طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل

زنبورعسل یا مُنج گونه‌ای زنبور است که عسل می‌سازد. زنبورعسل این کار را با گردآوری شهد گل‌ها در کندو انجام می‌دهد. در فارسی به زنبورعسل منگ، منج و مگس انگبین هم گفته می‌شود. زنبورهای هر کندو یکی از سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر هستند.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)
زنبور ملکه مهم‌ترین گونه در کندو بوده و به‌نوعی رهبر کندو است. اگر زنبور ملکه نباشد زنبورهای کارگر از جمع‌آوری شهد و تولید عسل درست می‌کشند. اگر در داخل کندو تخم روز وجود داشته باشد زنبورها شروع به تولید شفیره ملکه برای تولید ملکه جدید می‌کنند؛ در غیر این صورت کل کندو از بین می‌رود.
زنبورهای کارگر ماده بوده و همان‌طور که از اسمشان مشخص است کل کار جمع‌آوری و تولید عسل به عهده این گروه است.زنبور نر هم فقط برای بارور کردن ملکه است و هیچ کار دیگری انجام نمی‌دهد.

گونه‌های مختلف زنبورعسل

۱- زنبورعسل معمولی یا اروپایی (Apis mellifera)
گونه‌های مختلف این دسته:
زنبورعسل سیاه یا Apis mellifera mellifera
زنبورعسل ایتالیایی یا زنبور طلایی یا Apis mellifera ligustica
زنبورعسل قفقازی یا caucasica Apis mellifera
زنبورعسل کارنیولان یا Apis mellifera carnica
زنبورعسل ایرانی یا Apis mellifera meda
۲- زنبورعسل شرقی یا هندی (Apis cerana)
۳- زنبورعسل بزرگ (Apis dorsata)
۴- زنبورعسل کوچک (Apis Florea)
زنبورعسل معمولی یا اروپایی مهم‌ترین گونه شناسایی‌شده زنبورعسل است که عمده مباحث پرورش زنبورعسل مربوط به همین‌گونه می‌شود.

زنبورداری

زنبورداری (پرورش زنبورعسل) نگهداری کلنی‌های زنبورعسل است که در کندوهای دست‌ساز انجام می‌شود. هدف از نگهداری و پرورش زنبوردار عسل تولید عسل و سایر محصولاتی است که در کندو تولید می‌کند (ازجمله موم، گرده گل، گرده زنبورعسل و ژله رویال) و همچنین برای گرده‌افشانی محصولات یا تولید زنبورهایی برای فروش به سایر زنبورداران.
محلی که در آن زنبورهای عسل نگهداری می‌شوند زنبورستان گفته می‌شود. پرورش زنبورعسل یکی از مشاغل روستایی پردرآمد است که در بیشتر استان‌های کشور قابل‌اجراست.
زنبورداری به‌عنوان یک فعالیت مکمل برای افزایش محصولات زراعی ازلحاظ مدیریتی از اهمیت اقتصادی فوق‌العاده‌ای برخوردار می‌باشد. بطوریکه برای تولید بیشتر میوه‌هایی همچون سیب، گلابی، زردآلو، هلو و … و برای افزایش بذر تولیدی از گیاهانی نظیر شبدر، پنبه، یونجه و … وجود زنبورعسل برای گرده‌افشانی الزامی می‌باشد. ازاین‌رو است که ارزش اقتصادی زنبورعسل را ۲۵ الی ۵۰ برابر ارزش عسل تولیدشده در سال محاسبه می‌کنند.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)

زنبورداری در ایران

سرانه تولید عسل در کشورمان ۹۷۸ کیلوگرم است و سرانه مصرف عسل هم کیلوگرم است.
زنبورداری در ایران سابقه قدیمی دارد. در دوره هخامنشیان نگهداری زنبورعسل در ایران رواج داشته است و از عسل به‌عنوان یک ماده شیرین غذایی و دارویی استفاده می‌کردند، ۸۰۰ سال قبل از میلاد قدمت آشنایی ایرانیان با این حشره مفید است. با پیشرفت پرورش زنبورعسل در اروپا و امریکا و با ورود کندوهای مدرن و ملکه‌های هیبرید به کشور (از سال ۱۳۳۵ به بعد) علاقه‌مندانی در نقاط عسل خیز کشور به ایجاد واحدهای بزرگ صنعتی پرورش زنبورعسل توجه کردند.
نگهداری زنبورعسل در اکثر مناطق خوش آب‌وهوا و مستعد کشور زیاد بوده و هست. در بعضی از مناطق نگهداری کندوهای بومی مرسوم است ولی آمار مهروموم‌های اخیر نشان می‌دهد که کندوهای بومی کم شده و جای خود را به کندوهای مدرن داده است. درحال حاضر زنبورداری در کلیه مناطق ایران جز مناطق کویری کشور گسترش پیدا کرده است.

ویژگی عسل خوب چیست؟

امیدی در ارتباط با ویژگی عسل‌های خوب و طبیعی اظهار می‌کند: بسیاری از مردم تصور می‌کنند عسل طبیعی عسلی است که شکرک نزند و سفت باشد اما این تفکر اشتباه است. عسل طبیعی به دلیل این‌که حرارت نمی‌بیند حتماً در بازه زمانی بین یک تا سه ماه شکرک می‌زند.
تولیدکنندگان به ۹۰ درصد عسل‌های موجود در بازار حرارت می‌دهند تا از شکرک زدن آن‌ها جلوگیری کنند چون اکثر مردم با ویژگی‌های عسل طبیعی آشنا نیستند و عسل شک رک‌زده خریداری نمی‌کنند.
که عسل باکیفیت باید روان بوده و غلظت کمی داشته باشد. ازآنجایی‌که قندهای موجود در عسل طبیعی کوچک مولکول هستند، اگر ظرف این عسل را کج بگیریم به‌راحتی از ظرف پایین سرازیرمی‌شود ولی عسلی که از خوراندن شکر به زنبور تولیدشده باشد قند آن درشت مولکول است و غلیظ به نظر می‌رسد.
هرچند تشخیص عسل باکیفیت به‌سختی و تنها از طریق تست و آزمایش نمونه عسل در آزمایشگاه امکان‌پذیراست ولی روش‌هایی وجود دارد که مردم عادی نیز بتوانند تا حدودی عسل مرغوب را از سایر عسل‌ها تشخیص دهند. اگرعسل خوب را در آب سرد قرار دهیم به‌سرعت خودش را می‌گیرد و سفت می‌شود و به سختی درآب سرد مخلوط می‌شود.

زنبورعسل چگونه شهد گلها را به عسل تبدیل می‌کند؟

عسل محصول اصلی زنبورعسل هست که زنبورعسل آن را از تبدیل و فرآوری شهدی که جمع آوری کرده است تولید می‌کند و در استوانه‌های شش‌ضلعی ذخیره می‌کند. در کنار عسل، محصولاتی نظیر ژل رویال، بره موم و همینطور زهر زنبورعسل نیز می‌تواند در زنبورداری‌ها تولید شود.
شهد گیاهان از ۸۰ درصد آب و بعضی انواع قندهای مرکب مثل ساکارز تشکیل شده است. بسیاری از گیاهان از شهد برای جذب حشراتی مثل زنبورعسل استفاده می‌کنند تا بر روی گل بنشینند و عمل گرده افشانی را انجام دهند.در فرایند جمع آوری شهد، زنبورعسل گرده گل را ازگلی به گل دیگر انتقال می‌دهد و عمل گرده افشانی را به انجام می‌رساند.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)
فرایند تولید عسل توسط زنبورعسل پیچیده است. زنبورهای کارگر به‌وسیله زبان خرطوم مانند خود شهد را از درون گل‌ها می‌مکند و در کیسه عسلی خود که درواقع شکم دوم زنبورعسل هست ذخیره می‌کنند. در این کیسه شهد با آنزیم‌ها و بزاق زنبورعسل مخلوط می‌شود.
زنبورهای عسل دو شکم دارند یک شکم که از آن برای ذخیره شهد استفاده می‌کنند و شکم دیگر که برای هضم غذای خودشان هست. شکم دوم زنبورعسل می‌تواند حدود ۷۰ میلی‌گرم شهد ذخیره کند یعنی معادل وزن خود زنبور! و برای اینکه این شکمش را پر از شهد کند باید از حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ گل بازدید کند.
وقتی زنبورعسل به کندو می‌رسد شهد جمع‌آوری‌شده را به زنبورهای کارگر داخل کندو منتقل می‌کند و یا به‌صورت نارس آن را رها می‌کند و مجدداً به سمت جمع آوری شهد می‌رود.
زنبورهای داخل کندو شهد موجود در شکم زنبور دیگر را می‌مکند و به‌طور مرتب این شهد را دهان‌به‌دهان می‌کنند و آن را با آنزیم‌های خاصی که بدنشان ترشح می‌کند مخلوط می‌کنند و در طی این فرایند قندهای مرکب موجود در شهد را به قندهای ساده تبدیل می‌کنند.
بیشتر قند مرکب موجود در شهد، ساکارز می‌باشد و درواقع ساکارز ترکیب فروکتوز و گلوکز می‌باشد و زنبورعسل با ترشح آنزیم‌های خاص ساکارز را تبدیل به فروکتوز و گلوکز می‌کند. این کار زنبورعسل باعث می‌شود که مصرف شهد برای زنبورها راحت‌تر شده و در مقابل حمله باکتری‌ها هم ایمن شود.

روش شگفت‌انگیز زنبورهای عسل برای غلیظ کردن عسل!

اما عسل چگونه تغلیظ می‌شود؟
به خاطر بال زدن سریع زنبورها آب اضافی موجود در عسل تبخیر می‌شود و به حدود ۱۸ درصد می‌رسد. جالب است بدانید که زنبورعسل هرگز نمی‌خوابد و اگر شما در شب بین کندوها قدم بزنید صدای وزوز زنبورها که مشغول تبخیر آب عسل و یا دهان‌به‌دهان کردن آن می‌باشند می‌شنوید.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)
بعدازاینکه زنبورعسل ساکارز را تبدیل به فروکتوز و گلوکز کرد و عسل را هم تغلیظ کرد آن را در خانه‌های شش‌ضلعی ذخیره می‌کند و با لایه‌ای از موم نازک که ما به آن پولک می‌گوییم درب استوانه را پلمپ می‌کند تا زمانی که یا خود زنبورها عسل را بخورند و یا زنبوردار عسل را برداشت کند.

محل زنبورستان

برای شروع کار قبل از هر چیز باید بدانید محلی که قصد دارید در آن کندوها را مستقر کنید، کجاست و چگونه محیطی است، که برای زنبورها مناسب است و احتیاجات کلونی را برآورده می‌کند. ضمن اینکه محصول اضافه هم داشته باشد تا خودتان هم از آن استفاده کنید.
محلی که برای این کار پرورش زنبورعسل انتخاب می‌کنید باید شرایط زیر را داشته باشد:
۱- از زنبورداران دیگر حداقل ۴ کیلومتر دورباشید هرچه زنبورهای کمتری در منطقه باشند شهد بیشتری نسیب زنبورها می‌شود. زنبورها تا ۱۲ کیلومتر دورتر از کندو هم می‌روند.
۲- منطقه‌ای مورد نظر باید دارای مقدار و تنوع کافی گل و گیاه شهدزا باشد.
بعضی از گلهای و گیاهان مورد علاقه زنبور: گل آهار, گل فاسلیا تنسیه, شکوفه‌های نارنج, گل خرگوشک یا گل ماهور, گیاه خار شکر, گیاه کرچک, گل آفتابگردان, شکوفه‌های انبه
به طور کلی گیاهانی چون توتون، پنبه، یونجه، شبدر، اسپری، بیدمشک، گوَن، آویشن، خردل، زعفران، نخود، لوبیا، نعنا، شکوفه سیب، گلابی و مرکبات، اقاقیا، کاج، گیاهان زینتی و طیف بسیار وسیعی از دیگر گیاهان زراعی، باغی، جنگلی و مرتعی منابع شهد و گرده برای زنبورعسل محسوب می‌شوند.
۳- شرایط آب‌وهوای مناسب برای زنبورها داشته باشد؛ هوا خیلی گرم یا سرد، بارندگی بیش‌ازحد، وزش بادهای شدید و… برای زنبورها مناسب نمی‌باشد. زنبورعسل در حرارت ۱۶ تا ۳۲ درجه سانتی‌گراد حداکثر فعالیت را دارد و در ۳۴ تا ۳۹ درجه سانتی‌گراد و ۱۶ تا ۸ درجه سانتی گرادبه تدریج از فعالیت آن‌ها کاسته می‌شود و در دمای کمتر از ۸ درجه سانتی‌گراد و بیشتر از ۳۹ درجه سانتی‌گراد از کندو خارج نمی‌شوند.
۴- وجود آبی آشامیدنی کافی در منطقه
۵- نبود حیواناتی همچون خرس و پرنده زنبورخوار در منطقه
۶- وجود راه ارتباطی برای حمل‌ونقل به محل و دسترسی آسان به بازار
۷- رعایت فاصله ۲٫۵ متر بین دو کندو ضروری است.
بهترین مکان استقرار برای زنبورهای عسل در یک باغ یا مزرعه بزرگی است که محصول آن باید توسط زنبورعسل گرده افشانی شود.
فضای مورد نظر باید ازلحاظ شهد و گرده فراوان و مناسب شغل زنبورداری باشد. محیط فاقد گل و گیاه یا محیطی که گل و گیاه در آن کم بوده یا فقط مدت کوتاهی از سال گل وجود دارد، برای زنبورداری مناسب نیست. مهم‌ترین و اساسی‌ترین بخش زنبورداری، داشتن محیط مناسب است. جایی که در اکثر اوقات سال گل فراوان وجود داشته باشد، برای این کار مناسب است.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)

از چه گیاهانی برای زنبور عسل استفاده شود و چه چیزهایی در دسترس باشد؟

گیاهانی چون درختان میوه شکوفه دار بهاره سیب، گلابی، انواع مرکبات، زردآلو، آلوچه و گیلاس، پنبه، آفتاب‌گردان، یونجه، شبدر، بیدمشک، گون، آویشن، نعناع، اقاقیا، بالهنگ، گیاهان زینتی و طیف بسیار وسیعی از دیگر نباتات زراعی، باغی، جنگلی و حتی گیاهان دارویی روی تپه‌ها و مراتع منابع شهد و گرده برای زنبورعسل محسوب می‌شوند.
وجود آبی آشامیدنی کافی در منطقه و نبود حیواناتی همچون خرس و پرنده زنبورخوار در منطقه
وجود راه ارتباطی برای حمل‌ونقل به محل و دسترسی آسان به بازار
رعایت فاصله ۲.۵ متر بین دو کندو ضروری است.
بهترین مکان استقرار برای زنبورهای عسل در یک باغ یا مزرعه بزرگی است که محصول آن باید توسط زنبورعسل گرده افشانی شود. در این شرایط شما بهترین راندمان تولید را از زنبورستان خودخواهید داشت. زیرا تولید عسل رابطه مستقیمی با عملکرد زنبورها و محیطی که در آن هستند، دارد.
اگر شما بهترین زنبوردار باشید ولی محیط فاقد گل و گیاه باشد، موفق نخواهید بود. زنبور نیز مانند سایر جانداران به آب احتیاج دارد. هرچه آب سالم و پاکیزه در دسترس تر باشد، بازده کندوها بالاتر می‌رود و زنبورستان از سلامت بهتری برخوردار خواهد بود

فصل مناسب پرورش زنبورها

پرورش نوزادان زنبورعسل به میزان کم و در فصل زمستان آغازشده، تا اواسط فصل بهار ادامه می‌یابد و این رشد به‌مرورزمان به حداکثر خود خواهد رسید. اگر شرایط آب و هوایی مطلوب باشد این روند تا اواخر فصل بهار ادامه خواهد داشت و در فصل پاییز زادوولد به طور کلی موفق خواهد شد.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)
یک کندو شامل زنبور ملکه، چند صد زنبور نر جهت جفت‌گیری با ملکه و چند هزار زنبور کارگر است و این جمعیت در فصل بهار و تابستان که زنبورها برای جمع آوری شهد گل‌ها فعالیت بیشتری دارند زیادتر خواهد شد که جمعیت زنبورهای نر در این فصل‌ها به بیشتر میزان خواهد رسید. زنبورهای نر و کارگر هرکدام وظیفه خاصی دارند، هیچ‌کدام اهداف انفرادی را دنبال نمی‌کنند، زنبورها از یک هدف واحد پیروی می‌کنند و این هدف بقای نسل و دفاع از کندو و نگهداری از آن است.

نگهداری زنبورعسل

زنبورعسل نیاز به مراقبت خاصی ندارد، زیرا زنبورها به‌تنهایی بسیاری از کارهای ضروری مانند آوردن غذا و آب، تمیز کردن، ترمیم شکاف‌های کندو، را خودشان انجام می‌دهند و تنها کاری که زنبوردار باید انجام دهد:
انتخاب محل مناسب برای قرار دادن کندوها، زیرا باید حداقل ۳۰ متر از جاده‌ها و مکان‌هایی که سروصدا زیاد است فاصله داشته باشد.
در اطراف محل، حصاری تعبیه شود تا زنبورها را در برابر آن محافظت کند.حیوانات و مردم و همچنین برای محافظت از مردم در برابر زنبورها سایر مواردی که در محل کندوها باید در نظر گرفت.
قرار دادن کندو در نزدیکی درختان و درختچه‌هایی که منابع خوبی از شهد و گرده دارند. قرار دادن کندوها به سمت شرق یا جنوب و ایجاد بادگیر از سمت شمالی همچنین توصیه می‌شود آن را در نزدیکی درختان برگ‌ریز قرار دهید که نور خورشید در فصل زمستان از آن عبور کند و در هنگام ظهر برای آن‌ها سایه ایجاد کند.
تابستان کندو را در ارتفاع حدود ۴۶ سانتی‌متری از سطح زمین قرار دهید تا احتمال آسیب جوندگان به آن کاهش یابد.
تهیه منبع آب در نزدیکی کندو مانند استخر، حوضچه و غیره.
محافظت از کندو در برابر رطوبت که ممکن است باعث بیماری زنبورها شود، با قرار دادن آن در یک مسیر کمی کج شده برای جلوگیری از تجمع آب در داخل آن, با در نظر گرفتن تهویه آن، با باز کردن درب کندوها.
از کندوها در برابر آفات و بیماری‌ها محافظت کنید. آویزان کردن کندو با استفاده از سیم‌های محکم برای محافظت از زنبورها در برابر حشرات و کندوهای ضعیفی که نمی‌توان آن‌ها را به پایه محکم آویزان کرد.
بستن ورودی کندو با توری درشت برای جلوگیری از ورود موش و مارمولک و درعین‌حال باید توری به نحوی باشد که مانع حرکت و خروج زنبورها نشود.
برای کاهش انتقال بیماری‌های زنبورعسل بین آن‌ها از ردیف‌های طولانی و مستقیم در کندوها خودداری کنید.
اطمینان حاصل کنید که پاهای نگهدارنده در قوطی‌های حاوی روغن‌موتور قرار می‌گیرند تا از رسیدن حشراتی مانند مورچه‌ها به آن‌ها جلوگیری شود.

میزان برداشت عسل از هر کندو

به‌طور متوسط، یک کندوی زنبورعسل باید سالانه بین ۱۵ تا ۳۰ کیلو عسل تولید کند، اگرچه ممکن است در سال اول برداشت زیادی نتوانید داشته باشید, زیرا زنبورها باید به‌اندازه کافی ذخیره کنند تا آن را در زمستان بگذرانند. بنابراین در سال اول کسب‌وکار، زنبورها ممکن است فقط بتوانند عسل کافی برای خود بسازند.

وسایل مورد نیاز برای پرورش زنبورعسل

کار زنبورداری هم وسایل مخصوص به خودش را دارد که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)

لباس مخصوص زنبورداری

این لباس‌ها معمولاً یکسره یا دوسره بود و بدن انسان را به طور کامل می‌پوشاند که باید با پوشیدن چکمه و سر گذاشتن کلاه مخصوص زنبورداری مورداستفاده قرار گیرد. پوشیدن دستکش چرمی یا پلاستیکی تا زمانی که بدن به نیش زنبور مصونیت پیدا نکرده است کمک‌کار شماست ولی بهتر است بعدازآن جز در موارد ضروری از دستکش استفاده ننمایید. بدون دستکش به‌راحتی می‌توانید کارهای زنبورداری را انجام دهید.

دودی

در مواقع باز کردن درب کندو باید از دودی استفاده نمود. دودی معمولاً باپوست و برگ درختان, کلش و… کار می‌کند. قبل از بازدید حتماً باید کمی دود به کندو داده شود چراکه با استفاده از دود جمعیت کندو از حضور زنبوردار بر سر کندو مطلع می‌شوند و هنگام کار کمتر نیش می‌زنند.

اهرم

از اهرم برای برداشتن درب کندو, جدا کردن قاب‌های به هم چسبیده, نظافت کندو و تراشیدن موم‌های اضافی استفاده می‌شود.

برس زنبور

برای برس زدن زنبورها خصوصاً هنگام برداشت عسل کاربرد دارد.

کاردک

برای کارهای مختلف زنبورداری مورداستفاده قرار می‌گیرد.

سیم گالوانیزه

برای سیم‌کشی قاب‌ها یا چارچوب‌ها از آن استفاده می‌شود.

موم دوز

موم دوز دارای یک چرخ دندانه‌دار است که با داغ کردن آن در آب گرم و با استفاده از تخته موم دوز و حرکت دادن آن روی سیم چارچوب, سیم به ورقه موم دوخته می‌شود و می‌چسبد.

تخته موم دوز

برای چسباندن یا دوختن برگ موم روی قاب‌های سیم‌کشی شده مورداستفاده قرار می‌گیرد.

موم بر

دارای یک چرخ فلزی تیز است و برای بریدن برگ موم به ابعاد دلخواه از آن استفاده می‌شود.

ظرف غذاخوری

به اشکال مختلف وجود دارد و در زمان تغذیه مصنوعی زنبورها از آن‌ها استفاده می‌شود.

قفس ملکه

برای حمل‌ونقل ملکه و معرفی آن به کندو به کار می‌رود.

چنگال مخصوص عسل

برای درپوش برداری‌شان های عسل یا پولک تراشی در زمان استخراج عسل کاربرد دارد.

اکستراکتور

برای استخراج عسل از آن استفاده می‌شود.

ملکه زنبورعسل

ملکه زنبورعسل مهم‌ترین عضو یک زنبورداری است، زیرا ملکه‌ای که از سلامتی خوبی برخوردار است می‌تواند به تعداد کافی تخم بگذارد، تعداد زنبورهای هر زنبورداری در طول تابستان افزایش می‌یابد. تعداد زنبورهای کارگر ماده از تعداد زنبورهای نر بیشتر است, زیرا این زنبورهای کارگر هستند که وظایف لازم برای حفظ کندو سالم و پربار را انجام می‌دهند و ازجمله این وظایف است؛(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)
تولید موم موردنیاز برای ساخت شانه‌های عسل
جمع‌آوری بره موم از جوانه‌های درخت برای استفاده در بستن شکاف‌ها
تهویه و خنک کردن کندو در هنگام افزایش دمای تابستان
تغذیه لاروها
محافظت از ورودی کندو و جمع‌آوری شهد و گرده

بهداشت و بیماری‌ها

زنبورعسل جانوری آسیب‌پذیر است و مانند سایر حیوانات به برخی از بیماری‌ها حساس است و متأسفانه بیشتر بیماری‌ها باعث انهدام بخش مهم یا تمامی کلونی‌های زنبوردار می‌شود یا ضمن خسارت به زنبوردار معالجه می‌شوند، که معمولاً تلفات ۳۰، ۴۰ درصدی را به همراه دارد و باعث ضرر و زیان فراوان می‌شود.
اقتصادی‌ترین اقدام برای جلوگیری از ابتلای زنبورها به بیماری توجه زنبوردار به بهداشت منطقه است. نزدیکی به دامداری یا مرغداری‌ها یا کارخانه‌های مواد شیمیایی یا کود، یا محل تخلیه زباله یا مزارعی که با آب فاضلاب آبیاری می‌شوند برای زنبورستان مساعد نیست، چون بوی بد، زنبورها را فراری می‌دهد و ممکن است برگشت به کندو نداشته باشند.
زنبورها با توجه به شعاع پرواز خود ممکن است تا پنج کیلومتر از محل زنبورستان دور شوند، اما نزدیک بودن زنبورستان در فاصله ۵۰۰ متری به خانه‌های مسکونی مشکلاتی را به وجود می‌آورد.
مشکلاتی از قبیل ورود به خانه‌ها به خاطر وجود مواد شیرین و بروز مشکل برای ساکنان یا ناتوانی زنبور در خروج از خانه که در این صورت با تلف شدن آن همراه است.

سود و زیان سرمایه‌گذاری

درواقع می‌توان کارکردن در این حوزه را در کنار کارهای دیگر راه انداخت و حتی حرفه‌ای برخورد کرد. آموزش صنعت زنبورداری در سراسر کشور مهیاست و این پتانسیل را دارد که بدون هیچ مشکلی، درآمد ایجاد کند. برای شروع زمینی به مساحت ۱۰۰ تا ۱۵۰ مترمربع کافی است ولی باید برای سال‌های بعد گسترش داد، چون تولید در فضای محدود صرفه زیادی ندارد. مکانی که خودم کار می‌کنم حدود ۱۵۰۰ مترمربع است.

کشو‌رهای عمده تولید کنده عسل

درحال حاضر در جهان کشورهای بسیاری مثل ایران ، ترکیه ، چین و آمریکا به عنوان مهم‌ترین کشورهای تولید کننده عسل در جهان شناخته می‌شوند .

نوع عسل در زنبورداری

ما سه نوع عسل داریم:
یک نوع، عسل طبیعی است. یعنی عسلی که به طور مستقیم از شهد گل به دست می‌آید.
یک نوع دیگر داریم که اصطلاحاً به آن عسل شکری می‌گویند. این عسل زمانی تولید می‌شود که زنبوردار در شرایط خاصی و در فصل بهار به زنبورهایش شکر می‌دهد.
یک نوع عسل نیز، عسل‌های تقلبی است. این نوع عسل از طریق زنبور تولید نمی‌شود. بعضاً از نشاسته این عسل را تهیه می‌کنند و بعد هم یک‌تکه عسل طبیعی را به آن اضافه می‌کنند و به آن عسل می‌گویند.

محصولات و تولیدات زنبورعسل

۱. عسل طبیعی

عسل طبیعی مهم‌ترین فرآورده زنبورعسل است و بخش اعظم تولیدات زنبورعسل را تشکل می‌دهد.
همان‌طور که می‌دانید عسل از شهد گل‌ها به دست می‌آید به این صورت که زنبور پس از جمع‌آوری شهد گل‌ها آن‌ها را به داخل کندو می‌آورد و پس از تغلیظ و واردکردن برخی آنزیم‌ها و مواد دیگر، آن را در داخل حجره‌های ۶ ضلعی ذخیره می‌کند.
بسته به اینکه عسل طبیعی از شهد چه گلی استخراج‌شده باشد. رنگ، طعم و خواص عسل می‌تواند متفاوت باشد و معمولاً زمانی که پوشش غالب یک منطقه از یک گیاه باشد عسل به‌دست‌آمده از آن منطقه را نیز با اسم همان گیاه نام‌گذاری می‌کنند. مانند عسل آویشن، عسل گون، عسل خارشتر و…

کاربردها

غذا: عسل را می‌توان به‌عنوان یک وعده غذایی کامل در نظر گرفت. و می‌تواند آن را به‌تنهایی و یا با مواد دیگر میل کرد.
دارو: از قدیم تا به امروز از عسل به‌عنوان دارو برای بهبودی بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌شده است. البته همان‌طور که گفتیم بسته به منبع شهد عسل، خواص آن متفاوت است اما به طور کلی برخی از خواص عسل عبارت‌اند از: بهبود مشکلات قلبی و عروقی، درمان زخم، بهبود سرفه و گلودرد و…
زیبایی: از عسل می‌توان به‌عنوان ماسک عسل برای صورت و بدن و همچنین برای مو استفاده کرد و معمولاً به‌عنوان یک‌پایه در مواد آرایشی استفاده می‌شود.

۲. گرده گل

یکی دیگر از فرآورده‌های مهم زنبورعسل، گرده گل است. که همانند عسل، بسته به نوع گل‌رنگ‌های متفاوتی نیز دارد. گرده گل که در لاتین به آن (pollen) پولن نیز گفته می‌شود به معنای یک ماده بسیار ریز است. هر دانه گرده درواقع یک سلول نر گیاه است که دربردارندهٔ مواد لازم برای تلقیح سلول‌های ماده است که باعث تولیدمثل گیاه می‌شود.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)
هنگامی‌که زنبور بر روی گل‌ها می‌نشیند، گرده‌ها به پوشش کرک مانند بدن آن‌ها می‌چسبند، سپس زنبور با مالیدن پاهای خود که حالت شانه مانند دارد به سروصورت خود این گرده‌ها را جمع می‌کند و با مخلوط کردن آن با شهدی که جمع‌آوری کرده آن را به‌صورت توده‌ای درآورده و در پشت پاهای خود که حالت سبد دارد ذخیره می‌کند و آن را به کندو می‌برد.
هر زنبور در هر پرواز می‌تواند تا ۲۰ میلی‌گرم گرده جمع آوری کند و برای به دست آوردن آن‌ها حداقل بر روی ۲۰۰ گل خواهد نشست. گرده‌های جمع‌آوری‌شده توسط زنبورها در کندو ذخیره می‌شود و به‌عنوان یک مادهٔ غذایی اصلی برای زنبورها و پرورش لاروها استفاده می‌شود.
زنبورداران برای جمع آوری گرده گل بعدازاین که زنبورها به‌قدر کافی برای مصرف خود گرده جمع آوری کردند. در ورودی کندو از تلهٔ گرده استفاده می‌کند تا هنگامی‌که زنبور داخل کندو می‌شود گرده‌ها به تله گیر کند و داخل ظرفی که در پایین کندو قرار دارد بیفتد.

کاربردها

غذا: از گرده گل نیز مانند عسل می‌توان به‌عنوان غذا و یا به‌عنوان یک مکمل غذایی استفاده کرد. گرده گل را هم می‌شود به‌تنهایی و هم می‌شود همراه با عسل و یا پنیر و مربا میل کرد.
دارو: گرده گل سرشار از پروتئین و ویتامین است و به همین دلیل از آن به‌عنوان دارو نیز استفاده می‌شود. برخی از خواص این ماده عبارت‌اند از: بهبود برخی از بیماری‌های عصبی، بهبود تورم‌های خوش‌خیم پروستات، مفید برای کم‌خونی و …

۳. ژل رویال

ژل رویال که به آن ژل سلطنتی یا شاه انگبین نیز گفته می‌شود، یکی از خاص‌ترین فرآورده‌های زنبورعسل است که داری خواص بی‌نظیری چه ازنظر درمانی و چه ازنظر تقویتی است.
ژله رویال ماده‌ای ژلاتینی، چسبناک و لیمویی‌رنگ است که از غدد حلقی زنبوران کارگر جوان ۳ تا ۱۱ روزه که مسئول پرورش لاروها هستند ترشح می‌شود و در شاخون‌هایی که در کندو وجود دارد ذخیره می‌شود.

کاربردها

غذا: ژل رویال را می‌توان به‌تنهایی و زیرزبانی و همچنین مخلوط با عسل میل کرد، این ماده باعث تقویت قوای بدنی می‌شود.
دارو: خواص ژل رویال نسبت به سایر فرآورده‌های زنبورعسل بسیار زیاد است که ازجملهٔ آن‌ها می‌توان به کاهش ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی، کاهش عوارض ناشی از شیمی‌درمانی، تعدیل سیستم ایمنی بدن، مؤثر در باروری و… اشاره کرد.
آرایشی: از ژل رویال همچنین برای مصارف زیبایی در سطح گسترده‌ای استفاده می‌شود. به همین دلیل است که بسیاری از شرکت‌ها در تولید کرم‌ها و لوسیون‌ها از ژل رویال استفاده می‌کنند.

۴. بره موم

از دیگر تولیدات زنبورعسل می‌توان به بره موم اشاره کرد. که خاصیت باکتری کشی و قارچ‌کشی بسیار قوی‌ای دارد. به طور کلی زنبورعسل بره موم را به‌منظور حفاظت کلنی از آفات و در اواخر تابستان و اوایل پاییز که زنبور برای زمستان گذرانی آماده می‌شود تولید می‌کند.
زنبورها بره موم را معمولاً از صمغ گیاهان و در ساعات گرم روز که صمغ‌ها نرم و روان هستند جمع آوری می‌کنند. زنبورها از بره موم برای عایق‌کاری بدنهٔ کندو و همچنین همراه با موم برای افزایش مقاومت حجره‌ها استفاده می‌کنند.

کاربردها

دارو: همان‌طور که گفتیم بره موم یکی از قوی‌ترین ضد قارچ‌ها و باکتری‌ها در بین فرآورده‌های زنبورعسل است درنتیجه برای مصارف متعددی مثل: تعدیل سیستم ایمنی بدن، خواص ضد انگلی، محافظت از کبد و… استفاده می‌شود.
زیبایی: بره موم به‌عنوان ضد حساسیت، ضدالتهاب، ضد آندروژن (هورمون‌های مردانه که در زنان باعث ایجاد علائم می‌شود) ضد میکروب و همچنین محرک تولید بافت‌های کلاژنی استفاده می‌شود. بنابراین مصرف پوستی و آرایشی – بهداشتی بره موم بسیار رایج است.

۵. موم

یکی از فرآورده‌هایی که معمولاً در کنار عسل قرار می‌گیرد موم است به‌طوری‌که خیلی از افراد هنگام خرید عسل می‌گویند عسل موم دار می‌خواهیم، چراکه باور دارند اگر عسل با موم باشد حتماً طبیعی است!
بعد از برداشت عسل ممکن است برای موم سه اتفاق بیفتد. یا اینکه پس از برداشت عسل دوباره به داخل کندو برمی‌گردد، یا به همراه عسل فروخته می‌شود و یا اینکه آب می‌شود و از آن در ساخت موم‌های جدید و یا سایر مواد استفاده می‌شود.

کاربردها

آرایشی: از موم به‌عنوان پایهٔ بسیاری از کرم‌ها برای انواع پوست‌ها و همچنین صابون و برخی از ٰرژلب‌ها استفاده می‌شود.
تزئینات: یکی از کاربردهای مهم موم استفاده از آن در ساخت تزئینات مختلف ازجمله انواع شمع، مجسمه‌ها و حتی در برخی از سبک‌های نقاشی (انکاستیک) استفاده می‌شود. همچنین مصریان قدیم از موم برای نگهداری مردگان خود استفاده می‌کرده‌اند که به آن مومیایی گفته می‌شود.

۶. زهر زنبور

بیشتر ما تجربهٔ دردناک گزیده شدن به‌وسیله زنبور راداریم اما شاید ندانیم که زهر زنبورعسل یکی از تولیدات ارزشمند زنبور است که در پزشکی کاربرد فراوانی دارد و به همین دلیل است که طی سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به آن شده است و دستگاه‌هایی نیز برای استخراج آن اختراع‌شده است.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره عسل)

کاربردها

دارو: همان‌طور که گفته شد طی سال‌های اخیر تحقیقات زیادی بر روی زهر زنبورعسل انجام‌شده است که نشان می‌دهد این ماده خاصیت درمانی برای برخی از بیماری‌ها ازجمله درمان ورم مفاصل، درمان برخی از بیماری‌های پوستی، ضد سرطان و… را دارد.
این شش محصول اصلی‌ترین محصولاتی هستند که توسط یک کلنی زنبورعسل تولید می‌شود و از بین این محصولات تنها “زهر زنبورعسل” است که بدون فرآوری شدن امکان هیچ‌گونه مصرف را ندارد و به‌عنوان ماده خام شناخته می‌شود و مابقی محصولات به‌عنوان غذا، دارو و یا بخشی از ترکیبات آرایشی استفاده می‌شوند.

زنبورعسل علاوه بر این شش محصول تولیدات و خدمات دیگری هم دارد.

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: