کاشت فیسالیس در گلخانه

فیسالیس یا عروسک پشت پرده از گیاهان بومی مناطق معتدل گرم و نیمه گرمسیری در جهان می‌باشد. این گیاه علفی بوده که تقریباً شبیه گوجه فرنگی می‌باشد. میوه فیسالیس نارنجی رنگ است که در اندازه و شکل و ساختار مشابه یک گوجه فرنگی کوچک است.

وضعیت بازار فیسالیس

این میوه است تقریباً در تمام دنیا طرفدار دارد و به عنوان میوه‌ای خاص و پر خاصیت دیده می‌شود. این میوه در ایران و حتی بسیاری از کشورها میوه‌ای جدید و لوکس است. به همین دلیل با قیمت بالایی در ایران بفروش می‌رسد. همچنین بسیاری از کشورها، از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس خواستار واردات فیسالیس از ایران می‌باشند و می‌توان محصولات تولیدی را صادر کرده و کمک شایانی به ارز آوری و پیشرفت اقتصادی کشور داشت. چون فیسالیس بعد از برداشت در فضای آزاد ماندگاری طولانی مدتی دارد ازین جهت صادرات این محصول ریسک کمی دارد و می‌توان محصول سالمی را به مقصد رساند.
فیسالیس گیاهی است کم توقع و مناسب برای اقلیمهای نیمه گرمسیری. اگرچه ارقامی از این گیاه در کوهستانها و مناطق سردسیری رشد می‌کنند اما برای تولید تجاری و اقتصادی، کشت و پرورش آن در فضاهای بسته اعم از زیر پوشش پلاستیک یا سایه بان صورت می‌گیرد.
فیسالیس یا عروسک پشت پرده که میوه رسیده آن جنبه خوراکی، دارویی و صنعتی دارد. این گیاه که دارای انواع یکساله و چندساله نیز می‌باشد از ارتفاعی حدود ۱۰۰ سانتیمتر برخوردار است. فیسالیس، گیاه بومی کشور مکزیک بوده و از آنجا به سراسر اروپا انتشار یافته است. میزان تولید آن در سال ۲۰۰۱ میلادی حدود ۶۰۰ تن گزارش شده که ۸۰ درصد آن به ایالات متحده صادر شده است. این سبزی میوهای، جزو پنج سبزی برتر مکزیک محسوب شده و به طور متوسط هر مکزیکی در سال، ۵/۳ کیلوگرم از آن را مصرف می‌کند. فیسالیس که به گیلاس زمینی نیز شهرت دارد، دارای بافتی همچون گوجه فرنگی، و طعمی همچون آناناس و توتفرنگی می‌باشد و از این جهت میوهای منحصر به فرد محسوب می‌شود.
در کشورهایی مانند ترکیه، فیسالیس از جایگاه ویژه‌ای در زمینه صادرات برخوردار است. این گیاه در ایران به عروسک پشت پرده نیز معروف است و در کشورهای همسایه به نام‌های گیلاس زمینی و فانوس چینی نیز شناخته می‌شود.

ویژگیهای مورفولوژیک فیسالیس

برگ: برگهای فیسالیس به صورت متناوب و قلبی تا بیضوی شکل و کرکدار است و حاشیه برگ‌ها به صورت ساده می‌باشد. طول دمبرگ بین ۴ -۵ سانتی متر و پهنک برگ به ابعاد ۶ در ۵/۳ سانتی متر است.
گل: گل‌های عروسک پشت پرده، در زاویه بین برگ‌ها و شاخه اصلی تولید می‌شوند و به رنگ‌های سفید، آبی، زرد و ارغوانی دیده می‌شوند گل آذین منفرد و هرمافرودیت، دارای گلهای متقارن با تخمدان تحتانی می‌باشد که از ۵ کاسبرگ پیوسته و ۵ گلبرگ به رنگ زرد کمرنگ با لکه‌های سیاه و کرکدار، ۵ پرچم و یک مادگی تشکیل گردیده است. تخمدان گلهای فیسالیس، دوبرچهای پیوسته بوده و تخمک‌های زیادی در هر برچه به رنگ سبز روشن و بدون کرک در آن دیده می‌شود. لازم به ذکر است که فیسالیس تقریباً در سرتاسر سال گلدهی و باردهی دارد.
ریشه: ریشه گیاه عروسک پشت پرده، افشان و سطحی می‌باشد. البته در برخی از گونهها اندامی شبیه ریزوم نیز دیده می‌شود.
ساقه: ساقه فیسالیس، راست، چهار گوش و تو خالی و بدون دمبرگ می‌باشد.
میوه: میوه عروسک پشت پرده از نوع سته بوده و در پوششی از کاسبرگ محصور شده است. این میوه دارای رنگ‌های زرد طلایی، نارنجی روشن و قرمز است و مقدار زیادی دانه به رنگ قهوهای مایل به زرد دارد. لازم به ذکر است طول میوه تقریباً ۳ سانتیمتر و قطر آن، به ۵/۲ سانتی متر می‌رسد.
از شاخص‌های رسیدگی میوه فیسالیس می‌توان به تغییر رنگ زمینه از سبز به نارنجی یا زرد طلایی اشاره کرد. چنانچه با فشارسنج، رسیدگی میوه کنترل گردد، بایستی تحمل نیروی معادل ۵/۴ نیوتن را داشته باشد. تجمع مواد جامد محلول و تغییر نوع مواد پکتینی از دیگر شاخص‌های رسیدگی عروسک پشت پرده می‌باشد. بطوری که قند کل میوه در زمان برداشت بالای ۶% و مواد جامد محلول ۱۶ – ۸% و اسیدیته میوه نیز ۹۲ -۷۳% و pH آن بین ۴/۳ – ۷/۴ باشد.
محتویات میوه فیسالیس در ۱۰۰ گرم میوه عبارتست از: ۸۵ گرم آب، ۸۵ کیلوکالری انرژی، ۷/۰ گرم چربی، ۱ میلی گرم آهن، ۹/۱ گرم پروتئین، ۲% چربی، ۳ میلی گرم بتاکاروتن، ۸ گرم مواد قندی، ۹ میلی گرم کلسیم، ۴۰ میلی گرم فسفر، ۸/۲ میلی گرم نیاسین، ۱۱/۰ گرم تیامین، ۱۱ میلی گرم ویتامین ث، ۴/ ۰ میلی گرم ریبوفلاوین و ۷۲۰ واحد ویتامین آ می‌باشد.

مصارف خوراکی فیسالیس

علاوه بر تازه خوری، در اغلب کشورهای اروپایی از محصول فیسالیس به صورت فرآوریشده در شکلهای کشمش، میوه خشک، ژله، تهیه سس سالسا، مربا، کمپوت، مارمالاد و بستنی کوکتل میوه استفاده می‌شود.

مصارف صنعتی فیسالیس

از روغن و چربی این میوه برای استفاده در صنایع آرایشی و بهداشتی و تولید لوسیونهای بهداشتی استفاده می‌گردد. اگرچه روغن موجود در ترکیبات استروئیدی آن، ظرفیت ترکیب آن را با روغن‌های دیگر مانند روغن خرما و نارگیل جهت مصرف خوراکی بالا برده است.

خواص دارویی فیسالیس

فیسالیس دارای گونه‌های فراوانی است که برخی از آنها همانند P. minima، P. alkekengi و P. pubscens ارزش دارویی و درمانی دارد. گونه Physalis alkekengi در طب چینی کاربرد فراوانی دارد. از آب میوه آن، برای درمان آبسه، سرفه و رفع تب و گلودرد استفاده می‌شود. همچنین کاسه گل پخته شده آن برای درمان دیابت، جوشانده مناسبی است و از ریشه این گیاه نیز برای درمان مشکلات ادراری و التهابات پوستی و دفع اسیداوریک، نقرس، درمان آرتروز، بواسیر، هپاتیت، برونشیت و تقویت کبد استفاده می‌شود. از برگهای گونه P. minima، برای نرم کردن پوست و ناراحتیهای جلدی، درمان هپاتیت و سوزاک استفاده می‌شود. این گیاه را در گذشته بیشتر به عنوان یک گیاه دارویی مناسب برای سقطجنین و ضدبارداری می‌شناختند.
فیسالیس به دلیل داشتن موادی مانند فیزالین، آلکالوئید سولانین و انواع متعددی از استروئیدها و فلاونوئیدها دارای خواص جانبی دیگری همچون جلوگیری از فعالیت مایکوباکتریوم توبرکلوسیز (Mycobacterium tuberculosis) که باعث بیماری سل می‌شود نیز می‌باشد. به علاوه مصرف گونه P. subglabrata به دلیل دارا بودن ماده سولانین موجب توهم زایی و مسمومیت می‌گردد.

سیستم کاشت فیسالیس در گلخانه

تراکم کاشت فیسالیس در شرایط فضای باز و شرایط گلخانه متفاوت است. بطوریکه در شرایط گلخانه‌ای، تعداد بوته برای ۱۰۰۰ متر گلخانه بین ۱۰۰۰ – ۲۰۰۰ بوته می‌باشد. اما در شرایط فضای باز تا ۲۵۰۰۰ بوته در هکتار نیز گزارش شده است.
تاریخ کاشت در شرایط گلخانه در استان تهران، شهریور تا مهر می‌باشد. در گلخانه فاصله کاشت بین دو بوته ۵۰ سانتیمتر و فاصله ردیف‌ها ۱۲۰ سانتی متر می‌باشد. استفاده از قیم نخی همچون گوجه فرنگی گلخانه‌ای برای هدایت ساقه‌های فیسالیس ضروری است. و بوته‌ها پس از رسیدن به انتهای نخ یا قطع می‌گردند و یا آویزان می‌شوند. در شرایط فضای باز، بوته را با هرس تا ارتفاع ۳۰ سانتی متری نگه می‌دارند.

عملیات داشت فیسالیس در گلخانه

دوره رشد گیاه از زمان کاشت دانه تا تولید میوه، در شرایط فضای باز، ۹۰ روز می‌باشد که ۷۰ روز آن مربوط به دوره رشد میوه است اما در شرایط گلخانهای دوره رویش از دانه تا پایان تولید، ۹ ماه می‌باشد که ۶-۵ ماه آن مربوط به دوره باردهی است. اگرچه برخی ارقام مقاوم به سرما تا ۱۰ درجه زیر صفر را نیز تحمل می‌کنند اما بهتر است برای جلوگیری از سرمازدگی در اواخر پائیز، سطح خاک و ریشه‌ها را مالچ پاشی کرد.

تغذیه فیسالیس در گلخانه

همانطور که گفته شد این گیاه نسبت به گیاهان همخانواده خود کم توقع تر می‌باشد به طوری که میزان کود نیتروژن مصرفی برای یک هکتار ۲۴۰ – ۱۲۰ کیلوگرم و میزان فسفر مصرفی برای یک هکتار ۱۵۰ -۶۰ کیلوگرم می‌باشد. همچنین در خاک‌های لومی شنی برای افزایش عملکرد، مصرف ۱۸۰ – ۹۰ کیلوگرم کود کامل در هکتار و محلول پاشی پتاسیم کلراید ۱% قبل و بعد از شکوفه دهی توصیه می‌شود.

آبیاری فیسالیس

این گیاه در زمان تولید میوه، نیاز آبی کمتری داشته و در پایان دوره تولید، از آبیاری بی نیاز می‌گردد.

آفات و بیماریها فیسالیس

فیسالیس به طور اختصاصی فاقد بیماری یا آفت می‌باشد اما مهمترین آفات آن همان آفات و بی ماریهای مشترک گوجه و فلفل مانند شته، مگس سفید مینوز و کنه تارعنکبوتی می‌باشد. مهم‌ترین بیماری‌های میوه مذکور نیز نماتد آفریقای جنوبی است که خسارت فراوانی را وارد نموده و همچنین بیماری و آفات دیگری چون عنکبوت قرمز، خرگوش صحرایی، سوسک کک Chrysomelidae، بیماری کپک پودری و نقطه برگ باکتریایی Xanthomonas گزارش گریده است.

برداشت میوه فیسالیس

برداشت محصول در شرایط گلخانه‌های در ایران، از اواسط بهمن آغاز می‌گردد و هر کارگر می‌تواند در فصل برداشت، روزانه به طور متوسط ۱۲- ۱۰ کیلوگرم برداشت کند.رنگ میوه در زمان رسیدن به نارنجی تا قرمز تمایل پیدا می‌کند. میوه را با همان پوشش در ظروف کوچک ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرمی بسته به نیاز بازار بسته بندی می‌کنند. عملکرد متوسط آن در هکتار حدود ۱۵ تن گزارش شده است.

عملیات پس از برداشت فیسالیس

فیسالیس دارای پوشش سلولزی است که به حفظ و ماندگاری آن کمک فراوانی می‌کند به طوری که عمر نگهداری میوه با کاسه گل در دمای ۳۰ درجه سانتی گراد به یک ماه نیز می‌رسد. ولی میوه خشک شده آن در دمای ۳۰ درجه، تا ۵ ماه قابلیت نگهداری دارد. برای افزایش عمر انباری این محصول توصیه می‌گردد که میوه به صورت نیمه رسیده برداشت گردد.
نتایج بدست آمده از یک تحقیق نشان می‌دهد که کیفیت ظاهری و رنگ میوه پس از ۶۴ روز انبارداری کاهش یافته و پس از ۷۴ روز انبارداری، میوه‌ها از محل اتصال به ساقه، شروع به پوسیدگی می‌کنند. میوه‌ها تا ۵۶ روز نگهداری در انبار هنوز دارای کیفیت مناسبی است. پس از روز ۶۴، سطوحی از پوسیدگی قهوه‌ای رنگ روی آنها دیده می‌شود و از روز هفتاد و چهارم به بعد رشد میسیلیوم قابل مشاهده است. بنابراین بهترین دمای انباری این محصول، دمای ۱۰ درجه سانتی گراد است که قادر است محصول را تا بیش از ۶۰ روز نگهداری نماید.

فیسالیس یکی از گیاهانی است که به‌ تازگی در سطح وسیع کشت و میوه‌ی آن به‌صورت تجاری وارد بازار شده و میوه‌ی این گیاه توسط کاسه‌ی گل تورمانند پوشیده شده و کمی عجیب به نظر می‌رسد. این میوه ی کوچک سرشار از ویتامین‌های A، C، آهن، فسفر و فیبر است. دما، نور و ارتفاع از سطح دریا نقش مهمی در اندازه، رنگ، محتوای غذایی، طعم و مرحله رسیدن میوه‌ دارند. این گیاه چندساله، بوته‌ای و دارای عادت رشد نامشخص است و نسبت به سایر گیاهان خانواده‌ی سولاناسه رشد رویشی زیادی داشته و نیاز شدیدی به هرس و تربیت دارد. فیسالیس در اکثر مناطق به‌صورت یک‌ساله یا دوساله پرورش می‌یابد. نیاز به خاک با زهکشی بالا و رطوبت مناسب دارد. دمای مطلوب برای فیسالیس بین ۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد است.

میزان سرمایه مورد نیاز جهت طرح کشت فیسالیس در گلخانه

بودجه: کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان
سطح زیرکشت گلخانه فیسالیس: ۱۰۰۰ مترمربع
هزینه خرید بذر و تجهیزات کشت برای ۱۰۰۰ مترمربع کمتر از ۳ میلیون تومان می‌باشد و چون سطح زیر کشت کم است می‌توان گلخانه را بصورت خانوادگی اداره کرده و هزینه کارگر را به حداقل رساند که در این صورت سودی حدود ۴۰ میلیون تومان در سال از این سطح زیر کشت می‌توان بدست آورد.
نرخ بازدهی طرح: ۳۷ درصد
سرمایه ثابت: ۱۲۰۰ میلیون ریال
سرمایه در گردش: ۲۲۰ میلیون ریال
سرمایه کل: ۱۴۲۰ میلیون ریال