طرح احداث نهالستان

بیش از ۱۰هزار سال از زمانی که انسان به کشت و کار و کشاورزی مشغول شد، می‌گذرد. در این مدت یک راه غالب برای افزایش درختان ثمری یا غیرثمری مهم‌کاشت بذر و تولید نهال آنها بود. بعدها کشاورزان متوجه شدند تولید نهال به کمک روش‌های رویشی مانند کاشت قلمه یا پیوند هم ممکن است. به هر حال با پیشرفت علوم مختلف، افزایش جمعیت و نیاز به تولید بالاتر مواد‌غذایی، تولید نهال به مرور به صنعتی با قابلیت درآمدزایی بالا تبدیل شد.
نهالستان‌ها واحدهای تولید پایه یا پیوندک برای پیوند زدن باغدار یا تولید نهال کامل بذری یا پیوند شده برای احداث باغ یا فضای سبز است. در نهالستان معمولا یک گلخانه برای نگهداری نهال‌های پیوندی، ریشه‌دار کردن قلمه‌ها و انجام سایر فعالیت‌ها وجود دارد که بسته به حجم کار ابعاد مختلفی از کوچک تا بزرگ دارد.
یک خزانه برای کاشت بذر نهال‌ها و خزانه دیگر برای پرورش و نگهداری نهال‌های پیوند شده دارد. پیوندک‌های مورد نیاز به‌صورت اصولی باید از باغ‌های مادری تامین و روی پایه‌های تولیدی نهالستان پیوند می‌شوند.

باغ‌های مادری که عدم وجود آنها در کشور از بزرگ‌ترین غایبان تولید نهال است، نهالستان‌هایی برای تامین پیوندک سالم، عاری از بیماری و گواهی شده با ضمانت اصالت رقم است که دارای تجهیزات کشت بافت و گلخانه پیشرفته برای تولید پیوندک یا پایه‌ها است.
در کشور وجود یک باغ مادری در هر استان یا حداقل هر منطقه کاملا ضروری به نظر می‌رسد. خود باغ‌های مادری از لحاظ اقتصادی سودآوری بالا دارند چون آنچه عرضه می‌دارند نه یک گیاه کامل که پیوندک یا قسمت کوچکی از یک گیاه با فروش تضمینی و قیمت مناسب برای تولیدکننده است.
احداث باغ‌های مادری فرصت سرمایه‌گذاری بسیار جذابی برای علاقه‌مندان به کشاورزی است. اگرچه پاره‌ای از فعالیت‌ها در نهالستان‌ها مکانیزه شده‌اند اما خزانه تولید نهال، از واحدهایی است که به‌شدت به نیروی کار انسانی وابسته است. از آنجا که‌ گونه‌های مختلف نیازهای متفاوتی دارند، بنابراین عملیات کاشت، داشت و برداشت آنها هم به‌صورت جداگانه با سرکشی مستمر و مدیریت دقیق انجام می‌شود.

وضعیت جهانی صنعت نهال کاری

براساس یک پژوهش در انگلستان ۷۰درصد هزینه‌های تولید مربوط به نیروی انسانی تخمین زده می‌شود. می‌توان انتظار داشت با ورود سیستم‌های اتوماتیک و استفاده از کامپیوترها در مدیریت نهالستان هزینه نیروی انسانی در سال‌های آینده کاهش نشان بدهد.
بررسی آماری بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴ نشان می‌دهد در ایالات متحده آمریکا تولید گل و نهال روی هم رفته در هر سال تقریبا ۱۵ میلیارد دلار درآمد برای اقتصاد کشاورزی این کشور به همراه داشته است، در سال ۲۰۱۵ میلادی در انگلستان ۷۵ مؤسسه تولید نهال با درآمد بیش از ۵۰۰هزار پوند در سال مشغول فعالیت بودند.
در کل اتحادیه اروپا ۷۰۰ نهالستان استاندارد وجود دارد که بسیار درآمدزا و ارزآور هستند. در کشور ما با توجه به نیاز بالای بازار به نهال‌های باکیفیت برای توسعه و احداث باغ‌ها تولید نهال علاوه بر امکان درآمدزایی بالا و اشتغال‌زایی تجارتی سودآور در نظر گرفته می‌شود.

نهال‌کاری در ایران و آینده آن

براساس آمار غیررسمی سالانه بیش از ۵۰میلیون اصله نهال در کشور تولید می‌شود. آمار دقیقی از تعداد نهالستان‌های کشور وجود ندارد.
تعداد نهالستان‌های کشور را بیش از ۱۵۰۰ عدد (که از میان ۴۷۰ نهالستان مجوزدار است) استان فارس با دارا بودن ۱۵.۵ درصد نهالستان‌های مجوزدار کشور و ۱۷.۵ درصد تولید نهال شناسه‌دار، مقام اول کشور را به لحاظ تعداد نهالستان و تعداد نهال شناسه‌دار به خود اختصاص داده است.
برنامه‌هایی برای توسعه تولید نهال در کشور وجود دارد. در اردیبهشت سال گذشته، رضا احمدی، رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری اعلام کرد: در نظر داریم طی برنامه پنج ساله تولید سالانه نهال در کشور را به ۱۶۷میلیون اصله برسانیم.
در ایران سازمان حفظ نباتات و مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال بر سلامت و اصالت نهال نظارت می‌کنند. در استان‌ها نیز کمیته‌های فنی سازمان جهاد‌کشاورزی بر فرآیند شناسه‌دار کردن و استانداردسازی نهال‌هایی که تولید و توزیع می‌شوند، نظارت دارند.
از دیگر برنامه‌های اصلاحی جهادکشاورزی طرح تجمیع نهالستان‌ها است به‌عنوان مثال اگر استانی ۲۵ نهالستان دارد، همه این نهالستان‌ها تحت عنوان یک تشکل تولیدکننده نهال ساماندهی می‌شوند و اگر در این زمینه افرادی از بخش خصوصی متقاضی باشند با آنان همکاری‌های لازم صورت می‌گیرد.

سرمایه گذاری در احداث نهالستان

اشتغال‌زایی نهالستان‌ها و به‌صورت کلی تولید پایه و نهال حدودا ۸۰۰ تا ۱۱۰۰ روز نفر‌کار در هکتار به‌صورت مستقیم است (پنج نفر کارگر به‌صورت دائم) و مسلما چندین نفرهم (مانند راننده، نگهبان و…) به‌صورت غیرمستقیم در چرخه تولید سهیم خواهند شد. از دیدگاه اقتصادی، سود سرشاری نصیب کارآفرینان می‌شود که بسیار بالاتر از سود ۱۸درصد برای سپرده‌گذاری یک‌ساله در بانک‌هاست.
سود‌آوری نهالستان حدود ۵ تا ۱۰برابر هزینه‌های تولید تخمین زده میشود و در هر هکتار به طور متوسط امکان تولید ۱۵۰ هزار نهال وجود دارد. برای تولید این تعداد نهال، با لحاظ کردن هزینه‌های کارگری و نهاده‌ها در حدود ۳۵ تا ۴۵ میلیون تومان هزینه می‌شود و در صورت فروش تمام تولید در یک دوره تقریبا یک‌ ساله بیش از ۳۰۰ میلیون تومان بازگشت سرمایه وجود خواهد داشت.
در سال‌های اخیر تولید نهال توسط بخش‌خصوصی انجام می‌شود که به دلایل مختلفی مانند سطح دانش علمی ناکافی، تولید در زمین‌های کوچک و بی‌کیفیت و نبود باغ‌های مادری برای تولید پیوندک استاندارد (دارای اصالت رقم) و سالم (عاری از ویروس)، نوعی آشفتگی در بازار نهال وجود دارد.
نتیجه تمام این موارد تولید نهال‌هایی تا حدودی بی‌نام و نشان است که خریدار از اصالت یا سالم بودن آنها اطمینان ندارد و نصب برچسب روی نهال‌ها توسط تولیدکنندگان نهال فقط براساس خود اظهاری آنها است. به بیان دیگر زمانی که نهالی مانند گیلاس سیاه مشهد خریداری می‌شود و چون منشا تهیه پیوندک یا قلمه این نهال مشخص نیست احتمال اینکه این نهال رقم دیگری غیر‌از گیلاس سیاه مشهد باشد، زیاد است.
از طرف دیگر بیش از ۹۸درصد نهال تولیدی کشور فاقد برچسب سلامت نهال هستند. این برچسب نشانه عاری بودن نهال تولیدی از بیماری‌های ویروسی است. کرمی در ادامه می‌افزاید: نتیجه نهایی موارد یاد شده این است که تولید نهال و وضعیت توسعه باغ‌ها در کشور به اندازه بیشینه پتانسیل ژنتیکی ارقام تجاری موجود در کشور نیست. به‌صورت کلی تولید نهال از رویه و پروتکل‌های توصیه شده پیروی نمی‌کند و فقط تأکید بر تولید نهال با اندازه استاندارد است. در حالی که در کشور به‌ویژه برای صادرات نیازمند تولید نهال استاندارد و سالم هستیم.
بزرگ‌ترین مشکل حال حاضر صنعت تولید نهال ایران نبود باغ‌های مادری استاندارد میباشد و در کل کشور حتی یک باغ مادری براساس پروتکل‌های استاندارد نداریم که به‌صورت سیستماتیک فعال باشد و بتواند پیوندک مرغوب، گواهی شده و با ضمانت از لحاظ اصالت نهال و سلامت نهال (عاری از ویروس) را به نهالستان‌ها تحویل دهد. لازم است که این مسئله مورد توجه نهادهای تصمیم‌گیرنده در سطح دولت و وزارتخانه‌ها قرار گیرد.

فرآیند احداث نهالستان
برای احداث نهالستان نخستین قدم تهیه زمین برای احداث آن است. حتما در نظر داشته باشید که نباید برخلاف جهت آب شنا کرد. به عبارت دیگر تولید نباید در مکانی صورت گیرد که خیلی سرد یا بسیار گرم باشد زیرا هزینه‌‌های مصرف انرژی برای غلبه بر شرایط اقلیمی از سودمندی تولید نهال می‌کاهد. جنس و بافت خاک را بررسی کنید، خاک بیش از حد قلیایی یا اسیدی نباشد، مشکلاتی مانند تجمع نمک در منطقه سبب خسارت به نهال‌ها می‌شود.
دسترسی به آب با کیفیت با شوری کمتر از ۱/۵ دسی‌زیمنس بر متر از پیش نیازهای تولید اقتصادی است. متراژ نهالستان در صورت امکان یک هکتار باشد، به‌صورت کلی تولید کشاورزی در سطح کوچک سودآوری بالایی ندارد. همچنین باید اطمینان داشت که زمین مورد استفاده از دیدگاه حقوقی باید دست‌کم برای سه سال در اختیار تولیدکننده قرار بگیرد، زیرا با انجام کارهای ابتدایی، عرضه نخستین سری نهال‌ها به حدود دو سال زمان احتیاج دارد.
قدم بعدی انجام کارهای اداری و دریافت مجوز‌های لازم برای تولید نهال و احداث نهالستان است که برای این منظور باید به سازمان جهادکشاورزی استان مراجعه و تقاضایی را به قسمت معاونت برنامه‌ریزی و امور اقتصادی، مدیریت صدور پروانه‌ها و مجوزها تسلیم کرد.
این سازمان شرایط اختصاصی برای صدور مجوز را به این صورت بیان می‌کند؛ داشتن زمین با مساحت حداقل یک هکتار، در صورت بهره‌برداری از چاه آب، امکان تامین آب به میزان ۱۵ لیتر در ثانیه برای هر هکتار زمین، تجربه باغبانی توسط متقاضی و مشخص بودن نوع تولید.
همراه با درخواست کتبی موارد زیر را باید برای صدور مجوز به سازمان جهادکشاورزی ارائه داد؛ سند مالکیت یا اجاره‌نامه، نقشه UTM زمین و پلان محل اجرای طرح، طرح توجیهی فنی اقتصادی، نتیجه آزمایش‌های خاک و آب، تعهدات مربوط به تامین آب، زمین‌های مشاع، عدم تغییر کاربری و… و استعلام از شورای اسلامی در خصوص حق آب. پس از تشکیل پرونده و انجام بررسی‌های لازم و بازدید کارشناسان مجوز بهره‌برداری صادر و در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد.
اگر تمام مراحل بدون هیچ مشکلی پیش رود زمان لازم برای صدور مجوز روی کاغذ، حدود یک ماه تخمین زده می‌شود. با دریافت موافقت اصولی سازمان جهادکشاورزی می‌توان برای دریافت تسهیلات به بانک‌های مختلف مراجعه کرد.
بانک کشاورزی در این زمینه تسهیلاتی با سود زیر ۲۰درصد ارائه می‌دهد اما در دسترس بودن منابع مالی بانک پیش شرط پذیرفته شدن درخواست متقاضی است. بانک‌های خصوصی (البته با در نظر گرفتن بهره بالاتر) هم گزینه دیگری برای علاقه‌مندان است.