طرح احداث ترمینال پسته

علاوه بر مسائل باغداری در زنجیره تولید پسته، مراحل پس از برداشت بخصوص بخش های فرآوری، انبارداری، بسته بندی و حمل و نقل آن در جهت دستیابی به محصول با کیفیت بالا نقش بسزایی دارد از طرف دیگر نوع فرآوری و وضعیت عملیات پس از برداشت پسته، می تواند یکی از بخش های مؤثر در تولید آفلاتوکسین در پسته باشد.با توجه به اینکه مقدار مجاز آفلاتوکسین موجود در محصول، از طرف کشورهای خریدار پسته هر سال کاهش داده می شود؛ بکارگیری روشها و دستگاههای پیشرفته و مناسب جهت شناسایی و جداسازی هر چه بیشتر دانه های آلوده و در نتیجه عرضه پسته سالم و بهداشتی، امری ضروری به نظر می رسد. گرچه تحقق آن بدون مطالعه و بررسی کافی امکان پذیر نیست. علاوه بر آن در سال های گذشته توجه زیادی به استفاده از ضایعات حاصل از مراحل مختلف تولید و فرآوری پسته نشده است و بسیاری از آنها با روش های غیر مناسب در صنعت قنادی استفاده می گردد که می تواند باعث به خطر افتادن بهداشت و سلامت مصرف کنندگان گردد. در واقع عدم وجود صنایع تبدیلی و تکمیلی مناسب باعث استفاده غیر اصولی از ضایعات پسته گردیده است در صورتی که امکان بالقوه تولید محصولات متنوع از آن ها وجود دارد و با انجام تحقیقات لازم برای بدست آوردن تکنولوژی مناسب تولید، این امر محقق می گردد.

چگونگی فرآوری محصول پسته

بدلیل سودآوری مناسب و صادرات روز افزون پسته در استان کرمان و در نتیجه نیاز بازاری بتدریج صنعتگران نیز به طراحی و ساخت سیستم های مکانیزه فرآوری علاقمند گشته اند. میانگین ظرفیت کاری هر خط ترمینال در یک کارگاه ضبط پسته در طول سال با در نظر گرفتن یک شیفت کاری معمولا یک تن پسته خشک در ساعت است.بنابراین در یک روز حدود ۸ تن پسته خشک و در بطور میانگین یک ماه تا ۴۰ روز کار سالانه به رقم فرآوری ۳۲۰ تن پسته خشک خواهیم رسید و درنتیجه ۳۱۴ خط موجود قادر به ضبط سالانه بیش از ۱۰۰۰۰۰ تن پسته خشک خواهند بود که به لحاظ مشکلات زیاد یک ترمینال با حدود نیمی از توان یک شیفت کاری عمل می نماید.

آشنایی با مکانیزاسیون محصول پسته

در گذشته به علت عدم آگاهی درباره مکانیزاسیون و نیز پایین بودن مزد کارگر و فراوانی آن، تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت پسته با روش سنتی انجام می گرفت که به حال کندی کار و آلودگی محصول و در نتیجه بالا بودن ضایعات را به دنبال داشت. امروزه تمامی مراحل فرآوری این محصول بجز چیدن از درخت به صورت نسبتا مکانیزه یا نیمه مکانیزه صورت می گیرد. پس از جمع آوری محصول پسته در باغ، باید هر چه زودتر نسبت به پوست گیری آن اقدام کرد.بدین منظور باید محصول را با شرایط مناسب و بهداشتی به پایانه های فرآوری انتقال داد. در یک پایانه مکانیزه فرآوری پسته، دستگاه های مختلفی قرار گرفته که هر یک عملیات خاصی را بر روی محصول انجام میدهند. این دستگاه ها در ابعاد و انواع مختلف توسط طراحان و سازندگان ساخته شده است.این دستگاه ها مدت زمان فرآوری را کوتاه تر کرده و مشکلات بهداشتی سابق را کمتر کرده اند. اما هنوز تا رسیدن به نقطه ای که محصول در کمترین زمان ممکن برداشت و به نحو صحیحی که کمترین آلودگی را داشته باشد فرآوری شوند راه درازی را در پیش داریم. به عنوان مثال با توجه به مسأله آفلاتوکسین نیاز به دستگاه هایی داریم که پسته های آلوده (آفت زده، پرنده زده، لک دار و … ) را تا حد زیادی جدا کند، تا پسته سالم و با کیفیت مناسب داشته باشیم. در امر ماشین های مورد نیاز در مرحله داشت باغ های پسته در ایران تحقیق سابقه بسیار ضعیفی دارد. در این زمینه اطلاعات علمی اختصاصی (مکانیزاسیون در باغ های پسته) ناچیز است. در این عرصه نیاز وسیع تحقیقاتی وجود دارد.

معیارهای مکان فرآوری پسته تر

در انتخاب مکان مورد نظر برای احداث واحد فرآوری پسته تر باید چهار عامل مهم شامل نیاز کشاورزان منطقه، دسترسی به آب مورد نیاز، حل مشکل فاضلاب و نزدیکی به باغات پسته در نظر گرفته شود.
از آنجا که در احداث ترمینال ضبط پسته همان طور که در مقدمه ذکر شد سرمایه‌گذاری انجام شده حداکثر یک تا دو ماه مورد استفاده قرار می‌گیرد، بنابراین باید به این عامل مهم توجه داشت که ترمینال ضبط پسته با حداکثر ظرفیت خود کار کند. به عبارت دیگر، ترمینال باید در محلی قرار داشته باشد که کشاورزان آن محل نیاز به آن داشته باشند و با ارائه محصول خود ظرفیت ترمینال را تکمیل کنند.
برای اینکه بتوانید در خطوط ضبط، پسته تمیز و سالمی را فرآوری کنید، به ازای هر تن پسته تر نیاز به ۱ تا ۲ متر مکعب آب تمیز برای شستشو و تفکیک پسته‌های رو آبی و ته آبی دارید. مثلاً برای فرآوری ۶۰ تن پسته تر در روز به ۶۰ تا ۱۲۰ متر مکعب (بسته به نوع خط فرآوری) آب نیاز است.
حجم آبی که در مرحله شستشو و جداسازی پسته‌های رو آبی و ته آبی استفاده می‌شود زیاد است و در واحدهای با ظرفیت بالا مقدار قابل توجهی فاضلاب تولید می‌شود. عدم دفع صحیح این فاضلاب باعث ایجاد آلودگی و بوی بد و متعفن در حوالی واحد فرآوری می‌شود، بنابراین برای فاضلاب نیز باید چاره‌ای اندیشید.
بهترین روشی که فعلاً وجود دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد آن است که با جداسازی مواد معلق درشت فاضلاب، پساب را با آب کشاورزی مخلوط کرده و برای آبیاری باغات استفاده می‌کنند. راه حل دیگر آن است که با صرف هزینه هنگفت و احداث تصفیه خانه، نسبت به تصفیه فاضلاب اقدام شود. در هر صورت، برای احداث یک واحد فرآوری نیاز به اخذ مجوزهای قانونی از محیط زیست دارید.
نزدیکی به باغات پسته از عوامل مهم دیگر است، به طوری که علاوه بر کاهش هزینه حمل و نقل، زمان بین برداشت و فرآوری را کاهش می‌دهد و از خرابی محصول جلوگیری می‌کند. مخصوصاً در سال‌های اخیر و با افزایش هزینه حمل و نقل، نزدیکی به باغات اهمیت بیشتری یافته است.
از عواملی که باید در قسمت فرآوری پسته خشک در نظر گرفت نزدیکی به محل فرآوری پسته تر و وجود کارگران زن در محل و ظرفیت فرآوری است.

معیارهای مکان فرآوری پسته خشک

پسته خشک شده مخلوطی از پسته‌های خوب، معیوب، خندان، ناخندان، درشت و ریز و اشیای خارجی (چوب و پوست و غیره) است که باید فرآوری شود.
فرآوری خشک را می‌توان به دو قسمت ماشینی و دستی تقسیم کرد. ماشین آلات اصلی قسمت ماشینی به غیر از نقاله‌ها و سیلوهای ذخیره، شامل غربال (جداکننده بر اساس ریز و درشت بودن پسته) و دستگاه‌های جداکننده پسته ناخندان از پسته ورودی است.
قسمت دوم که دستچین پسته است توسط کارگر انجام می‌شود. در این قسمت، ماشین اصلی نوارهای بازبینی هستند که کارگران (معمولاً زن) در دو سمت آن نشسته و پسته‌های معیوب را به صورت چشمی جداسازی می‌کنند. برای بالا بردن ظرفیت می‌توان از چند نوار به همراه نقاله‌ها و سیلوهای لازم استفاده کرد.
از عواملی که باید در قسمت فرآوری پسته خشک در نظر گرفت نزدیکی به محل فرآوری پسته تر و وجود کارگران زن در محل و ظرفیت فرآوری است.

 معیارهای انتخاب ماشین آلات

دستگاههای خطوط فرآوری پسته که به صورت خدماتی کار کنند را می توان به دو تیپ ساده و کامل تقسیم نمود:
تیپ ساده: در این تیپ که ظرفیت متوسط آن حدود ۲.۵ تن پسته تر می باشد دستگاهای اصلی شامل پوست کن و نخاله گیر، حوض جداسازی پسته های روآبی و ته آبی، سرند گوگیر و نم گیر و گوگیر است که می توان با دو برابر کردن پوست کن و نخاله گیر ظرفیت آن را دو برابر کرد.
تیپ کامل: این تیپ با کامل کردن تیپ ساده با دستگاههای جانبی و با ظرفیت متوسط حدود ۵ تن ایجاد می گردد. این دستگاههای جانبی عبارتند از :
• نوار نقاله تغذیه خط
• خردکن خوشه
• خشک کن پسته ته آبی
• سیلوی هوادهی
• نخاله گیر روآبی
• سورتینگ روآبی
• نوار نقاله نخاله
لازم به ذکر است که برای ایجاد ظرفیت بالاتر در ترمینالهای فرآوری از چندین خط در کنار هم استفاده می شود.

شرح دستگاههای مختلف مورد استفاده در خطوط فرآوری پسته تر

نوار نقاله تغذیه خط:

نوار نقاله ای است در محل تخلیه پسته تر که هم سطح زمین کار گذاشته می شود و کار انتقال و تغذیه خط را انجام می دهد و دارای طول بلند و مناسب است که بتوان همزمان چند محموله پسته تر را در کنار آن خالی کرد. پسته تر توسط کارگر بطور یکنواخت روی آن ریخته می شود و به دستگاه خرد کن خوشه وارد می شود.
خرد کن خوشه: دستگاهی است که خوشه های پسته را خرد کرده و محصول را برای پوستگیری آماده می کند و به دستگاه پوستکن می فرستد و باعث تسهیل کار و بالا رفتن ظرفیت پوستکن می گردد .

پوستکن :

اصلی ترین دستگاه در خطوط فرآوری می باشد که پسته تر ورودی را پوستگیری کرده، پوست تر را به عنوان نخاله جداسازی نموده و اکثر پسته های رسیده را پوست نموده و همراه با مقداری پسته پوست نشده و نخاله به دستگاه بعدی که نخاله گیر می باشد هدایت می کند.

نخاله گیر :

این دستگاه عمل پوستگیری را کامل نموده و نخاله های موجود را تا حد زیادی جداسازی می کند و در نهایت پسته را به دستگاه حوض روآبی و ته آبی می فرستد. در ضمن عمل شستشوی پسته با آب، در نخاله گیر صورت می گیرد.
حوض روآبی و ته آبی : این دستگاه عمل جداسازی پسته های پوک و کم مغز (نیم مغز) را از پسته های با مغز کامل (پر مغز) انجام می دهد و پسته های پر مغز را به دستگاه سرند گوگیر و پسته های پوک و نیم مغز را به نخاله گیر روآبی ارسال می کند.

سرند گوگیر :

در این دستگاه علاوه بر گرفتن آب اضافه پسته شسته شده، پسته های ریز (نخودو) جدا شده و پسته اصلی به قسمت گوگیر می رود. در این قسمت درصد زیادی از پسته های گو (پسته هایی که بطور کامل پوست گیری نشده و دارای پوست تر می باشند را در اصطلاح محلی گو می گویند) به همراه نخاله های موجود جداسازی شده و پسته اصلی به نمگیر ارسال می شود.

نمگیر :

در نمگیر، هوای گرم با دمای نزدیک به ۱۰۰ درجه در مدت ۲۰ الی ۳۰ دقیقه به پسته تر که علاوه بر رطوبت خود دارای آب اضافه است، دمیده می شود و پسته با رطوبت حدود ۲۸ درصد خارج شده و به گوگیر دوم هدایت می شود .

گوگیر :

در این گوگیر مجدداً گوها و نخاله ها از پسته جدا شده و پسته با درصد کمی گو وارد خشک کن می شود.

خشک کن :

در گذشته خشک کردن پسته تنها با پهن کردن پسته در میدان آفتابی (زمین فرش شده با موزائیک یا بتون) انجام می گرفت. در این روش در روز اول، لایه نازکی از پسته روی میدان آفتابی ریخته می شد و در روز دوم در صورت نیاز به میدان، پسته روز قبل را روی هم ریخته و لایه آن را ضخیم تر می کردند تا مقداری از فضای میدان آزاد گردد و در این دو روز پسته در برابر آفتاب به هم می خورد تا رنگ یکنواختی بگیرد. معمولاً پس از دو روز پسته خشک می شد و اگر پسته کاملاً خشک نشده بود آن را به صورت فله در انبار ریخته و به آن فرصت می دادند تا خشک گردد. برای بالا بردن ظرفیت این روش نیاز به سطح وسیع میدان آفتابی است. امروزه غالبا از دستگاههای خشک کن و سیلوی هوادهی و یا تلفیقی از دستگاه خشک کن و میدان آفتابی استفاده می شود. در خطوط جدید، ابتدا پسته در خشک کن با دمیدن هوای گرم در مدت تقریبی ۵/۲ ساعت تا حدود قابل قبولی خشک شده و با رطوبت بین ۱۲ الی ۱۵ درصد خارج شده و به سیلوهای هوادهی هدایت می گردد. نکته مهمی که باید در خشک کردن پسته در نظر گرفت آن است که این عمل نیاز به زمان دارد و هر چه مقدار رطوبت آن کمتر می شود باید زمان مورد نیاز برای گرفتن رطوبت باقیمانده بیشتر و حرارت نیز کمتر شود. باید توجه داشت که خشک کردن سریع پسته باعث از دست رفتن کیفیت مغز پسته می گردد.

سیلوی هوادهی :

در سیلو، با دمیدن هوای معمولی (بدون گرم کردن) به پسته، رطوبت آن به تدریج پائین آمده و در نهایت رطوبت پسته به رطوبت مناسب ۵ الی ۷ درصد می رسد.ظرفیت خطوط جدید فرآوری پسته تر با بکارگیری نمگیر، خشک کن و سیلوی هوادهی، بالاتر رفته است.

نخاله گیر روآبی :

پسته های روآبی حوض آبی به نخاله گیر وارد شده و مقدار زیادی از گوهای آن پوستگیری شده و به سورتینگ هدایت می شود.

سورتینگ روآبی :

این دستگاه، ضمن گرفتن مقداری از رطوبت پسته روآبی، جدا سازی پسته های کم مغز و پوک و گو ها را نیز تسهیل می کند.

نوار نقاله نخاله :

این نوار نقاله نخاله های پوستگیری را جهت بیرون بردن از واحد، به وسائل نقلیه انتقال می دهد. بطور خلاصه می توان گفت که در انتخاب ماشین آلات خط فرآوری تر سه فاکتور ظرفیت، میزان تفکیک در فرآوری و روش خشک کردن نقش دارد.

معیارهای اجرائی و فنی در احداث یک واحد فرآوری پسته و انتخاب ماشین آلات مورد نیاز

علیرغم طولانی بودن تاریخ کشت و تولید پسته در کشور، از ابتدای ایجاد باغات پسته تاکنون تغییری در زمینه برداشت محصول از درخت بوجود نیامده است و پسته هنوز هم بوسیله کارگر و با دست از درخت چیده شده و پس از جمع آوری جهت فرآوری به واحد های ضبط پسته ارسال می گردد. اما در زمینه فرآوری پسته تغییرات زیادی صورت گرفته است و در گذر زمان و با افزایش حجم تولید پسته و نیاز به فرآوری حجم زیاد پسته تر در مدت زمان محدود برداشت، ابتدا ماشین آلات پوست گیری توسعه یافتند و بتدریج و بر حسب نیاز، ماشین آلات دیگری برای افزایش سرعت فرآوری، خشک کردن و جداسازی پسته ابداع و ساخته شدند و خطوط فرآوری پیشرفتهای قابل توجهی نمودند و بصورت خطوط امروز در آمدند. بر این اساس و به منظور اطلاع رسانی به باغداران و دیگر فعالانی که قصد احداث واحدهای فرآوری پسته بویژه در مناطق جدید توسعه پسته در کشور را دارند، نکاتی بشرح زیر را بصورت خلاصه یادآور می گردد:آنچه در احداث واحد ضبط پسته (فرآوری پسته) به عنوان اولین و مهمترین ویژگی باید در نظر گرفته شود، اقتصادی بودن آن است زیرا سرمایه گذاری انجام شده در این زمینه سنگین بوده و بایستی بگونه ای برنامه ریزی شود که امکان حداکثر استفاده و بهره وری اقتصادی در مدت کوتاه برداشت فراهم گردد.بطور کلی فرآوری پسته به دو قسمت فرآوری پسته تر و فرآوری پسته خشک تقسیم می شود. فرآوری پسته تر که در زمان کوتاه برداشت محصول انجام می شود شامل جداسازی پوست تر پسته و شستشو و جداسازی پسته های دارای عیب از محصول اصلی و در نهایت خشک کردن پسته می شود. فرآوری پسته خشک نیز که در طول سال قابل انجام است شامل جدا سازی اشیاء خارجی (چوب و پوست استخوانی و خاک)، تفکیک پسته ناخندان از خندان، جداسازی پسته های معیوب و درجه بندی می باشد.

آشنایی با عوامل تاثیر گذار در بسته بندی محصول پسته

نتایج نشان داده که نگهداری در بسته بندی گونی پلی پروپیلن در دمای ۴ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی محیط بهترین شرایط برای نگهداری پسته تازه است. بسته بندی در شرایط تحت خلاء و با پلاستیک ۸ لایه به نفوذ رطوبت و اکسیژن مقاومت نسبی داشته و مانع تکثیر قارچ های مولد آفلاتوکسین حتی در مرطوب ترین شرایط خواهد بود. در بین انبارها، انبار با شرایط معمولی(دمای ۲۰-۱۵ درجه و رطوبت ۴۰-۳۰) مانع از تکثیر اسپور قارچ های مولد آفلاتوکسین می شود. در این تحقیق میزان آلودگی در بسته بندی های نایلونی معمولی نسبت به بسته بندی با نایلون های ۸ لایه و تحت خلاء احتمال آلودگی ۵ برابر افزایش یافت در حالی که در بسته بندی تحت خلاء نسبت به متوسط آلودگی قبل از شروع آزمایش افزایش حاصل نشد که حاکی از عدم تغییرات دما و رطوبت نسبی در بسته ها در طی دوره ۶ ماه می باشد. پس از ۶ ماه گذشت از زمان انبارداری در انبار معمولی و انبار با رطوبت بالای ۸۰ درصد میزان آفلاتوکسین در بسته بندی های معمولی افزایش مجدد نشان داد در حالی که در این زمان هنوز هیچ آلودگی در نمونه های اخذ شده از پسته های بسته بندی شده تحت خلاء مشاهده نشد.

خلاصه بررسی اقتصادی طرح احداث ترمینال پسته

ظرفیت تولید سالیانه : ۵۰۰۰ تن
نرخ برابری دلار : ۲۵۰۰۰ تومان
مساحت زمین موردنیاز : ۳۰۰۰ مترمربع
زیربنای ساختمان ها : ۲۰۰۰ مترمربع
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۲۰ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۶ میلیارد تومان
ارزش ماشین آلات و تجهیزات : ۱.۸ میلیارد تومان
نرخ بازده داخلی : ۳۲ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: