طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان

سالیکورنیا  یک جنس از گیاهان یکساله خانواده کنوپودیاسه می باشد که به صورت گیاه علفی با ساقه های آبدار و گوشتی ظاهر میشود و به طور طبیعی در سواحل دریا و حاشیه مانداب های شور رشد و تکامل یافته است. تحقیقات انجام شده نشان می دهد که این گیاه توانایی بالایی درتولید دانه های سرشار از روغن دارد.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)
عملکرد دانه این گیاه مناسب بوده و دانه این گیاه حاوی ۲۸ % روغن می باشد که این گیاه را به عنوان گزینه مناسبی برای تولید دانه های روغنی مطرح می سازد. با توجه به اهمیت سالیکورنیا به عنوان یک گیاه هالوفیت که قابلیت زراعت با آب دریا را دارد می توان امیدوار بود با پیشبرد تحقیقات در این زمینه بسیاری از اراضی شور سواحل جنوبی ایران که به صورت غیر قابل کشت رها شده اند به کشت این گیاه اختصاص یابند و با توجه به اهمیت روغن به عنوان یک کالای استراتژیک، روغن حاصل از دانه های این گیاه می تواند به خود کفایی در این زمینه کمک نماید. 
گیاه مقاوم به شوری آب موسوم به سالیکورنیا در حوزه دریاچه ارومیه نیز کشت می شده است.  گیاه سالیکورنیا دارای خصوصیات برجسته اقتصادی و زراعی از جمله وجود مقدار زیادی روغن و پروتئین است و میزان قابل توجهی علوفه با کشت این گیاه تولید می شود.
باتوجه به این که پراکنش این گیاه در مناطق شور و باتلاقی است لذا اراضی حاشیه دریاچه ارومیه مناسب ترین مکان برای پرورش و تولید این گیاه محسوب می شود. تحقیق در زمینه میزان حساسیت گیاه در زمان جوانه زنی نشان داده است که اگر آب دریا برای آبیاری این گیاه به میزان بسیار کمی رقیق شود، گیاه رشد بسیار خوبی خواهد داشت.
این گیاه توانایی پاکیزگی محیط از آلودگی نفتی را دارد یعنی به نوعی می تواند آلودگی نفتی موجود در خاک را تجزیه کند.گیاه سالیکورنیا به عنوان گیاهی شورزی و نمک خواه شناخته می شود، برگ های آبدار نمکین آن در گرمای بالا و خاک فقیر با مقداری بیشتر از آبیاری معمول آن هم آب شور، رشد و نمو می کند و گیاهی کارا برای بیابان زدایی است.

گیاه سالیکورنیا از خانواده آمارانتاسه و جنس سالیکورنیا است. این گیاه شورزی، آبدار و یکساله است. نمکزارها، سواحل دریا، باتلاق و مرداب های شور رویشگاه طبیعی آن است. این گیاه بنام های Sea Beans و یا Glasswort معروف است و نام علمی آن Salicornia europaea می باشد (ارتفاع گیاه به کمتر از ۳۰ سانتی متر رسیده و تاج پوشش آن ۳۵ سانتی متر ، ساقه بندبند و آبدار داشته، برگها کوچک و فلس مانند بوده تا جائی که ممکن است بی برگ تلقی شوند.
اغلب گونه ها سبز رنگ و در پائیز ساقه و برگ قرمز رنگ است. گل ها هرمافرودیت و گرده افشان با باد انجام می شود. میوه کوچک و آبدار، دارای یک بذر منفرد بسیار ریز است. سیر رشد رویشی از فروردین ماه تا پائیز است). این گیاه علوفه ای حفاظتی و صنعتی است که بخوبی در حفاظت و تثبیت خاک در عرصه های ساحلی و جلوگیری از حرکت خاک بسیار موثر است.
درهنگام سبز بودن به واسطه وجود نمک های فراوان در انـدام ها، دام ها رغبتی برای استفاده از آن نشان نمی دهند. امّا در فصل پائیز و زمستان پس از خشک شدن و کاهش سایر گیاهان درعرصه و پس از شروع باران های پائیزه مورد تعلیف احشام قرار می گیرد.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)

گیاهشناسی و اکولوژی سالیکونیا

سالیکونیا عموماً در اراضی شور و باتلاقی در حاشیه رودخانه ها، دریاچه های شور و دریاها در نواحی رویشی ایران و توران و خیلج عمان رشد دارد. تیپ اراضی رشدی شامل دشت های سیلابی و بویژه اراضی پست با دامنه ارتفاعی زیاد از ۲۰ تا ۲۲۰۰متر و در اصفهان در اطراف گاو خونی و قسمت های شرق اطراف ورزنه و فارفان مشاهده می شود. دامنه بارندگی زیاد و متوسط سالیانه ۸۰ تا ۳۰۰ میلی متر، نوع ریزش بسیار متغیر، ایجاد در رویشگاه قلیا علاوه بر شوری خاک و صرف نظر از بارندگی به هیدرولوژی و سطح سفره آب زیر زمینی بستگی کامل دارد. مقاوم به تغییرات دمائی بوده و دمای ۱۰/۵ تا ۲۶ درجه سانتیگراد و حدود حرارتی بین ۳۰- تا ۵۰ درجه سانتیگراد  را می تواند تحمل نماید. در حالیکه در ناحیه خلیج عمانی بدون یخبندان است، ناحیه رویشی ایران وتوران گاهی تا بیش از ۴ ماه دوره یخبندان دارد. از نظر خاکهای واجدسالیکورنیا، خاکهای شور اشباع از رطوبت، عمیق تا نیمه عمیق، بافت متغیر، دامنه EC از ۸/۱ تا ۱۸۲ میلی موس بر سانتیگراد عموماً قلیا و گاهی خنثی و PH خاک ۷/۶ تا ۸/۲ می باشد.

استانداردهای بذری سالیکونیا

وزن هزار دانه سالیکورنیا بسیار پائین بوده و از ۰/۰۴ تا ۰/۱ گرم می باشد. قوه نامیه آن بین ۹۰ تا ۹۵% است ولی بذر ناخالص آن که به عنوان روغن کشی استفاده می شود حدود ۱.۵ تا ۲ تن بر آورده می شود. ۳۰% دانه سالیکورنیا را روغن تشکیل داده و میزان روغن استحصال در هکتار بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلوگرم است. رنگ بذر مشکی رنگ بوده ولی رنگ میوه حاوی بذر خاکی رنگ و یا کرم رنگ می باشد.

ارزش اقتصادی سالیکونیا

۱) سالیکونیا جهت اصلاح مراتع فرسوده حاشیه پلایاها استفاده می شود.
۲) سالیکونیا دارای ارزش داروئی بوده وضد اسکوربوت قوی است و بعنوان تصفیه خون وتسهیل کننده عمل هضم بکار می رود. از آنجا که دارای ویتامین A و C است. در طب سنتی در درمان بیماری های مزمن روده ای، کلیوی و هپاتیت مورد استفاده واقع می شود. بررسی ها نشان می هد که این گیاه به دلیل داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی قابلیت افزایش ایمنی بدن و مبارزه با بیماری ها خصوصاً سرطان را دارند.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)
۳)بذر سالیکورنیا حاوی روغنی است با کیفیت روغن آفتابگردان و طعم روغن گردو. این روغن علاوه بر مصارف خوراکی درتولید رنگ مواد ولوازم آرایشی استفاده می شود.
۴) از کنجاله روغن سالیکونیا درتغذیه دام استفاده می شود.
۵) از پودر دانه سالیکونیا بعنوان مکمل غذائی در آبزی پروری استفاده می شود.
۶) زیست توده گیاه سالیکونیا جهت مصارف مختلف از جمله خمیر کاغذ واتانول سلولزی استفاده می شود.
۷) سالیکونیا بعنوان یک گیاه بسیار عالی برای بیابان زدائی استفاده می شود

استانداردهای بذری سالیکونیا

وزن هزار دانه سالیکورنیا بسیار پائین بوده و از ۰/۰۴ تا ۰/۱ گرم می باشد. قوه نامیه آن بین ۹۰ تا ۹۵% است ولی بذر ناخالص آن که به عنوان روغن کشی استفاده می شود حدود ۱.۵ تا ۲ تن بر آورده می شود. ۳۰% دانه سالیکورنیا را روغن تشکیل داده و میزان روغن استحصال در هکتار بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلوگرم است. رنگ بذر مشکی رنگ بوده ولی رنگ میوه حاوی بذر خاکی رنگ و یا کرم رنگ می باشد.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)

کشت سالیکورنیا

بذر سالیکورنیا با توجه به اینکه نهایتاً با خلوص ۳۰ تا ۴۰% ارائه می گردد و استحصال آن بسیار مشکل است، لذا برای کشت تقریباً ۵ تا ۷ کیلو بذر کافی بنظر می رسد . با توجه به ریز بودن بذر کشت در خزانه و سپس تولید نهال بهترین راه حل است ولی اگر بخواهند مستقیم کشت کنند همان ۵ تا ۷ کیلو کافی است و بایستی بین ۳۰ تا ۴۰ برابر حجم خود بذر با شن مخلوط شود. شروع رشد رویشی اواخر اسفند تا اواسط فروردین گلدهی شهریور ماه و بذر دهی در اواخر مهر تا اوائل آبان ماه است.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)

نحوه تهیه نشا سالیکورنیا

برای تهیه نشا از سینی نشا و بستر ضایعات ریشه شیرین بیان (یا کوکوپیت)، پرلیت و ورمی کمپوست با نسبت ۶۵ ،۱۵ و ۲۰ درصد استفاده شود و بعد از خیس کردن بستر سینیها پر و بذر روی سینیها ریخته (میزان بذر مصرفی به قوه نامیه بذور بستگی دارد) و یک لایه نازک از بستر خشک روی بذور پوشانده شده و بعد از کشت آبیاری شروع شود.
سیستم مه پاش در گلخانه به سبز شدن یکنواخت و سریع و جلوگیری از خشک شدن سطح بستر کمک زیادی میکند. دمای مناسب گلخانه برای رشد نشاها بین ۲۵-۳۰ درجه سانتیگراد است. بذور بسته به قوه نامیه شان، حداقل بعد از یک هفته سبز میشوند. بعد از اینکه گیاهچه مستقر شد هفته ای دوبار محلول غذایی ۲۰۰ppm حاوی کود ۲۰-۲۰-۲۰ و ۱۵ppmعناصر میکرو برای رشد بهتر نشاها استفاده شود.
برای جلوگیری از گلدهی نشاها در گلخانه باید طول روز لازم تأمین گردد. بذور سالیکورنیا پرسیکا در طول روز ۱۲ ساعت و بیگلوی در طول روز ۱۳ تا ۱۴ ساعت بسته به مبدا رویش به گل میروند. این طول روز برای سالیکورنیای عرض های شمالی طولانی تر است و واکنش این گیاه به طول روز بصورت کمی بوده و در طول روز مشخص گلدهی آغاز میشود.
نشانه مهم شروع گلدهی کوتاه شدن طول میانگره انتهایی میباشد. در صورتی که طول روز به طور مصنوعی در گلخانه تأمین میشود باید حداقل ۱۳/۵-۱۵ ساعت طول روز را برای جلوگیری از گلدهی تأمین کرد. با توجه به اینکه این زمان برای گونه های مختلف متفاوت است، برای اطمینان از عدم گلدهی طول روز ۱۵ ساعت مناسب است زمان انتقال به مزرعه را باید طوری تنظیم کرد که در طول روز مناسب گلدهی قرار نگیرد. نشاها بعد از ۴۰ روز آماده انتقال به مزرعه میباشند.

نحوه انتقال نشا

به منظور انتقال نشا به مزرعه، کرت ها بصورت جوی و پشته آماده و آبیاری اولیه انجام شده و بوته در داغ آب کشت میشود. کشت در پایینتر و یا بالاتر از داغ آب موجب از بین رفتن نشا میگردد. فاصله خطوط ۳۰ و فاصله بوته ۲۰ سانتی متر مناسب است. برای مزارع تکثیر بذری بهتراست فاصله بوته ها بیشتر در نظر گرفته شود تا همزمانی رسیدگی افزایش یابد.
یکی از گیاهان شورزی سازگار با شرایط آب و هوایی کشور گیاه سالیکورنیا است که در حوزه دارویی و صنعتی می‌تواند بازار مناسبی در داخل و خارج کشور داشته باشد.
بر اساس یافته‌های پژوهشگران: «رشد بالای جمعیت کشور، شور شدن زمین‌های کشاورزی وکاهش منابع آب شیرین باعث شده تا کشاورزی ایران با محدودیت‌های جدی روبرو باشد. بهترین راه حل ارائه شده، مطالعه بر روی گیاهان نمک دوستی است که هم قادر به استفاده از منابع آب غیر شیرین بوده و هم از لحاظ اقتصادی می‌توانند جایگزین محصولات کشاورزی که تنها با آب شیرین قابل آبیاری هستند، باشند».
طبق گزارش محققان داخلی: «آب دریا به وفور در دسترس است و خاک‌های شور هم در سراسر دنیا گسترده‌اند. بر اساس موازین علمی و اعمال روش‌های مناسب بر مساحت عظیمی از اراضی شور، می‌توان به اکوسیستم زراعی با تولید محصول بالا دست یافت.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)
دستیابی به چنین هدفی نیازمند وجود دانش کافی و صحیح برای توسعه مدیریت بیوسالین (شور کشت) و استفاده از اراضی و آب‌های شور است و این روش کشت، مساعدت علمی مهمی در جهت مدیریت خاک‌های تحت تأثیر شوری، آب آبیاری شور و هالوفیت هاست. لذا باید به دنبال راهکارهایی بود تا از آب شور برای مقاصد مختلف از جمله کشت گیاهان علوفه‌ای، درختچه‌ای، دارویی و صنعتی استفاده کرد. از جمله این گیاهان که با تحقیقات مناسب می‌توان به توسعه و تولید آن پرداخت؛ سالیکورنیا گیاهی شورزی، با مزه شور، آبدار و یکساله است.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)
بر اساس مطالعه موردی گزارش شده است: «salicornia persica حاوی ۳۰تا ۴۰ درصد چربی و منبع خوبی از لوریک اسید است. از آنجا که روغن به عنوان یک کالای استراتژیک در موضوع امنیت غذایی دارای اهمیت است، روغن حاصل از دانه‌های این گیاه می‌تواند به خود کفایی در این زمینه کمک نماید».سالیکورنیا می‌تواند در احیاء چرخه‌های اکولوژیک و اکوسیستم‌های پایدار نقش مهمی داشته باشد

کیفیت دانه و مصارف سالیکورنیا

درصد روغن و پروتئین سالیکورنیا و سایر شورزیستها قابل مقایسه با گیاهان زراعی روغنی میباشد. کیفیت روغن سالیکورنیا مشابه با گلرنگ است. سالیکورنیا برای مصارف مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد؛ به عنوان سبزی هنگامی که سبز برداشت میشود، استخراج روغن برای مصرف خوراکی، سوخت زیستی و مصارف آرایشی، استفاده از کاه در تغذیه دام و استفاده از بذر در تغذیه طیور. Abouheif و همکاران )۲۰۰۰ )در رژیم غذایی برای بزهای جوان و قوچ از ساقه سالیکورنیا به میزان ۳۰ %از کل علوفه و ۵۰ تا ۶۰ %ازعلوفه حجیم استفاده کردند.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)
و بیان داشتند که بر میزان تولید آنها تأثیر سوء نداشته است. بذر سالیکورنیا جایگزینی مناسب برای ذرت و سویا در جیره جوجه ها و در جیره غذایی ماهیها میباشد )Masters و همکاران، ۲۰۰۷ .)در مرغهایی که با سویا در جیره غذایی تغذیه شده بودند و آنهایی که با سالیکورنیا تغذیه شده بودند اختلاف معنی داری در میزان افزایش وزن آنها وجود نداشت. در صورتی که میزان سالیکورنیا در جیره به ۱۰ % افزایش یابد میزان رشد به دلیل وجود ساپونین محدود میشود. اضافه کردن ۱ %کلسرتول به جیره غذایی موجب کاهش اثر ساپونین میشود .

آفات و بیامریها سالیکورنیا

مهمرتین آفت آبدوزدک بود که با طعم مسموم قابل کنترل است. همزمان با خشبی شدن نوعی موریانه نیز به ریشه گیاه خسارت وارد منود و آثار خسارت با خشکیدگی اندام هوایی ظاهر شد..

میزان تولید سالیکورنیا

میزان تولید دانه سالیکونیای بیگلوی برای اولین بار در سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۸ در مکزیک با آب دریا بین( ۳/۱ تا ۴/۲ تن در هکتار )با متوسط ۲ تن در هکتار گزارش شده.
– ایجاد اشتغال (از هر هکتار مزرعه سالیکورنیا ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلو گرم دانه، ۱۲ تا ۱۵ تن جرم بیولوژیکی و بین ۳ تا ۴ تن نمک گیاهی حاصل می‌شود).
– منبع جدید درآمد برای کشاورزان و دامداران در خشک‌ترین و شورترین مناطق (مانند اراضی نمکی و خشک شده اطراف دریاچه اورمیه)
– جلوگیری از طغیان طوفان‌های نمک – پاکسازی محیط زیست از آلودگی‌های نفتی و فلزات سنگین

سخن پایانی

نتایج پژوهش‌ها نشان داده است: «سالیکورنیا گیاهی شورزی، دارای مزه شور، آبدار و یکساله است. این گیاه با نام‌های تجاری لوبیای دریایی (Sea Beans)، علف هرز ترشی (Glasswort Pickleweed ) و رازیانه آبی مرداب (Samphire Marsh) در دنیا شناخته می‌شود. (طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)
ارتفاع این گیاه کمتر از ۵۰ سانتی متر است، ساقه‌ها بند بند و آبدار، برگ‌ها کوچک به گونه‌ای که بی‌برگ به نظر می‌رسد و به شکل فلس‌های تحلیل رفته است، به نحوی که در نگاه اولیه گیاه بدون برگ تلقی می‌شود.
بر اساس این پژوهش: «۶ گونه سالیکورنیا در مرکز و جنوب ایران شناسایی شده‌اند. گونه Salicornia iranica که قادر است شرایط خشک را تحمل کند در مرکز ایران پراکنده شده و گونه Salicornia persica که شرایط باتلاقی و بسیار شور را نیاز دارد در جنوب و مرکز پراکنده شده است. اخیراً این گیاه برای توسعه نوار ساحلی جنوب و کشت در نواحی ساحلی دریای خزر مورد توجه قرار گرفته است.(طرح کشت سالیکورنیا معجزه سبز بیابان)
«رویشگاه‌های این گیاه در ایران شامل استان‌های فارس، سمنان،گرگان، خوزستان، بوشهر، هرمزگان، یزد، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اصفهان، قم و تهران است. بخشی از این گیاه در رودخانه زاینده رود، تالاب گاوخونی، استان فارس و حاشیه خلیج فارس می‌روید. با وجود اینکه ایران یکی از رویشگاه‌های اصلی این گیاه با پراکنش بالا است، مطالعات انجام شده در این باره در کشورما بسیار محدود است. سه دلیل عمده موجب شده است که سالیکورنیا به عنوان یک گیاه روغنی مورد توجه قرار گیرد:
۱-پتانسیل تولید بالا با آب دریا
۲-روغن قابل استخراج قابل مقایسه با روغن گلرنگ
۳-عملکرد مشابه با سویا با آب شیرین».
دانه سالیکورنیا حاوی ۳۰ تا ۴۰ درصد چربی و منبع خوبی از لوریک اسید است

خلاصه بررسی فنی، مالی و بازار طرح کشت سالیکورنیا

ظرفیت تولید سالیانه : ازهر هکتار مزرعه سالیکورنیا ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ کیلو گرم دانه، ۱۲ تا ۱۵ تن جرم بیولوژیکی و بین ۳ تا ۴ تن نمک گیاهی حاصل می‌شود
نرخ برابری دلار : ۲۳۰۰۰ تومان
مساحت زمین موردنیاز : ۵۰۰۰۰ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۵ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۴۰۰ میلیون تومان
نرخ بازده داخلی : ۳۰ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: