سیاه دانه

پرورش گیاه دارویی سیاهدانه

سیاهدانه از خانوده آلاله است. این خانواده دارای ۵۲ جنس و ۱۵۱۱ گونه آبزی و خاکزی، یکساله و چند ساله، علفی، چوبی، بوتهای، باال رونده و به ندرت درختچه هستند. گیاهان در این تیره، دارای برگهای مرکب یا ساده، اکثراً متناوب و غالباً با بریدگی های بسیار زیاد، گلها منفرد یا پانیکول خوشه، منظم و دوجنسی، مادگی ساده (در سیاهدانه مرکب و چند برچهای) پرچم زیاد و به صورت مارپیچی، پرچمهای بیرونی بلندتر، میوه آن فندقه یا فولیکول میباشد.(پرورش گیاه دارویی سیاهدانه)
بسیاری از گیاهان این تیره سمی، با کاربردهای دارویی و زینتی هستند. آنها در سراسر جهان پراکنده اند ولی تمرکز بیشتری در مناطق خنک و معتدل دارند.سیاهدانه گیاهی است یکساله، علفی با ساقه افراشته منشعب، به ارتفاع ۶۱ تا ۷۱ سانتیمتر، با برگهایی به طول ۲ تا ۳ سانتیمتر به صورت ۲ تا ۳ عدد در اطراف دمبرگ، منقسم به تقسیمات باریک و نخی شکل، گلها منفرد، به رنگهای سفید / صورتی / بنفش در یک گونه. قطعات گلپوش تخم مرغی، اندکی ناخنک دار و متمایل به سفید، کاسبرگها دراز، بیضی کشیده، دوکی شکل به طول ۱ تا ۵/۱ سانتیمتر، اغلب رنگی و بلندتر از جام، بتدریج در قاعده و انتهایشان باریک میشود. گلبرگها پایک دارند، گلها فاقد برگهای گریبانی، بساکها غیرمنتهی به نوک و تقریباً بریده، برچهها تا زیر منقار بهم پیوسته و همگرا، منقار برچه برابر کپسول، کپسول استوانهای، میوه های برگه آن در تمام طول به هم چسبیدهاند. میوهها به صورت کپسول (غلاف دندانه دار) که درون آن تعداد زیادی دانه سیاه و معطر قرار دارد. دانه های این گیاه ریز، سیاهرنگ، منشوری شکل، گرد یا سه وجهی بوده و سطحی ناصاف دارد.

جغرافیای پراکنش

وسعت کشت سیاه دانه منطقه مدیترانه (مصر، ترکیه، یونان، تونس و …) هند و خاورمیانه می باشد. در مناطق مختلف جنوب غرب آسیا، اروپا و شمال آفریقا بومی شده و کشت می شود. در ایران نیز در اراک و اصفهان می روید و در سایر نواحی هم پرورش می یابد. در ایران چندین توده گیاه، مثل توده های اصفهان، مشهد، اراک، سمیرم، محلات و قزوین وجود دارد. در حال حاضر توده سمیرم بهترین نوع موجود در داخل کشور گزارش شده است.

تغذیه

مواد و عناصر غذایی کافی، نقش عمدهای در افزایش عملکرد و مقدار مواد مؤثّرۀ گیاه دارد. فصل پاییز افزودن ۲۱ تا ۳۱ تن در هکتار کودهای حیوانی کاملا پوسیده، به زمین زراعی مناسب است و سبب افزایش عملکرد می شود. کودهای مورد نیاز سیاه دانه فسفر و نیتروژن می باشند که معمولاً به صورت اوره و فسفات مصرف می شوند.
بالاترین مقدار محصول زمانی حاصل می شود که ۶۰ کیلوگرم اوره و ۳۰ کیلوگرم فسفات در هر هکتار مصرف شود. طریقه مصرف این دو نوع کود به صورت بکار بردن نیمی از کود نیتروژن و همه فسفات در هنگام کاشت می باشد. باقیمانده کود نیتروژن یک ماه پس از کاشت بصورت کود سرک مصرف می شود.

نیازهای اکولوژیک سیاه دانه

این گیاه مخصوص نواحی معتدل و سرد بوده و در مناطق گرمسیر به ندرت یافت می شود. موطن اصلی آن جنوب اروپا و آسیای غربی بوده است و از قدیم این گیاه را در این مناطق می کاشته اند و به سادگی با محیط جدید خو می گیرد. به کمبود آهن و خاکهای ضعیف حساس است و به سرعت زرد می شود.
همچنین به شوری و گرما نیز مقاومت خاصی ندارد. بیشترین سرعت جوانه زنی در ۲۱ درجه سانتی گراد گزارش شده است. حداقل و حداکثر بارش سالانه برای کشت دیم به ترتیب ۴۳۰ و ۱۵۳۰ میلی متر و بارش بهینه، ۷۹۱ میلی متر بیان شده. حداقل، حداکثر و دمای مطلوب برای رشد گیاه به ترتیب ۸/۷ ، ۲۱ و ۱۳ درجه سانتی گراد عنوان گردیده است.
دامنه تحمل سیاه دانه به اسیدیته خاک، نسبتا وسیع است و از ۲/۸ تا ۹/۶ گزارش شده ولی PH مطلوب ۵/۶ بیان شده. همچنین تحمل به شوری سیاهدانه، در مرحله گیاهچه، بیش از مرحله جوانه زنی است.

آبیاری

سیاه دانه معمولاً در مناطقی با میانگین بارندگی سالیانه حدودا ۴۰۰ میلی متر به طور طبیعی رشد می کند. در خاک های سبک شنی به دلیل قابلیت جذب کم، دوره آبیاری کوتاه و هر ۴ روز یکبار صورت می گیرد. در خاک های سنگین دوره های آبیاری طولانی تر و بنابه فصول متغیر است.

تکثیر و کشت

تکثیر سیاه دانه به وسیله بذر انجام می شود. تاریخ کاشت، از اصلی ترین و مهمترین فاکتورها در تعیین عملکرد سیاه دانه عنوان شده است. جهت کاشت این گیاه، پس از انجام عملیات شخم و تسطیح زمین توسط دیسک، کشت بطور مکانیزه با ردیفکار ریزدانه کار کلزا با خط کشی هایی به فواصل ۳۰ سانتی مترصورت می گیرد. مقدار بذر استفاده ۴-۳ کیلوگرم در هکتار است. کاشت با بذر کار همدانی می تواند مقدار مصرف بذر را تا ۵۰ درصد افزایش دهد. این مقدار در کاشت دستی ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم خواهد بود. بذر سیاهدانه نسبتاً کوچک است به طوریکه وزن ۱۰۰۰ دانه آن به طور متوسط ۴/۲ گرم گزارش شده است.

سیاه دانه
کوددهی

مواد و عناصر غذایی کافی، نقش عمدهای در افزایش عملکرد و مقدار مواد مؤثّرۀ گیاه دارد. فصل پاییز افزودن ۲۰ تا ۳۰ تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده، سبب افزایش عملکرد می شود. کودهای مورد نیاز سیاهدانه فسفر و نیتروژن است، معمولاً به صورت اوره و فسفات مصرف می شوند. بیشترین مقدار مصرف برای عملکرد بهینه ۶۰ کیلوگرم اوره و ۳۰ کیلوگرم فسفات در هر هکتار است. طریقه مصرف این دو نوع کود به صورت بکار بردن نیمی از کود نیتروژن و همه فسفات در هنگام کاشت می باشد. باقیمانده کود نیتروژن یک ماه پس از کاشت بصورت کود سرک مصرف می شود.

تاریخ، فواصل و روشهای کاشت گیاه دارویی سیاهدانه

تکثیر سیاهدانه بهوسیله بذر انجام میشود. تاریخ کاشت، از اصلیترین فاکتورها در تعیین عملکرد سیاه دانه عنوان شده است. بر این اساس در مناطق مختلف، زمانهای متفاوتی برای کشت این گیاه پیشنهاد گردیده است. در استان بوشهر بیشترین عملکرد با تاریخ کاشت ۱۵ آذر حاصل شد. در اصفهان ۲۵ آبان، در گلستان نیمه مهر تا نیمه آبان، در مشهد، اسفندماه و در قائنات، کاشت در فروردین، بیشترین عملکرد را نشان داده است. بنابر گزارشات، در قزوین، سیستان و بسیاری از مناطق کشور کشت پاییزه به بهاره دارای ارجحیت بوده است. در برخی مناطق مانند سمیرم، کشت سیاهدانه به صورت انتظاری انجام میشود. به این معنی که بذرها قبل از بارندگی پاییزه در زمین کاشته شده و با اولین بارندگی، شروع به فعالیت میکنند. بنابراین تاریخ کاشت واقعی را طبیعت مشخص خواهد کرد. جهت کاشت این گیاه، پس از انجام عملیات شخم و تسطیح زمین توسط دیسک، کشت بطور مکانیزه با ردیفکار ریزدانه کار کلزا با خط کشی هایی به فواصل ۳۱cm صورت میگیرد. به این ترتیب مقدار بذر استفاده شده، ۳-۴ کیلوگرم در هکتار میباشد. کاشت با بذر کار همدانی میتواند مقدار مصرف بذر را تا ۵۱ درصد افزایش دهد. این مقدار در کاشت دستی ۱۱تا ۱۵ کیلوگرم خواهد بود. بذر سیاهدانه نسبتاً کوچک است به طوریکه وزن ۱۱۱۱ دانه آن به طور متوسط ۴/۲ گرم گزارش شده است. بر اساس تحقیقات، تراکم ۲۵۱ بوته در متر مربع با فواصل آبیاری دو هفته مناسبترین ترکیب برای تولید سیاه دانه در شرایط آب و هوایی مشهد و تراکم ۳۵۱ بوته در متر مربع دارای بهترین عملکرد در شهرستان قائنات و بیرجند،گزارش شده است.

مراقبت و نگهداری گیاه دارویی سیاهدانه

بر اساس گزارشات، دوره بحرانی کنترل علفهای هرز سیاهدانه از ۱۱ تا ۶۴ روز پس از جوانه زنی، از کل ۹۳ روز دوره رشدی عنوان شده است. برای کاهش علفهای هرز، میتوان از علف کش پیش رویشی ترفلان استفاده کرد. همچنین به دلیل جوانه زنی کند و رشد بطئی گیاه از علف کش های فوکوس، گالانت سوپر و نابواس استفاده میگردد. این گیاه معمولا در مناطقی با میانگین بارندگی سالیانه حدود ۴۱۱mm به طور طبیعی رشد میکند. در خاکهای سبک شنی به دلیل قابلیت جذب کم، دوره آبیاری کوتاه و هر ۴ روز یکبار صورت میگیرد. در خاک های سنگین دوره های آبیاری طولانی تر و بنابه فصول متغیر است. دورههای آبیاری سیاهدانه به شرح زیر صورت میگیرد:
• آبیاری تا جوانه زنی (آبیاری بعد از کشت)
• آبیاری تا گلدهی (جوانه زنی تا زمان گلدهی)
• آبیاری در زمان گلدهی
• آبیاری آخر در انتهای گلدهی و ابتدای دانه بندی
نیاز آبی سیاهدانه در کرمانشاه، ۱۱/۷۲۴ میلیمتر و در مشهد، دوره آبیاری ۱۲ روز را باعث بهترین کمیت و کیفیت سیاهدانه بیان گشته است. هرچه فاصله زمانی آبیاری طولانی تر شود، میزان محصول به همان نسبت کاهش مییابد.

بیماری ها و آفات گیاه دارویی سیاهدانه

سیاهدانه به کمبود آهن، شوری و خاکهای ضعیف حساس است و به سرعت زرد میشود، گرمای شدید را نمیپسندد و انگل سس به این گیاه حمله میکند. در ایران بیماریهایی با عالائم کوتولگی شدید، ریز برگی و سبز ماندن اندام گل در این گیاه گزارش شده است. در ترکیه oxysporum Fusarium مهمترین عامل بیماری بیان شده است.

کنترل علف های هرز

دوره بحرانی کنترل علف های هرز سیاه دانه از ۱۱ تا ۶۴ روز پس از جوانه زنی، از کل۹۳ روز دوره رشدی عنوان شده است. برای کاهش علف های هرز، می توان از علفکش پیش رویشی ترفلان استفاده کرد. همچنین به دلیل جوانه زنی کند و رشد بطئی گیاه از علفکش های فوکوس، گالانت سوپر و نابواس استفاده می گردد.

زمان و نوع برداشت گیاه دارویی سیاهدانه

در کشت پائیزه محصول سیاه دانه در خرداد ماه و در کشت بهاره در تیر ماه قابل برداشت میباشد. با زرد شدن کپسولها میتوان اقدام به برداشت و یا پس از ریشه کنی کل بوته و خشک کردن با خرمن کوبی، بذرهای داخل کپسول را جدا کرد.

سیاه دانه
کد آیسیک مرتبط با پرورش گیاه دارویی سیاهدانه

کد آیسیک مخفف International Standard Industrial Classification (سیستم بین المللی طبقه بندی استاندارد صنایع) است. کد گذاری به عنوان روش ساده و دقیق برای تعیین هویت کالا، قطعات ، مدارک و اموال ، سالها است که در سطح شرکت ها و زنجیره های تأمین مورد استفاده قرار می گیرد.
با توجه به بررسی های انجام شده کد آیسیک پرورش گیاه دارویی سیاهدانه به شرح جدول ذیل می باشد.

نام محصول
Product Name
کد آیسیک
گیاهان دارویی (کشاورزی)Pharmaceutical plants, growing۰۱۱۱۴۱۲۳۷۳

 

هزینه های کاشت ، داشت و برداشت گیاه دارویی سیاهدانه
عملیاتنوع هزینهمبلغ هزینه (هزارریال)توضیحات
هزینه های آماده سازی و کاشتشخم و آماده سازی بستر کاشت۱۲,۵۰۰_
کود شیمیایی و حیوانی۳۷,۵۰۰_
بذر/نشا/پاجوش/قلمه /پیاز۷,۵۰۰۲۰کیلوگرم بذر
کشت۱۲,۵۰۰_
هزینه های داشتوجین و تنک کردن۱۲,۵۰۰_
تغذیه کودی /کود سرک۱۲,۵۰۰_
آبیاری۲۵,۰۰۰۱۰نفر
محلولپاشی۰_
هزینه های برداشت  وبسته بندی برداشت۳۷,۵۰۰_
جمع کردن محصول۰_
جداکردن  و بوجاری۱۷,۵۰۰_
حمل محصول به انبار۰_
خشک کردن۰_
بسته بندی۰_
پیش بینی نشده : ۵-۱۰درصد (واکاری و….)۲۵,۰۰۰_
جمع کل هزینه ها۲۰۰,۰۰۰_

 

خلاصه بررسی اقتصادی طرح پرورش گیاه دارویی سیاهدانه

ظرفیت تولید سالیانه : ۴ تن
نرخ برابری دلار : ۳۰۰۰۰ تومان
سطح زیر کشت : ۱ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۱ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۲۰ میلیون تومان
نرخ بازده داخلی : ۹۰ درصد
تعداد دفعات مورد نیاز آبیاری : ۱۰
قابل قبول ( ec ) : 5000
کود شیمیایی مورد نیاز : ۱۵۰ کیلو گرم کود کامل
کود دامی پوسیده : ۱۰ تن
زمان کاشت: بهار/پاییز
میزان بذر/نشاء/قلمه /پیاز در هکتار :۲۰ کیلوگرم
عملکرد: ۲ تن در هکتار
قسمت مصرفی : بذر
قیمت تقریبی فروش هر کیلو : ۶۰۰ هزار ریال



درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید:

۴.۳/۵ - (۱۷ امتیاز)