طرح پرورش قارچ شاه صدف

نام علمی قارچ شاه صدف، پلوروتوس ارینجی می باشد. “ارینجی” از نام گیاهی کـه ایـن گونـه قـارچ بـه صـورت وحشی در طبیعت در کنار آن یافت می شود، گرفته شده است بسترکشت باید درون ظروف مقاوم به دماهای بالا قرار گیرد و فضای کافی برای تنفس میسـلیوم در مراحـل بعـد وجود داشته باشد. عمومی ترین ظروف مورداستفاده عبارتند از کیسه های پلاستیکی )در چین( و بطریهـای پلاسـتیکی )در تـایوان و ژاپن. همانطور که قبلا اشاره شد، متقاضی پرورش قارچ شاه صدف باید از بسترکشت آمـاده اسـتفاده نمایـد. بسترکشـت قارچ شاه صدف، در واحدهای تولید بسترکشت قارچ و به صورت جزا تولید شده و به متقاضیان پرورش قارچ شـاه صدف، عرضه می شود.

مراحل پرورش قارچ شاه صدف

۱- روز۱ تا ۳۰ :قرار گیری کیسه ها یا بطریهای بسترکشت آماده در سالن با دمای ۲ ±۴۲ درجه سلسیوس.
۲- روز۳۱: اسکرچینگ یا خراشیدن سطح بسترکشت (بسته به روش کشت).
۳- روز۳۶ تا ۳۸ :مرحله تشکیل پین ها که در این مرحله ضمن کاهش دما به ۱۶تا ۱۸درجه سانتیگراد برای شـوک
دمایی،۵۰۰ تا ۱۰۰۰ لوکس نوری به مدت ۸ ساعت در روز نیاز بوده و رطوبت نسبی ۸۵ تا ۸۷ درصد می باشد.
۴- روز ۴۶ تا ۴۸:برداشت، سورت، بسته بندی، سرد کردن و توزیع.
۵- روز ۴۹تا ۵۰ : ضدعفونی و تخلیه سالن پرورش

وضعیت تولید قارچ شاه صدفی

در حال حاضر حداقل ۵ گونه قارچ خوراکی در دنیا بصورت صنعتی و تجاری تولید می‌شوند که ۸۵ درصد تولید جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. از این میزان ۳۰ درصد قارچ دکمه‌ای، ۲۷ درصد قارچ‌های خانواده شاه صدف، ۱۷ درصد قارچ شیتاکه و ۲۶ درصد دیگر نیز مربوط به سایر قارچ‌ها است. وضعیت تولید قارچ به گونه‌ای دیگر است، مقدار تولید قارچ در ایران طبق آمار ارائه‌شده توسط فائو ،حدود ۱۵۰ هزار تن قارچ در سال بوده است، این در حالی است که بیش از ۹۵ درصد این تولید مربوط به قارچ دکمه‌ای بوده و مابقی به قارچ‌های خوراکی صدفی اختصاص دارد.

سیستم های کشت قارچ شاه صدف

نحوه کشت و سالن داری در قارچ شاه صدف به دو صورت کلی انجام میشود: (۱سیستم کشت درون کیسـه هـای پلاستیکی (۲سیستم کشت درون بطریهای پلاستیکی

کشت درون کیسه های پلاستیکی

– مرسوم ترین روش کشت قارچ ارینجی است. کیسه هایی از جنس پلیاتیلن و یا پلیپروپیلن )به وزن ۰/۵تا ۳ کیلوگرم بسترکشت در هر کیسه( با یک درپوش فیلتری برای جلوگیری از ورود آلودگی ها به بسترکشت، در این روش استفاده میشوند. طبقات کشت در این روش به صورت عمودی بوده و کیسه های کشت به گونهای در این طبقات قرار میگیرند تا قارچها از راست و یا چپ طبقه کشت، تولید و برداشت گردند. این روش تولید بیشترین مقدار صرفهجویی از فضای سالن را به همراه خواهد داشت و در نتیجه راندمان استفاده از هر سالن کشت در شرایط یکسان از روشهای دیگر بالاتر خواهد بود. این روش تولید میتواند به صورت یک طرفه و یا دو طرفه انجام پذیرد. در روش دو طرفه فقط یک ردیف بسترکشت چیده شده و از سر و انتهای کیسه پلاستیکی امکان ایجاد قارچ شاه صدف وجود خواهد داشت. اما در روش دو طرفه، دو ردیف کشت به موازات یکدیگر در سالن کشت قرار داده میشوند و تنها از سر کیسه پلاستیکی اقدام به برداشت محصول قارچ شاه صدف میشود.

سیستم کشت درون بطری پلاستیکی

در کشورهایی که تولید این قارچ به صورت کاملاً مکانیزه انجام میشود مانند ژاپن، کرهجنوبی، چین، ایالات متحده و کانادا، این روش برای تولید قارچ شاه صدف استفاده میگردد (چانگ، .۲۰۰۸). در این روش، برای تولید قارچ شاه صدف از بطریهایی از جنس پلی پروپیلن به حجم ۸۵۰-۱۰۵۰میلی لیتری استفاده میشود. این روش کشت در تمام مراحل تولید به جز مرحله برداشت میوه بصورت مکانیزه انجام میشود. عموما در این روش پس از سفید شدن بسترکشت با میسلیوم قارچ ارینجی، درپوش مخصوص بطری های کشت برداشته شده و سطح بالایی بسترکشت برای یکنواختی بهتر در تولید، خراش دهی میشود. در نهایت محصول برداشت شده به دو صورت بسته بندی شده و یا فلهای به فروش میرسد.

مراحل رشد و تولید قارچ شاه صدف

مراحل تولید قارچ شاه صدف شامل دو مرحله “رشد” و “تولید قارچ” است. این مراحل در ادامه توضیح داده خواهد شد. قارچ خوراکی- دارویی شاه صدف برای تولید نیاز به ۵۰۰- ۱۰۰۰لوکس نور دارد که برای تولید قارچ با کیفیت ضروری میباشد. برای کاهش هزینهها میتوان از نوارهای LED و یا SMD که با مصرف برق بسیار پایین لوکس مناسب نوری را تولید میکنند، بهره برد.

مرحله رشد قارچ شاه صدفی

در این مرحله بسترهای کشت مایهزنی شده بر حسب روش کشت )عمودی و یا افقی( در طبقات کشت قرار داده میشوند. دمای ۴±۲۴ Cºدر سالن تولید به مدت ۲۰ تا ۳۰ روز اعمال میشود تا میسلیوم قارچ شاه صدف، تمام بسترکشت را سفید نموده و بلوک سفید رنگی را تولید نماید. در این مرحله حضور نور لازم نیست.

مرحله توسعه قارچ شاه صدفی

اولین قدم در این مرحله، حذف درپوش و یا دهانه فیلتردار در بطریها و یا پلاستیکهای کشت است. این اقدام با ابزار ضدعفونی شده و توسط کارگران با تجربه انجام میشود. برای وارد شدن به فاز زایشی، قارچ خوراکی- دارویی شاه صدف نیاز به سه شوک اکسیژن، نور و دما دارد. پس از گذشت دوره رشد، هوای داخل سالن تهویه شده تا هوای فیلتر شده و اکسیژن دار با هوای داخل سالن تعویض گردد. دمای سالن از دمای مرحله رشد به دمای ۱±۱۷ ºCکاهش داده میشود. همچنین بوسیله لامپهای تعبیه شده در سالن تولید، ۵۰۰-۱۰۰۰لوکس به مدت ۸ساعت در روز به سطح بسترکشت اعمال میگردد. این اقدامات باعث میشود تا بسترهای کشت سفید شده قارچ شاه صدف، به فاز زایشی وارد شده و شروع به تشکیل پین ها یا ته سنجاقی های اولیه کنند. رطوبت در این مرحله بین ۸۵تا %۸۷نگهداری شده و (بسته به گونه قارچ استفاده شده) حدود یک هفته تا ۱۰ روز بعد، قارچهای اولیه تشکیل میگردند. نکته حائز اهمیت در این بخش، وجود مرحلهای به نام خراشدهی است. البته قارچ خوراکی شاه صدف در کشتهای سنتی که بدون این مرحله انجام میشود نیز تولید می شود اما به خصوص در روش کشت مکانیزه و در بطریهای کشت، این مرحله توسط دستگاه به خصوصی به صورت کاملا مکانیزه انجام میشود. این عملیات برای یکنواخت شدن بیشتر قارچها از نظر طول و قطر ساقه و همچنین هم زمان شدن تولید قارچها انجام میگیرد.

مرحله برداشت قارچ شاه صدفی

برداشت قارچ خوراکی- دارویی شاه صدف بسیار ساده بوده و تنها با گرفتن ساقه آن و خم کردن به چپ یا راست انجام میشود. ممکن است انتهای قارچ برداشت شده به مقداری بسترکشت متصل باشد که کارگر قارچ چین در این مرحله و همزمان با برداشت، انتهای قارچ را با استفاده از چاقوی تمیز جدا نموده و قارچهای برداشت شده به صورت فله و یا بسته بندی شده به سردخانه منتقل میشوند. پس از طی کردن یک دوره سرمایی (شوک سرمایی بعد از برداشت) که برای ماندگاری بهتر قارچ توصیه میشود، این قارچ آماده انتقال به بازار میباشد. از هر بسترکشت یک تا دو بار برداشت صورت میگیرد و به دلیل رطوبت بسترکشت و همچنین رطوبت نسبی سالن،در صورت کنترل شرایط محیطی تنها یک مرحله آبیاری و آن هم پس از برداشت اول انجام میشود. مقدار آب آبیاری پس از برداشت اول حدود ۳۰تا ۵۰میلی لیتر به ازاء هر کیلوگرم بسترکشت است. البته درصورت کنترل نشدن شرایط محیطی و سالنداری، رطوبت بسترکشت تبخیر شده و نیاز به آبیاریهای بیشتر می باشد. اما نکته مهم در این بخش آن است که به هیچ وجه ۲۴ ساعت قبل از برداشت آبیاری بر روی بسترهای کشت انجام نشود و پس از آبیاری های ناخواسته گردش هوای داخل سالن را یشتر کنید تا قطرات آب به روی میوه قارچ ایجاد لکه نکنند.

بررسی بازار قارچ شاه صدفی

با توجه به بررسی‌های بازار و نظرسنجی‌های انجام شده در خصوص مصرف قارچ ارینجی (شاه صدف) و همچنین خصوصیات مطلوب این نوع قارچ در آشپزی و طبخ، ماندگاری بالاتر نسبت به قارچ صدفی و نداشتن مشکل تولید اسپور در سالن‌های تولید این امید وجود دارد که در آینده‌ای نزدیک ۲۰ تا ۳۰ درصد سهم تولید قارچ در کشور به تولید قارچ ارینجی اختصاص یابد.

وضعیت واردات و صادرات قارچ شاه صدفی

در نمودار زیر وضعیت واردات و صادرات قارچ شاه صدفی در کشور به تفکیک سال آمده است .

خلاصه بررسی فنی، مالی و بازار طرح پرورش قارچ شاه صدف

ظرفیت تولید سالیانه : ۵۰ تن
نرخ برابری دلار : ۳۰۰۰۰ تومان
مساحت زمین موردنیاز : ۱۵۰۰ مترمربع
زیربنای کل : ۷۵۰ مترمربع
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۴ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۱.۸ میلیارد تومان
ارزش ماشین آلات و تجهیزات : ۳۰۰ میلیون تومان
نرخ بازده داخلی : ۳۹ درصد