وضعیت صنعت گردشگری ایران
جاذبه‌های تاریخی
تاریخ و تمدن جزء لاینفک هویت هر کشور می‌باشد. کشورهایی که از این موهبت برخوردارند و به خوبی از پتانسیل گردشگری آن بهره گرفته‌اند پیشرفت قابل‌توجهی در صنعت گردشگری خود ایجاد کرده‌اند. کشور ایران نیز از جمله کشورهایی است که با تمدن و تاریخ چندین هزارساله خود، نظر هر گردشگری را به خود جلب می‌نماید. ایران با یادگارهایی از دنیای کهن، تاکنون ۲۱ اثر تاریخی و باستانی خود را در فهرست یونسکو به ثبت رسانده است. اگر بخواهیم در قالب چند هویت و منظر تاریخی به گذشته ایران نگاه کنیم می‌توان به پیشینه خط و تمدن، ایران باستان و اسلام صفوی به‌عنوان مهم‌ترین خواستگاه‌های آثار تاریخی ایران اشاره کرد.
جاذبه‌های طبیعی
تاریخ و تمدن، جزء لاینفک هویت هر کشور است. کشورهایی که از این موهبت برخوردارند و به خوبی از پتانسیل گردشگری آن بهره می‌گیرند، پیشرفت قابل توجهی در صنعت گردشگری‌شان ایجاد کرده‌اند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که با تاریخ و تمدن چندهزار ساله‌اش، نظر هر گردشگری را به خود جلب می‌کند. تاکنون ۲۱ اثر تاریخی و باستانی‌کشور ما در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است. از منظر پیشینه تمدنی، منطقه باستانی جیرفت (در استان کرمان) با تاریخ هفت‌هزار ساله‌اش، مرکز نخستین تمدن باشکوه جهان محسوب می‌شود.اما به‌غیر از این منطقه -که بیشتر برای محققان و کارشناسان جالب‌توجه به نظر می‌رسد، ایران باستان را در سراسر دنیا با تخت جمشید (یا پرسپولیس) می‌شناسند. معروف‌ترین اثر باستانی ایرانی ثبت شده در لیست یونسکو، که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول ساخته شد.از ایران پس از اسلام نیزآثار و ابنیه عهد صفوی، معروفیت بیشتری در جهان دارند که شاخص‌ترین‌شان، میدان نقش جهان در اصفهان است. میدانی که در قرن هفدهم میلادی به‌عنوان یکی از بزرگترین میدان‌های جهان شناخته می‌شد و چهار اثر تاریخی بی‌نظیر را به هم پیوند داده است: مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، سردر و بازار قیصریه و کاخ عالی قاپو.
جاذبه‌های فرهنگی
فرهنگ ایرانی در تولید لذت، هنر و شادی به‌شدت غنی و مملو از ظرافتهایی کم‌نظیر است. ظرافتهایی که به نیت افزایش شادی و هیجان و در نتیجه لذت بیشتر از زندگی در آن تعبیه شدهاند. از شعر و ادبیات فارسی و شهرت و نفوذ جهانی‌اش(آثار مولوی، فردوسی، حافظ و سعدی) تا جایگاه طنز و موسیقی در فرهنگ ایرانیان،می‌توان نمونه‌هایی از این ظرافت‌ها را دید.هنرهای تجسمی و لذت‌های بصری نیز جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ ایرانی دارند. به‌غیر از فرش ایرانی (که در دنیا به زیبایی معروف است)،میناکاری، خاتم‌کاری، مُنَبت‌کاری، مُعَرق‌کاری و ده‌ها هنر دیگر، علاقه قابل‌ملاحظه ایرانیان به زیبایی و ظرافت را نشان می‌دهند. غذاهای متنوع ایرانی نیز از دیگر سمبل‌های ظرافت فرهنگ ایرانی است. با وجود شباهت خورش‌های ایرانی به بعضی غذاهای هندی یا شبیه بودن کباب‌های ایرانی به کباب‌های یونانی و عربی، غذای ایرانی همچنان عناصر منحصربه‌فرد بسیاری را در خود دارد.
عناصر فرهنگ ایرانی، فراتر از مرزهای جمهوری اسلامی است و ردپای گاه پررنگ آن را می‌توان در کشورهای مستقل همسایه نیز سراغ گرفت؛ افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان،ارمنستان، گرجستان وکردهایعراق و ترکیه، همگی کم‌وبیش گوشه‌ای از فرهنگ ایران را به ارث برده‌اند. از زبان فارسی و اعیاد ملی همچون نوروز و تقویم شمسی بگیر تا مذهب تشیع و موسیقی و معماری ایرانی.
جاذبه‌های مذهبی
به دلیل برخورداری از تمدنی کهن و حضور پیروان ادیان مختلف در ایران،کشور ما اماکن مذهبی متنوعی دارد. از مجموع نزدیک به ۹هزار مکان مذهبی در نقاط مختلف کشور، به‌غیر از آرامگاه‌های امام‌زادگان و بقعه‌های ثبت‌شده درفهرست آثار ملی، بیش از سه‌هزار مکان مذهبی مقدس دیگر (شامل مساجد، مدارس مذهبی، کلیساها، کنیسه‌ها، آتشگاه‌ها و نیایشگاه‌ها) شناسایی شده است. مذهب نقش برجستهای در شکل‌گیری شهرهایی همچون مشهد، قم، ری، شیراز، قزوین، نطنز، شاهرود، شوش، بسطام، لاهیجان، آمل، اردبیل، گنبدکاووس و…داشته و این شهرها قابلیت فراوانی برای جذب گردشگران مذهبی دارند.
ایران در تمام حوزه‌های مذهبی، می‌تواند توریستبین‌المللی جذب کند و فضای فرهنگی موجود، توسعه توریسم مذهبی-فرهنگی را در آن امکان‌پذیر می‌کند به دلیل وجود زیارتگاههای متعدد (از جمله حرم مطهر امام رضا(ع) در مشهد و حرم حضرت معصومه(س) در قم)، کشور ما مقصد زیارتی مسافران فراوانی از کشورهای مسلماناست. به‌غیر از آن، ایران دارای معابد و کلیساهای بی‌بدیلی است که در دیگر نقاط جهان وجود ندارد. به طور مثال، قدیمی‌ترین کلیسای جهان در ایران قرار دارد.
جاذبه‌های پزشکی
به‌دلیل پایین بودن هزینه‌های درمانی در ایران در مقیاس جهانی،کشور ما ظرفیتی فوقالعاده برای جذب گردشگران درمانی از کشورهای اسلامی و منطقه در اختیار دارد؛ تا این حد که با توجه به شرایط مطلوب به وجود آمده پس از رفع تحریم‌ها، زمینه برای تبدیل شدن به کشوری پیشرو در گردشگری پزشکی در سطح منطقه، برای ایران فراهم شده است. ایران یکی از پنج کشور پیشرفته جهان در زمینه بیوتکنولوژی است و ۹ مورد از ۱۵ مورد مولکول‌های بیوتکنولوژیکِ پرکاربرد در اینجا تولید می‌شود. در بسیاری از نقاط کشور ما نیز (از جمله سرعین در اردبیل، محلات، گنو در بندرعباس و فردوس در خراسان) چشمه‌های آب معدنی وجود دارد که پذیرای بیماران بسیاری است. همچنین درمان‌های ناباروری، درمان از طریق سلول‌های بنیادی، دیالیز، اعمال جراحی قلب، جراحی‌های زیبایی و جراحی چشم هم در ایران انجام می‌شود. خدمات درمانی در ایران مطمئن‌تر، علمی‌تر و ارزان‌تر است. در حال حاضر یک‌چهارم بیمارستان‌های کشور در حوزه گردشگری سلامت فعالند و در رشته‌های تخصصی چشم، قلب، زیبایی، نازایی و اعصاب، رنکینگ یک تا پنج را داریم. ضمن اینکه انجام عمل‌های زیبایی (به‌خصوص جراحی بینی)،توریست‌های خاص خودش رادارد و یکی از زمینه‌های پردرآمد گردشگری پزشکی درایران محسوب می‌شود.
جاذبه‌های مدرن و انسان‌ساخت
در دیدگاه رایج، ایران بیشتر به‌عنوان یک مقصد تاریخی برای گردشگران غربی مطلوبیت دارد. متأسفانه طی چند دهه گذشته، رسانه‌های غربی با اغراض سیاسی و تبلیغات منفی و مخرب خود، تا حدی موفق شدهاند از ایران، تصویری عقب‌افتاده و ماقبل تکنولوژی در ذهن مخاطبان‌شان بسازند که این مسأله، به خوبی در شگفت‌زدگیِ اغلب گردشگران غربی به هنگام اولین مواجهه‌شان با ایران دیده می‌شود. این در حالی است که امروز نه فقط در پایتخت ایران، بلکه در کلا‌ن‌شهرهایی همچون اصفهان، شیراز، مشهد و تبریز یا در مناطق توریستی‌ای مانند شهرهای شمالی کشور یا جزیره کیش، جاذبه‌های مدرن و پیشرفته‌ای برای گردشگران وجود دارد؛ از اماکنی جهت تفریح و سرگرمی گرفته تا مراکز خرید به‌روز و جدید، که با توجه به هزینه‌های پایین گردشگری در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه، مزیت رقابتی مهمی برای جذب گردشگران خارجی به کشور ما می‌دهد.
آمار و ارقام گردشگری در ایران
بر اساس آمار سازمان گردشگری، سهم صنعت گردشگری ایران از تولید ناخالص داخلی، حدود ۱۱۹ میلیون دلار (معادل ۲.۴ درصد) است که پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۴۰۲، به چهار درصد افزایش یابد. همچنین در حال حاضر، ۴۷۵ هزار ایرانی در صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن مشغول به کارند که این میزان، ۱.۲ درصد از کل نیروی کار فعال در ایران را تشکیل می‌دهد و بر اساس برنامه‌های دولت، باید تا سال ۱۴۰۲، به ۳.۲ درصد افزایش پیدا کند.مطابق آمارهای منتشره از سوی سازمان جهانی گردشگری، گردشگری ایران در سال گذشته (۱۳۹۵) ۱۲ درصد رشد داشته، درحالی‌که رشد جهانی گردشگری ۴ درصد بوده است. شاید به‌همین دلیل، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حوزه گردشگری طی سال ۹۵، رشدی ۲۰ تا ۳۰ درصدی را به‌همراه داشته است. بااین‌حال براساس اعلام رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، طی دو سال گذشته، آمار ورود گردشگران خارجی به کشور تنها ۴.۶ دهم درصد گردشگران دنیا بوده است.
در سال ۹۲ تقریبا ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر، در سال ۹۳ حدود ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر و در سال ۹۴ حدوداً ۵ میلیون و ۲۵۰ هزار نفر به ایران آمدند. این آمار در سال ۹۵ با رشد حدود ۳۰۰ هزار نفری مواجه بوده است. هرچند طبق سند چشم‌انداز، در میانه برنامه ششم می‌بایست حدود ۸ میلیون گردشگر خارجی به کشور جذب می‌شد. به‌گفته مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری کشور، گرچه میل سفر به ایران در کشورهای حوزه خلیج‌فارس و عراق کمتر شده، اما سفرِ گردشگران اروپایی و آمریکایی به ایران از سال ۹۵ تا پایان سه‌ماهه اول ۹۶، ۵۶.۶ درصد رشد داشته است. پس از برجام از مرداد ۹۴ تا پایان سال ۹۵، ۴۷۸هزار و ۸۲۶ نفر از کشورهای غربی (عمدتاً اروپایی) به ایران سفر کردند.
این در حالی است که پیش از برجام در فاصله دی‌ماه ۹۲ تا تیرماه ۹۴، تنها ۳۵ هزار و ۸۵۲ اروپایی به ایران مسافرت کرده بودند. بر اساس آخرین پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری روند روبه‌رشد جذب گردشگر خارجی به ایران تا ۲۰۲۷ ادامه خواهد شد.
جایگاه ایران در شاخص رقابت‌پذیری گردشگری
براساس آمار مجمع جهانی اقتصاد در مورد شاخص‌های رقابت‌پذیری گردشگری ایران و مقایسه آن با رقبای منطقه خود در زمینه گردشگری می‌توان بیان داشت ایران طی سال‌های اخیر در بسیاری از شاخصها رشد مطلوبی داشته است. ایران در سال ۲۰۱۱ رتبه ۱۱۴ از بین ۱۳۹ کشور، در سال ۲۰۱۳، با ۱۶ پله صعود، رتبه ۹۸ از بین ۱۴۰ کشور، در سال ۲۰۱۵ رتبه ۹۷ از بین ۱۴۱ کشور و در نهایت در سال ۲۰۱۷ با ۴ پله صعود، رتبه ۹۳ از بین ۱۳۶ کشور جهان را به خود اختصاص داده است. امتیاز ایران در شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری ۲۰۱۷، معادل ۳.۴ است که این امتیاز در سال ۲۰۱۵، ۳.۴ بوده است. همچنین رتبه ایران از جایگاه نهم در بین کشورهای خاورمیانه در سال ۲۰۱۵ به جایگاه هشتم در سال ۲۰۱۷ در این گروه صعود کرده است. روند روبه‌رشد ورود گردشگران به ایران و وضعیت بسیارمطلوب در شاخص‌هایی همچون قیمت رقابتی در کنار روند روبه‌رشد در سایر شاخص‌های رقابت پذیری، نشان‌دهنده جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری ایران است.
ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری
آمارهاى رسمى از گردش مالى بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار در سال در صنعت توریسم جهان حکایت می‌کنند، که سهم ایران از این گردش کمتر از یک‌دهم درصد است؛ سهم بسیار ناچیزی که نشان می‌دهد صنعت گردشگرى ما نتوانسته نقش خود را به‌عنوان یک عامل مهم توسعه اقتصادى و نیز معرفى ایران به‌عنوان یک کشور توریستى و فرهنگى، به خوبى ایفا کند. چراکه ایران به دلیل سابقه تمدنى کهن و آثار متعدد و سالم به‌جامانده‌اش از دوران شکوه تمدن پارس، حتی پتانسیل پیشتاز بودن در میان کشورهای دنیا را دارد. عوامل متعددی (از جمله سوء مدیریت در برنامه‌ریزی برای گردشگری یا بی‌ثباتی خاورمیانه) باعث شدهاند تا صنعت توریسم ایران، جایگاهی پایین‌تر از پتانسیل‌هایش داشته باشد؛ اما جدا از کمبودها و کاستی‌های موجود، تبلیغات ایران در رسانه‌های فرا مرزی برای جذب گردشگر نیز بسیار ضعیف است. نرخ رشد سرمایه‌گذاری در گردشگری ایران از سال ۲۰۱۳ تاکنون همواره نرخ صعودی خود را حفظ کرده است به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۶ در مقایسه با سال ۲۰۱۳ شاهد رشد بیش از شش‌درصدی آن بوده‌ایم و بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان جهانی گردشگری این رشد در سال‌های آتی ادامه -خواهد داشت.
زیرساخت های گردشگری ایران با برخی از کاستی‌ها مواجه است. کاستی‌هایی که نشان‌دهنده لزوم توجه بیشتر و سرمایه‌گذاری با برنامه و هدف را ایجاد کرده است. یکی از اهداف سمگا، برطرف کردن این اشکالات و جذب سرمایه به‌منظور بهبود و مهیاسازی زیرساخت‌های جذب گردشگر است. از مهم‌ترین اشکالات در زیرساخت‌های گردشگری در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-فقدان مطالعات امکان‌سنجی یا تحلیل هزینه-منفعت در طرح‌های گردشگری
نرخ بازگشت سرمایه در فعالیت‌های مرتبط با صنعت توریسم، بلندمدت است و همین موضوع، به ارزیابی پروژه‌های سرمایه‌گذاری و تحلیل هزینه-منفعت در این صنعت، اهمیتی فوقالعاده می‌بخشد. متأسفانه در کشور ما، بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در این بخش، قبل از پیاده‌سازی طرح اصلی، در مقیاس کوچک‌تر اجرا نشده‌اند. این مسأله باعث شده که ارزیابی مناسبی از وضعیت موجود منطقه در اختیار نباشد و به‌این‌ترتیب، موجبات شکست طرح فراهم شود. عدم مطالعه بازار، فقدان تحلیل از میزان و روند تقاضا، مشخص نبودن بازار هدف، شرایط اقتصادی، نوسانات بازار و ابهامات اساسی در پیش‌بینی‌های آتی، شرایطی را ایجاد کرده که بنگاه‌های شاغل در این بخش نتوانند برای ارائه خدمات گردشگری، ظرفیت‌سازی بهینه‌ای انجام دهند و درنتیجه، فعالیت‌شان با سودآوری مناسبی همراه نباشد
-بی‌توجهی نسبت به آثار و ابنیه تاریخی
بخش عمده‌ای از میراث فرهنگی ایران به دلیل ضعف‌های علمی و تکنیکی در کاوش‌های باستانی، هنوز ناشناخته باقی مانده است. آثار فرهنگی مکشوف نیز به‌دلایلی همچون کمبود اعتبار و بی‌توجهی نسبت به مرمت و بازسازی، دچار فرسایش تدریجی شدهاند
-نارسائی‌های اقامتی و کمبود امکانات بهداشتی و رفاهی
مشکلات محل‌های استقرار، کمبود هتل‌های توریستی و مسافرخانه‌های مناسب و مجهز، کیفیت پایین هتل‌ها، مراکز تفریحی، رستوران‌ها، کافه-رستوران‌ها، مراکز بهداشت و خدمات درمانی نیز، یکی دیگر از مهم‌ترین موانع توسعه گردشگری در کشور ماست.
یکی از اهداف سمگا، تسهیل فرایند جذب سرمایه به‌منظور بهبود و مهیاسازی زیرساخت‌ها و امکانات جذب گردشگران خارجی به ایران است.به‌گفته بسیاری از صاحب‌نظران داخلی و خارجی، توان بالقوه گردشگری در ایران بسیار بالاست و حتی می‌تواند با درآمد حاصل از صادرات نفت برابری کند. «نیکولا کاستیچ»، مدیر بخش تحقیقات مؤسسه یورو مانیتور در حوزه خاورمیانه معتقد است: «با در نظر گرفتن جایگاه فعلی ایران در جامعه جهانی، می‌توان گفت که این کشور از ظرفیت‌هایی بسیار زیاد و آینده‌ای روشن در صنعت گردشگری برخوردار است، به‌طوری‌که در آینده‌ای نزدیک می‌تواند دستاوردهای چشمگیری در صنعت توریسم داشته باشد. ایران با توجه به توان توسعه، بهبود زیرساخت‌های خود و مواجهه با تغییرات پیشرو، به‌زودی به‌مقصدی جذاب برای گردشگرانی که قصد سفر به‌منطقه شمال آفریقا و خاورمیانه را دارند، بدل خواهد شد. سازمان جهانى گردشگرى و یونسکو نیز، ایران را به‌دلیل برخوردارى از جاذبه‌هاى متعدد گردشگری، بالقوه جزء ۱۰ کشور اول دنیا به‌لحاظ ورود گردشگر حساب می‌کنند. نشنال جئوگرافیک نوشته است که تا چند سال قبل، آینده گردشگری در ایران تاریک پیش‌بینی می‌شد، اما با لغو تحریم‌ها به‌نظر می‌رسد که این گل صحرا، شکوفه خواهد داد. همچنین ایران را به عنوان اولین مقصد گردشگری از ۱۶ مقصد گردشگری پیشنهادی معرفی کرده است. در بین ۱۰ مقصد پیشنهادی نشریه «گردشگری سفر و اوقات فراغت» نیز ایران رتبه پنجم را کسب کرده است. به عقیده کارشناسان، ایران جذابیت‌های متعددی برای سرمایه‌گذاری در گردشگری دارد که از مهم‌ترین‌هایش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سازمان جهانى گردشگرى و یونسکو نیز، ایران را به‌دلیل برخوردارى از جاذبه‌هاى متعدد گردشگری، بالقوه جزء ۱۰ کشور اول دنیا به لحاظ ورود گردشگر حساب می‌کنند.
به عقیده کارشناسان، ایران جذابیت‌های متعددی برای سرمایه‌گذاری در گردشگری دارد که از مهم‌ترین‌هایش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پراکندگی جاذبه‌های گردشگری
وجود ظرفیت‌های گوناگون در انواع گردشگری (طبیعی، تاریخی، مذهبی، درمانی، تجاری و…) و تنوع زیست‌محیطی و مستعد بودن کشور برای استفاده از منابع طبیعی
فرهنگ و تاریخ غنی
امنیت
مشتریان داخلی و خارجی
حمایت دولت و سیستم بانکی
اعتقاد مسئولان به اشتغال‌زایی از طریق گسترش توریسم
وجود اماکن مذهبی از ادیان مختلف؛ کلیساها، مقابر و زیارتگاههای یهودیان و زرتشتیان
وجود حرم امام رضا (ع)، بُقاع متبرکه و امام‌زاده‌ها جهت جذب گردشگران مسلمان از کشورهای هم‌جوار
برخورداری کشور از خیل عظیم نیروی کار جوان و علاقه‌مند به صنعت گردشگری
وضعیت مناسب سواد در اکثر مناطق گردشگری کشور
نیروی کار ارزان، انرژی ارزان، خدمات ارزان، تقاضای بالا
قیمت رقابتی
دیدگاه خود را ثبت کنید