانان آن را از میوه های بهشتی می‌دانند. در مسیحیت برگ خرما سمبل و نشانه شهادت و روح شهدایی است که در راه دیانت حضرت مسیح جان باخته اند. یک ضرب‌المثل عربی هم می‌گوید: «خواص درخت خرما به اندازه روزهای سال است.»
پیدایش درخت خرما در جهان از دوران دوم زمین شناسی آغاز شده؛ اما زمان پی بردن انسان به ارزش غذائی خرما و کاشت درخت آن به شش هزار سال پیش از میلاد می رسد. مبداء اصلی این گیاه به درستی مشخص نیست. بعضی از دانشمندان مبداء اصلی آن را در آسیا و کرانه های خلیج فارس و گروهی دیگر زیست گاه اصلی خرما را شمال آفریقا یا شبه قاره هند می دانند. بر اساس شواهد باستان شناسی قدمت کشت نخل خرما در ایران به بیش از شش هزار سال می رسد. در حال حاضر خرما در هر پنج قاره دنیا و در۳۴ کشور کشت و مورد بهره برداری قرار گرفته است.

خرما مصارف بسیار متنوعی دارد از قبیل تازه خوری (خارک و رطب) استفاده از آن در طبخ برخی غذاها، مصارف مختلف خرما در صنعت شامل شیره خرما، شهد خرما (عسل خرما )، قند مایع، سرکه خرما، الکل، عصاره نوشابه، کلمپه خرما، حلوای خرما، شکلات صبحانه خرما، چیپس ساده خرما، چیپس طعم دار خرما، لواشک خرما، خرما بریز، شکلات جامد خرما، سس، رب، ترشی، کمپوت، مارمالاد، مربا و خوراک دام. از هسته آن روغن کربن اکتیو، لوریل الکل، مواد موثر سطحی، پماد هسته خرما( برای رشد مژه ها) و از ضایعات آن در ترکیب خوراک دام و طیور و از برگ خرما در ساخت انواع ظروف بافتنی، حصیر و از تنه و چوب خرما در کارخانجات نئوپان سازی و کاغذ سازی و همین طور پوشش ساختمان‌ها و پل ها استفاده می کنند.و همچنین در صنایع الکل سازی، تولید اسیدسیتریک، مخمرها و قند مایع نیز (به عنوان ماده اولیه نوشابه سازی و شکلات…) مصرف فراوانی دارد. هم‌چنین خرما از خواص طبی نیز برخوردار است. در سال ۱۹۵۰ دارویی به نام Diostulence با خواصی مشابه کورتیزون (ولی بدون عوارض جانبی) از خرما تهیه شد. بنابراین بازار مصرف این کالا روز به روز به خصوص در مصارف صنعتی درحال گسترش است.

جایگاه خرمای ایران
خرما یکی از محصولات استراتژیک کشاورزی ایران به شمار می رود که در سبد صادرات غیرنفتی کشور جایگاه ویژه ای دارد.
نخلستان های وسیع ایران در جنوب غرب و جنوب شرق کشور و در ۶ استان خوزستان، کرمان، فارس، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر پراکنده هستند. میزان تولید خرما در ایران در حدود یک میلیون تن است. ایران از دیرباز از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خرما در جهان به شمار می رفته است. تا ۲۰ سال پیش بین ایران و عراق برای رتبه اول تولید خرما رقابت سختی وجود داشت که ایران بیش از یک دهه از عراق پیشی گرفت و تا چند سال این مقام برای ایران به ثبت رسید اما در سال های اخیر کشورهایی مثل پاکستان، مصر، تونس، الجزایر و برخی از کشورهای اروپای شرقی در رقابتی نفس گیر برای تصاحب مقام اول جهان، مسابقه ای را آغاز کردند و به این ترتیب ضمن بیرون راندن ایران از بازار رقابت، عراق را نیز از گردونه رقابت خارج کردند و به این ترتیب رقبای جدید برای خرمای ایران در سطح بین المللی پیدا شد و ایران هم اکنون جایگاهی را که سال ها در اختیار داشت از دست داده است.

وسعت خرمای زیرکشت در ایران
وسعت زمین زیرکشت خرما ۲۵۰هزار هکتار می باشد، سطح نخیلات کشور در سال ۸۰ معادل ۲۱۲ هزار و ۱۴۶ هکتار برآورد شده و از این میزان حدود ۹۰۰ هزار تن خرما برداشت می شد (هر هکتار ۴۲۴۲ کیلو). این سطح در سال ۸۹ حدود ۲۴۸ هزار هکتار برآورد و میزان تولید نیز حدود یک میلیون تن محاسبه شد (هر هکتار ۴۲۰۰ کیلوگرم).
بین ۱۰ تا ۱۵ درصد، خرمای تولیدی در ایران هر ساله صادر می شود. لازم به ذکر است که در تمام سال‌هایی که ایران خرما صادر می کند، هیچ گاه صادرات آن از ۱۳۲ هزار تن بالاتر نرفته است. حدود ۳۵ درصد از خرما نیز در داخل مصرف می شود و نزدیک به نیمی از خرمای تولید شده یعنی ۵۰۰ هزار تن به دلایل مختلف از چرخه مصرف خارج شده و از بین می‌رود. در حالی که این مقدار ضایعات می تواند ماده اولیه صنایع تبدیلی از جمله سس خرما باشد که امروزه در کشور ژاپن تولید و صادر می شود.

تولید خرما در جهان
تولید خرما در جهان از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ میلادی از حدود۹ /۳ میلیون تن با نرخ رشد ۳۴ /۴ درصد به ۸۵ /۵ میلیون تن رسیده است.

مقایسه خرمای ایران و دیگر کشورها
متأسفانه در ایران میزان بازدهی تولید خرما در هر هکتار نسبتا پایین است. این رقم در کشور ما حدود ۵ تن بود، درحالی که در مصر ۲۶ تن است.
با وجود این در فاصله سال های ۷۲ تا ۸۲ سهم کشور ما در حجم صادرات جهانی از ۱۸ درصد به۳۴ درصد افزایش یافت. اما ارزش دلاری صادرات خرمای ایران با نرخ کاهشی ۳۶ درصدی از ۵۴ میلیون دلار در سال ۷۲ به ۳۴ میلیون دلار در سال ۸۸ رسیده است که این امر می تواند ناشی از تفاوت قیمت صادراتی محصول خرما در ایران با سایر کشورهای خرما خیز باشد. قیمت خرمای ایران هر کیلو کمتر از یک دلار و سایر کشورها هر کیلو۵ /۲ تا ۲ /۵ دلار است. حدود ۹۰ درصد از صادرات خرمای کشور به صورت فله و کاملا غیراصولی به کشور امارات صادر می شود. این کشور برای خرمای ایران ۲ برنامه عمده دارد: در بخش اول پس از سلکیون (به گزینی و انتخاب) خرمای سالم و شیره دار را در بسته بندی های ۲۰ تا ۵۰ کیلویی به کشورهای دیگر ترانزیت می کنند جالب آن که برخی از گزارش ها، خرمای ایران تا فرانسه و مصر نیز می رود و پس از بسته بندی مجدد در بسته های یک پوندی (۴۵۰ گرمی) بار دیگر به امارات بازگردانده می شود و برخی از محموله ها به داخل ایران نیز منتقل می شود به طوری که در برخی از سوپر مارکت های شیراز و اهواز خرمای بسته بندی شده امارات که روی آن نوشته شده، «از بهترین خرمای ایران» به وفور دیده می شود. به ازای هر کیلو خرمای ایران در امارات بین ۳ تا ۵/۳ درهم (۸۰ تا ۹۰ سنت) پرداخت می شود و امارات این خرما را پس از بسته بندی به حدود ۳ تا ۴ دلار به فروش می رساند. کشور ایران ۳۰% از صادرات خرمای جهان را به خود اختصاص داده است که ۷۰% از این مقدار را کشورهای اروپایی و آمریکایی با قیمت بسیار کم خریداری می کنند. همان‌طور که گفته شد ۵۰۰ هزار تن از خرمای تولیدی در ایران به ضایعات تبدیل شده و یا غیر قابل مصرف می شود، که فقط ۱۰% از این خرماها جذب صنایع تبدیلی می شود. یعنی تا رسیدن به حد مطلوب و مصرف کردن تمام خرمای غیر مرغوب تولیدی کشور در بخش صنایع تبدیلی، حدود ۴۰۰ هزار تن فاصله داریم که این ۴۰۰ هزار تن یا اصلا از درخت چیده نمی شود یا به صورت ضایعات از بین می رود. که اگر هر کیلو خرمای غیر مرغوب با قیمت ۲۰۰ تومان به فروش برسد، سالانه حدود ۸۰۰ میلیارد تومان در صنعت خرما از بین می‌رود. در ضمن به این نکته نیز باید توجه کرد که اگر این میزان خرما وارد صنایع تبدیلی می شد، حداقل ۱۰ برابر ارزش افزوده پیدا می‌کرد. با احتساب این ارقام، در کشور ما سالانه حدود ۸۰۰ میلیارد تومان از محل ضایعات خرما از دست می‌رود. این در حالی است که تمام صادرات خرمای ایران در سال بین ۸۰ تا ۱۲۰ میلیارد تومان است. یعنی در صورت رعایت کردن همه اصول از زمان گرده افشانی تا برداشت خرما، سود کشاورزان از فروش خرما ۱۰ برابر خواهد شد.

فرصت های شغلی ایجاد شده توسط نخیلات ایران
نخیلات در کشور حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده است که در صورت تداوم روند منفی صادرات، این فرصت های شغلی نیز روند نزولی خواهد داشت.
در ادامه به یکی از فرآورده های فرعی درخت خرما اشاره خواهیم کرد که می‌تواند علاوه بر اشتغال زایی از خروج منابع ارزی کشور جلوگیری کند.
ایران کشوری است وسیع که حدود هفت درصد آن توسط جنگل پوشیده شده و به این خاطر ایران در زمره کشورهایی با پوشش جنگلی کم قرار دارد، ایران در طی دهه ‪ ۱۹۹۰‬میلادی مبادرت به واردات انواع تخته‌های فشرده (نئوپان، تخته چند لا و ام- دی -اف ) کرده که ارزبری در حدود ‪ ۳۵‬میلیون دلار داشته است.
تولید ام – دی – اف از ضایعات هرس تنه درخت نخل با انجام تحقیقات مشترک بین بخش تحقیقات علوم چوب موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و دانشگاه گوتینگن آلمان امکان پذیر شد.
نتایج به دست آمده که بر روی نمونه درختان ایران در آزمایشگاه‌های آلمان انجام شده کاملا رضایت بخش توصیف شده است و بر پایه این تحقیق ضایعات هرس نخل را می‌توان در تولید تخته ام- دی- اف به کار برد.
برای برداشت خرما (محصول درخت نخل ‪ ( Phoenix dectylifera‬با کیفیت مناسب، نخل‌ها باید همه ساله هرس شوند، هر نخل به طور متوسط در حدود ‪۳۴‬ کیلو ضایعات حاصل از هرس تولید می‌کند که با احتساب ‪ ۲۰‬الی‪ ۲۷‬میلیون تنه نخل موجود در کشور و با احتساب ضریب اطمینان، حداقل ‪ ۲۰۰‬هزار تن ماده لیگنوسلولزی همه ساله در کشور قابل دسترسی می‌باشد.
این ضایعات قابلیت استفاده از صنایع تبدیلی از جمله نئوپان و ام-دی-اف را دارند که در حال حاضر امکان استفاده صنعتی از این ضایعات (مواد) وجود ندارد.
امکان استفاده از این مواد اولیه در تولید کالای وارداتی ام- دی-اف به صورت یک تحقیق مشترک و در مقیاس نیمه صنعتی بین بخش تحقیقات علوم چوب و فرآورده‌های آن و یکی از دانشگاه‌های کشور آلمان انجام و نتایج به دست آمده بیان‌گر آن است که محصول ساخته شده ام- دی -اف ، استانداردهای بین‌المللی و کشور آلمان را داراد.
بر پایه نتایج این تحقیق می‌توان استقرار حداقل دو کارخانه در مناطق جنوبی کشور (استان‌های خوزستان، هرمزگان و یا کرمان) را توصیه کرد.
استقرار کارخانه‌های پیشنهادی درکشور، اشتغال‌زایی و جلوگیری از خروج ارز و هم‌چنین استفاده از موادی را به همراه خواهد داشت که تاکنون توجهی به آن نشده و هم‌چنین کاهش فشار بر جنگل‌ها را در پی خواهد داشت.

مشکلات تولید و صادرات خرما
مشکل عمده محصول خرما به فرآیند پس از تولید باز می گردد که اگر دقیق تر و جزئی تر به مساله نگاه کنیم، می توان این مشکلات را به ۲ دسته تقسیم کرد:
۱) مشکلات صنایع تبدیلی و تکمیلی و بسته بندی
۲) مشکلات بخش بازرگانی و اقتصادی

مهم‌ترین مشکلات صنایع تبدیلی و تکمیلی خرما عبارتند از:
۱- کمبود کارگاه ها و کارخانه های بسته بندی مدرن (منطبق با دانش فنی روز)
۲- کمبود کارخانه های صنایع تبدیلی
۳- استفاده نکردن از ضایعات ناشی از درخت خرما از قبیل شاخ و برگ برای تهیه نئوپان و صنایع دستی به صورت صنعتی، خمیر کاغذ الیاف بلند
۴- کمبود کارتن و توزیع نکردن به موقع آن
۵- کمبود نقدینگی در بخش های صنایع تبدیلی و تکمیلی و بسته بندی
۶- اقتصادی نبودن تولیدبه علت تک محصول بودن، ضعف تکنولوژی ومدیریت، بالا بودن بهره بانکی، (بهره بالای ۲۰% از وام بانکی که باعث ورشکسته شدن کارخانه ها می‌شود)، تورم و هزینه های تولید.

مشکلاتی را که برشمردیم، با زمیه سازی دولت و مشارکت فعال بخش خصوصی قابل حل است. آموزش و معرفی فرصت های سرمایه گذاری و سودآوری در صنایع جانبی خرما، هم‌چنین اعطای تسهیلات در ایجاد و راه اندازی این واحدها همراه در نظر گرفتن مشکلات این بخش و اتخاذ سیاست های متناسب نیز از وظایف دولت است. مثلاً وجود تعرفه ها و حقوق گمرکی بالا برای واردات کارتن و مواد اولیه بسته‌بندی خرمای صادراتی از مشکلات موجود در صادرات خرماست که موجب افزایش هزینه بسته بندی خرما در ایران در مقایسه با سایر کشور می‌شود و چون هزینه بسته بندی در سایر کشورها مانند امارات متحده عربی بسیار پایین تر است، ابتدا صادر کنندگان ایران، خرمای صادراتی خود را به صورت فله ای به آنجا ارسال کرده و پس از بسته بندی مجدد به بازارهای هدف صادر می کنند. این درحالی است که امکانات بسته بندی مناسب کالاهای صادراتی مانند خرما چه از نظر تأمین ماشین آلات و فن آوری و چه از نظر نیروی انسانی وجود دارد و تنها درصد اندکی از مواد اولیه و فن‌آوری مورد نیاز در صنایع بسته بندی که امکان تولید آن در داخل نیست، باید از خارج وارد شود. به نظرمی رسد صنعت‌گران و سرمایه گذاران داخلی قادر به تأمین ماشین آلات و فن‌آوری مورد نیاز بسته بندی خرمای صادراتی هستند، لذا باید آنها را در تأمین مواد اولیه مورد نیازشان حمایت کرد.

راه‌کارهای دیگری در زمینه تولید و صادرات خرما
۱-خارج کردن کشاورزی از حالت سنتی و روی آوردن به کشاورزی مدرن با در نظر گرفتن اصول مدیریتی و علم روز کشاورزی، که این امر مستلزم حمایت بخش خصوصی و اعطای تسهیلات به کشاورزان با بهره ی کم می‌باشد. البته در این زمینه فرهنگ سازی می‌تواند نقش مهمی را در هر چه سریعتر عملی شدن این مورد ایفا کند.
۲-جایگزینی باغات فرسوده خرما با استفاده از کشت بافت گیاهی و حمایت بخش خصوصی
می توانیم با دادن نهال مناسب و ارزان قیمت به باغ‌داران بخش عمده ای از ضایعات خرما را کاهش داده و از کاهش میزان تولید و تنزل رتبه تولید ایران در خرما جلوگیری کنیم. با توسعه صنعت کشت بافت و رشد آن می توان ارقام مناسبی از خرما را که اکنون در چرخه اقتصادی وجود ندارند از طریق کشت بافت ایجاد کرده و رشد و توسعه دهیم و در نهایت ارقام با کیفیت را جایگزین باغات فرسوده کنیم.
کشت بافت گیاهی عبارت است از تکنیکی که برای تولید و تکثیر گیاه کامل از بخش هایی مانند سلول یا بافت گیاه استفاده می شود. این نوع تکثیر موسوم به تکثیر خرد یا ریزازدیادی بوده و با دو روش تولید گیاهک از طریق اندام زائی و جنین رویشی یا گیاهک زائی امکان پذیر است و در هر دو روش وجود یک محیط آزمایشگاهی استریل و استفاده از هوای تصفیه شده الزامی است که خوشبختانه در سال های اخیر تکنولوژی تولید نهال کشت بافت خرما به کشور وارد شده و به حالت بومی درآمده است.
۳-قرار دادن واسطه گری در یک قالب منطقی و قانون‌مند
واسطه گری در بخش خرما باید در یک قالب منطقی و قانون‌مند قرار بگیرد، زیرا عاملی را که باعث شده بین قیمت خرید خرما از تولید کننده تا قیمت فروش همین محصول به مصرف کننده اختلاف بسیاری وجود داشته باشد، واسطه های غیر منطقی هستند که باید این وضعیت توسط تشکل هایی که در این بخش فعالیت دارند، با نظارت سازمان توسعه تجارت و وزارت جهاد کشاورزی سروسامان پیدا کند و از آنجایی‌که خارج کردن واسطه هایی که منطقی کار می کنند، صحیح نیست، باید برای مقابله با واسطه هایی که به صورت غیر عادلانه و غیر منطقی کار می کنند، اماکنی در سراسر کشور در اختیار تشکل ها قرار گیرد، تا آنها با توزیع مستقیم خرما، وضعیت بازار این محصول را سامان‌دهی کنند.
۴- جلوگیری از ترشیدگی خرما
همان‌طور که گفتیم، یکی از رایج ترین مشکلات کشاورزان در زمینه برداشت خرما، ترشیدگی آن می باشد. پیشنهاد می‌شود که برای جلوگیری از این امر، خوشه ها باید به صورت دقیق هرس شود و فقط بین ۷ تا ۱۰ خوشه بر روی درخت باقی بماند که در صورت رعایت این اصل توسط کشاورزان تولید خرما به صورت قابل توجهی افزایش یابد. استفاده از فن‌آوری و ابداعات جدید در بسته بندی و فرآوری کالاهای صادراتی برای رقابت در عرصه جهانی از عمده نیازهای ضروری است. دانشمندان اسپانیایی از گیاه آلوئه ورا (Aloe Vera) ژلی ساختند که می تواند عمر نگهداری میوه ها را طولانی تر کند. با استفاده از این ژل می توان میوه ها را پوشاند و زمان نگهداری آنها را با حفظ تازگی و بدون تغییرات شیمیایی طولانی تر کرد.
۵- احداث کارخانجات بسته بندی و فرآوری خرما
در موقعیت کنونی، احداث و راه اندازی کارخانجات بسته بندی و فرآوری خرما، مطابق با استاندارد های بین المللی و بازاریابی مطلوب، بدون تردید نقش مهمی را در اقتصاد کشاورزان و مهم‌تر از همه جلوگیری از صدور فله ای خرما صادر خواهد کرد.
هم‌چنین ورود خرما با بسته بندی مناسب به بازار جهانی ارزش افزوده فراوانی به همراه داشته و مهم‌تر از آن اشتغال‌زایی مناسبی در بر خواهد داشت.

مهمترین مشکلات بخش بازرگانی و اقتصادی
۱- نداشتن اطلاعات کافی در خصوص بازارهای مصرف داخلی و خارجی
۲- نبود تشکل های فعال تجاری و صادراتی در ارتباط با صادرات خرما
۳- وجود قوانین و مقررات اداری دست و پاگیر در خصوص صادرات خرما
۴- نبود پایانه های صادراتی ویژه محصول خرما در مبادی خروجی کشور
۵- شرکت نکردن فعال بخش خصوصی در نمایشگاه های خارجی به علت مشکلات مالی و اختصاص نیافتن تسهیلات مناسب برای آنها

نا آشنا بودن مردم در ایران و دیگر نقاط جهان با خواص خرما که به طور مستقیم بر تقاضای این محصول اثر منفی می گذارد. هرچند در زمینه مشکلات فوق در چند سال اخیر گام هایی برداشته شده است، اما هنوز هم مشکلات زیادی در زمینه بازاریابی و صادرات بر سر راه فعالان این محصول وجود دارد.
مقر دفتر مرکزی شبکه جهانی خرما در دانشگاه العین امارات قرار دارد و سالی حداقل یک همایش بین‌المللی با هزینه FAOدر این کشور برگزار می شود که این امر به متمرکز شدن اطلاعات جهانی خرما در این کشور منجر شده و بر توان علمی و فنی این کشور می افزاید. حضور فعال تولیدکنندگان و صادرکنندگان در نمایشگاه های بین المللی معتبر در زمینه مواد غذایی و کشاورزی و عرضه محصولات مشتری پسند در کنار تبلیغات و بازاریابی مؤثر می تواند به رشد صادرات این محصول کمک زیادی کند.

عده ای از کارشناسان حل مشکلات اقتصادی و بازرگانی خرما را در گرو ورود این کالا به بورس کالاهای کشاورزی می دانند. بورس کالای کشاورزی ناکارایی های بازار سنتی را کاهش می دهد. ۳۰ درصد صادرات خشکبار کشور خرما است. اما با این حال باغ‌دار، صادرکننده و مصرف کننده هستند که از سود تشکیل چنین بازاری بهره نمی برند. عوامل ناکارایی های بازار سنتی را عدم شفاف نبودن قیمت محصولات کشاورزی، اطلاع رسانی نامناسب بازارهای اصلی، حضور گسترده دلالان در بازارها، نوسانات فصلی قیمت، استاندارد کالا و عدم تضمین معاملات می توان
مبادلات تجاری کشورهای ایران، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، پاکستان، فرانسه و ایتالیا در حوزه تجاری خرما بهترین دلیل ضرورت ورود خرما به بازار بورس تلقی می شود.
خرما به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مزیت های اقتصادی ایران باید بتواند به راحتی وارد بورس کالای کشاورزی شده و به عنوان محصولی اقتصادی مطرح شود.

مشکلات صادرات خرما در آینده نزدیک
در صورتی که استفاده از گاز متیل بروماید در از بین بردن آفات انباری خرما ادامه یابد صادرات این محصول در آینده با مشکل مواجه خواهد شد.
گاز متیل بروماید که در سال ۱۹۹۲ به عنوان عامل اصلی مخرب لایه ازن معرفی شده کاربرد زیادی را در دنیا به ویژه در ایران دارد.
براساس تصمیمات اتخاذ شده نسبت به حذف گاز متیل بروماید در سال ۱۹۹۵ کشورهای توسعه یافته فرصت داشتند تا سال ۲۰۰۵ نسبت به حذف این گاز به جز در موارد بحران و امور قرنطینه‌ای اقدام کنند.
براساس پروتکل صادر شده، ایران تا سال ۲۰۱۵ فرصت دارد روش‌های جدیدی را جایگزین استفاده از گاز متیل بروماید کند.
در حال حاضر آمریکا برای ارقام خشک و نیمه خشک گاز پروفم را معرفی کرده و در رژیم اشغال‌گر قدس از گازهای گرمادهی و در استرالیا از ترکیبی با عنوان اتیل فرمیت استفاده می‌شود.
درایران نیز لازم است تا با انجام تحقیقات مناسب جایگزین مناسبی معرفی شود، در صورتی که این جایگزین تا تاریخ مشخص شده اعلام نشود، صادرات خرمای کشور با مشکل جدی مواجه خواهد شد.

حذف متیل بروماید
روش اتمسفری می تواند جایگزین متیل بروماید در بسته بندی خرما شود. بنا بر مفاد پروتکل مونترال مبنی بر حذف گاز متیل بروماید تا سال ۲۰۱۵ میلادی در کشورهای در حال توسعه، روش اتمسفر اصلاح شده، تکنولوژی نانو و بسته بندی‌های مدرن می تواند جایگزین این گاز شود.
در روش اتمسفر اصلاح شده، با تغییر نسبت گازهای اکسیژن، دی اکسید کربن و نیتروژن، محیطی ایجاد می شود که برای آفات، کشنده خواهد شد و بدون آلودگی محصولات سالم و ارگانیک تولید خواهد شد.
۸۰ درصد از محصول خرما به صورت فله ای صادر می شود که این امر صادرات این محصول را در معرض خطر قرار می دهد، اما ترویج تغییر حجم بسته¬بندی‌ها به اندازه های کوچک در کاهش آفات و عدم نیاز به متیل بروماید موثر است.

نتیجه گیری
با توجه به سیاست های سرمایه گذاری در زمینه کشاورزی و در نظر گرفتن نیاز جامعه و مهم‌تر از همه امتیازات موجود برای سرمایه گذاری در زمینه خرما به نظر می رسد در حال حاضر بهترین کارهایی که می‌توان در جهت توسعه پایدار میوه خرما و شکوفایی آن انجام داد، احداث کارخانجات فرآوری و بسته‌بندی خرما، جایگزینی باغات فرسوده از طریق فن کشت بافت گیاهی و جلوگیری از احداث چاه های غیر مجاز که ضربه سنگین و مهلکی را به کشاورزی وارد کرده اند، می باشند. لازم به ذکر است که اجرایی شدن این‌گونه حرکات نیازمند همکاری عمیق مردم، دولت و سرمایه داران می باشد تا قدمی ژرف و محکم در جهت توسعه پایدار و شکوفایی صنعت خرما برداشته شود.

برگرفته از مجله وزین فناوری و توسعه صنعت بسته بندی