بررسی بازار صنعت سنگ آهن

سنگ آهن به عنوان دومین کالای مهم پس از نفت در نظر گرفته میشود.این محصول به عنوان یک نهاد اساسی برای تولید فولاد خام،بزرگترین بازار فلزی جهان با تجارت تریلیون دلاری درسال را تغذیه میکند و پایه واساس زیرساخت های جهانی است.برای پاسخگویی به تقاضای روبه افزایش محصولات فولادی،تولیدسنگ آهن درجهان از سال ۲۰۰۰ به طور چشمگیری افزایش یافته است،بنابراین ذخایر سنگ آهن با عیاربالا به طور قابل توجهی درحال کاهش است و بسیاری از ذخایر جدید با عیار پایینتر و کانی شناسی پیچیده تر استخراج میشوند.

سنگ آهنی که به صورت خام از معادن آهن استخراج می شود،برای استفاده درفرایند آهن سازی و تولید فولاد باید فرآوری شود. فرآوری سنگ آهن به منظور خالص سازی آن صورت میگیرد زیرا این سنگ‌ها پس از خروج از معدن خالص نبوده و دارای ترکیبات مضر است.مهمتر از آن، عیار این سنگ‌ها پایین است. سنگ آهن پس از فرآوری به اشکال مختلفی از جمله دانه بندی شده،گندله وکنسانتره تبدیل میگردد.

در جدول زیر انواع سنگ آهن و عیار موجود در هرکدام به تفکیک نام آورده شده است:

میزان ذخایر سنگ آهن جهان در سال ۲۰۲۱ برابر با ۱۸۰ میلیارد تن برآورد می‌شود که از این میزان، حدود ۳۰ درصد مربوط به کشور استرالیا است و در رتبه بعدی کشور برزیل با حدود ۲۰ درصد قرار دارد.

همچنین در تصویر زیر پراکندگی معادن سنگ آهن در جهان آورده شده است:

مقدار تولید در جهان همواره در حال رشد بوده است. در نمودار زیر، میانگین تولید سالانه سنگ آهن در جهان طی ۱۵ سال اخیر نشان داده‌ شده است. میزان تولید جهانی سنگ آهن در سال ۲۰۰۶ برابر با ۱/۸۳ میلیارد تن بوده که به ۲/۶ میلیارد تن در سال ۲۰۲۱ رسیده است. مقایسه میزان تولید هر سال نسبت به سال قبلی، نشان‌دهنده این است که نرخ رشد تولید بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ چشمگیر بوده است. این رشد چشمگیر، بیانگر اهمیت بالای این صنعت و نقش آن در اقتصاد جهانی است که در ادامه به دلایل این رشد خواهیم پرداخت.

همانطورکه در نمودار زیر نشان داده شده است، کشورهای استرالیا، برزیل و چین، بزرگترین تولیدکنندگان سنگ آهن در جهان هستند که بیش از دوسوم سنگ آهن دنیا را تولید می‌کنند.

طی سال‌های اخیر، چین مهم‌ترین کشور عرضه‌کننده و تقاضاکننده فولاد در جهان بوده است. سهم چین از تولید جهانی طی ۴۰ سال اخیر، از ۵ درصد به بالای ۵۰ درصد رسیده است. از‌این‌‌رو، نقش این کشور در مصرف سنگ آهن در سطح جهان، غیرقابل‌انکار است، به‌گونه‌ای‌که رشد اقتصادی و متعاقباً رشد تولید فولاد در این کشور می‌تواند باعث رشد مصرف و تقاضای سنگ آهن شود.
بیش از ۷۰ درصد صادرات سنگ آهن جهان توسط برزیل و استرالیا انجام می‌شود و با توجه به اینکه کشورهای مذکور در نیمکره جنوبی واقع شده‌اند، هزینه حمل دریایی سنگ آهن، رقم بسیار قابل‌توجهی است و تأثیر زیادی بر قیمت تمام‌شده‌ی‌ مواد اولیه‌ی صنعت فولاد دارد.

با توجه به اینکه چین با اختلاف بسیار زیاد نسبت به کشورهای دیگر، بزرگترین واردکننده این ماده معدنی به‌ویژه از استرالیا است، تقاضای مصرفی فولاد در بخش ساختمان و زیرساخت در این کشور، تأثیر بسیار زیادی بر تقاضای سنگ آهن می‌گذارد.

طی یک سال گذشته، شاهد بحران در بخش مسکن چین بوده‌ایم که تقاضای فولاد و بالطبع سنگ آهن را تحت تأثیر قرار داده است. البته دولت چین با تصویب بسته‌های حمایتی و تزریق پول برای افزایش ساخت و ساز در بخش زیرساخت، مقدار مناسبی تقاضای مصرفی فولاد ایجاد کرده است.

قیمت این محصول طی سال‌های اخیر، بین ۵۰ دلار تا ۲۲۰ دلار در هر تن در نوسان بوده است. عوامل مختلفی از جمله قیمت فولاد خام و محصولات فولادی، بازارشکنی کشورهای تولیدکننده، ایجاد ظرفیت در صنعت، سیاست‌های دولتی، وضعیت اقتصاد چین و تولید مسکن، بر قیمت سنگ آهن اثرگذار هستند. در نمودار بعد، تغییرات قیمتی سنگ آهن در چند سال اخیر به همراه دلایل عمده‌ی آن‌ نشان داده ‌شده است.

ایران در تولید سنگ آهن، رتبه دهم جهان و در تولید فولاد، رتبه اول منطقه خاورمیانه را دارد. این کشور با تولید ۱۰۰ میلیون تن سنگ آهن در سال ۲۰۲۰، سهم خود را از تولید منطقه به حدود ۷۰ درصد افزایش داده است. بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کشور، شرکت‌های معدنی و صنعتی گل گهر، معدنی و صنعتی چادرملو، سنگ آهن گهر زمین و فولاد زرند ایرانیان هستند. در نمودار ۸، میزان تولید سنگ آهن کشور در سال‌های اخیر نشان داده‌ شده است. طی دهه ۱۳۹۰، تولید سنگ آهن به‌دلیل توجه ویژه‌ به صنعت فولاد، بیش از دو برابر شده است.

در شکل‌های زیر، میزان تولید کنسانتره و گندله سنگ آهن به تفکیک شرکت‌های تولیدکننده و محدوده جغرافیایی نشان داده شده است.در شکل‌های زیر، میزان تولید کنسانتره و گندله سنگ آهن به تفکیک شرکت‌های تولیدکننده و محدوده جغرافیایی نشان داده شده است.

در نمودار زیر، میزان صادرات و واردات سنگ آهن دانه‌بندی و کنسانتره و در نمودار ۱۰، میزان صادرات سنگ آهن فرآوری‌شده (گندله) در کشور مشاهده می‌شود. عدم سرمایه‌گذاری در بخش زیرساخت کشور باعث قطعی گاز و برق شرکت‌های فولادی در سال ۱۴۰۰ و کاهش تولید آنها گردید. این امر سبب کاهش مصرف سنگ آهن در کارخانه‌های فولادسازی شد و شرکت‌های سنگ آهنی را با مازاد محصولات کنسانتره و گندله روبه‌رو کرد.

این اتفاق در سال ۱۴۰۱ نیز تکرار شد و علاوه بر کاهش تولید و فروش، به‌دلیل کاهش قیمت‌های جهانی سنگ آهن، بازار جذابی برای صادرات محصول نیز شکل نگرفت و این عوامل موجب کاهش مقداری تولید و فروش این شرکت‌ها و در نتیجه، کاهش سودآوری آنها شد.

ایران به‌دنبال دستیابی به هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد تا افق ۱۴۰۴ است. تحقق این هدف مستلزم استخراج ۱۶۷ میلیون تن سنگ آهن (در صورت بهره‌برداری از ظرفیت کامل) است. از این میزان، ۱۵۱ میلیون تن سنگ آهن برای مصرف در واحدهای کنسانتره‌سازی و ۱۴/۳ میلیون تن سنگ آهن دانه‌بندی موردنیاز است. به این منظور، نیاز به سرمایه‌گذاری ویژه‌ای در زنجیره تولید و زیرساخت‌های این صنعت احساس می‌شود. نُرم سرمایه‌گذاری برای ایجاد یک تن ظرفیت در واحدهای کنسانتره‌سازی معادل ۵۰ یورو و در واحدهای گندله‌سازی معادل ۵۵ یورو است. در نمودار زیر، میزان سرمایه‌گذاری موردنیاز در کل زنجیره فولاد به‌منظور دستیابی به هدف تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام در افق ۱۴۰۴ مشاهده می‌شود.

در نمودار زیر روند تغییرات نسبت قیمت به درآمد برای میانگین بازار و صنعت در سال‌های اخیر، طی دوره‌های یک‌سالهی منتهی به دی ماه نشان داده ‌شده است. همانطورکه مشاهده می‌شود، متوسط نسبت قیمت به درآمد در این صنعت نزدیک به متوسط بازار بوده و در بیشتر سال‌ها حدود ۱ واحد با آن فاصله داشته است.

با توجه به ظرفیت اسمی تولید فولاد و موازنه زنجیره فولاد، در سال ۱۳۹۲ با کمبود ۹ میلیون تن گندله،۳/۱ میلیون تن کنسانتره و ۰/۴ میلیون تن آهن اسفنجی مواجه بودیم. پس از ۹ سال و توسعه بیش از پیش زنجیره فولاد و رشد حدود ۱۱۷درصدی ظرفیت تولید فولاد،رشد۹۴ درصدی ظرفیت تولید آهن اسفنجی،رشد بیش از ۲۰۰درصدی ظرفیت تولید گندله و رشد ۱۴۷درصدی ظرفیت تولید کنسانتره،در سال۱۴۰۱و براساس ظرفیت تولید،با مازاد ۶/۲۶ میلیون تن گندله و ۷/۴۲ میلیون تن کنسانتره و در نقطه مقابل و با در نظرگرفتن مصرف۵۰ درصدی واحدهای  کوچک مقیاس با کمبود ۴/۱۶میلیون تن آهن اسفنجی مواجه بوده ایم

آهن اسفنجی(آهن احیای مستقیم)ماده ای است که از احیای سنگ آهن(به شلک کلوخه،گلوله یا خاکروبه)به صورت مستقیم یعنی بدون ذوب کردن،به دست می آید.درطی فرآیند احیای مستقیم و به دلیل خروج گاز اکسیژن،سنگ آهن به قطعه هایی کروی شکل تبدیل می شود که مانند اسفنج در سطح خود دارای سوراخ های کوچکی است.همین ویژگی ظاهری علت نامگذاری خاص این محصول شده است.میزان عیارآهن اسفنجی بین ۸۴ تا۹۵ درصد است که مقدار بالایی به شمار می رود. با توجه به اینکه تنها در تولید فولاد به روش کوره قوس الکتریکی(احیای مستقیم)آهن اسفنجی مصرف می شود،در سالهای اخیر بیش از ۵ درصد فولادمصرفی جهان از این نوع آهن به دست آمده است.باتوجه به میزان بالای آلایندگی هوا،مشکلات زیست محیطی موجود در سایر روش های تولید آهن و همچنین مناسب تر بودن قیمت آهن اسفنجی انتظار میرود که میزان استفاده از این محصول در آینده بیشتر شود در نمودار زیر مقدار تولید آهن اسفنجی در ایران آورده شده است.

در نمودار زیر بزرگترین تولیدکنندگان آهن اسفنجی در سال ۲۰۲۲ به تفکیک کشور آورده شده است.

همچنین در نمودار زیر ظرفیت اسمی تولید آهن اسفنجی در ایران ذکر شده است.

در نمودار زیر مقدار مصرف آهن اسفنجی در ایران ذکر شده است.

پیشنهاد مطالعه: طرح تولید کنسانتره آهن

پیشنهاد مطالعه: طرح تولید آهن اسفنجی

جمع بندی بررسی بازار صنعت سنگ آهن

یکی از اصول مهمی که برای شکوفایی و افزایش درآمد حوزه فولاد و به طور کلی صنایع معدنی باید مورد توجه قرار بگیرد هماهنگی تولید وتوازن بین حلقه های رنجیره فولاد است.توسعه صنعت فولاد کشور در حال حاضر از نظرکمی و تعداد واحدها به رشدمطلوب رسیده است و لازم است در کنار تامین زیرساخت ها و نهاده های تولید از این پس بر ارتقا کیفیت تولید زنجیره ارزش افزوده وکاهش هزینه های تولید تمرکز شود بررسی روند تغییرات جهانی درحوزه معدن به ویژه در کشورهای تولید کننده ومصرف کننده اصلی جهان بر لزوم تغییر و اصل حسیاست های معدنی داخلی تاکیدداردو لازم است با سرمایه گذاری مناسب علاوه بر افزایش تولید،برای کاهش هزینه ها نیز برنامه ریزی شود و بخشی از درآمدحاصل از رشدقیمت کامودیتی ها،دربخش اکتشاف،شناسایی ذخایر جدید،تکمیل و توسعه زنجیره فراوری وگسترش زیرساخت های حمل ونقل سرمایه گذاری شود.همچنین با برنامه ریزی جامع جهت تامین مواد اولیه(توسعه اکتشافات درعمق،خرید معادن درخارج کشور،استفاده ازسنگ آهن کم عیار و باطله و……..)درجهت رفع این مشکل قدم برداشت.

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: