طرح احداث شهر لجستیکی

مفاهیمی نوین و پیشرفته‌ای چون شهر لجستیکی، مراکز لجستیکی و حتی بنادر خشک که مدت‌هاست در جهان موردتوجه هستند، هنوز جایگاهی در شبکه حمل‌ونقل و تجارت کشورمان ندارند. چراکه مهم‌ترین پیش‌نیازهای ایجاد چنین مراکزی که زیرساخت‌های فیزیکی و غیر فیزیکی و تعامل صحیح نهادهای مرتبط هستند هنوز آن‌گونه که باید در کشور وجود ندارد. (طرح احداث شهر لجستیکی)

هاب لجستیکی و تقسیم‌بندی آن

تعاریف بسیار متنوع و متفاوتی از هاب‌های لجستیکی در جهان ارائه شده و علاوه بر آن هر کشور عنوان خاص خود را برای انواع هاب‌های لجستیکی بکار می‌برد. با این‌حال سعی شده است ضمن وفاداری به ادبیات، تقسیم‌بندی مناسبی از این مراکز موجود در حوزه لجستیک برای این طرح ارائه شود. بر این اساس طبقه‌بندی هاب‌های لجستیکی طبق شکل ذیل صورت گرفته است.
در رده اول تقسیم‌بندی، موارد از راست به چپ و به ترتیب وسعت و توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها آورده شده‌اند. به عبارتی شهر لجستیکی کامل‌ترین نوع هاب لجستیکی است. مراکز لجستیکی در سطح پایین‌تری قرار دارند. در زیرمجموعه مراکز لجستیکی، مجدداً موارد به ترتیب میزان توسعه‌یافتگی از بالا به پایین مرتب شده‌اند. درنهایت گروه سایر مربوط به زیرساخت‌هایی است که به‌طور خاص در کشور فعال هستند.
شهر لجستیکی تقریباً مفهوم جدیدی است، در عوض مراکز لجستیکی دارای ادبیات خاص خود هستند که باوجود تنوع و گوناگونی در نحوه تقسیم‌بندی و عناوین و حتی نحوه تعریف، با تکیه بر منابع معتبر می‌توان تقسیم‌بندی نسبتاً شفافی را از این مراکز ارائه نمود
با توجه به تنوع بالا در انواع مراکز لجستیکی،‌ موارد زیر به‌عنوان انواع مهم و معروف این مراکز در کشور مدنظر قرار گرفته‌اند:
_ پارک‌های لجستیکی
_ دهکده‌های بار
_ بنادر خشک
مراکزی در ایران هستند که به‌نوعی نقش هاب را در امور مرتبط با لجستیک ایفا می‌کنند، اما شاید نتوان بر اساس تعاریف نام مراکز لجستیکی را بر آن‌ها نهاد. در این راستا دسته سوم هاب‌های لجستیکی یعنی گروه سایر به این زیرساخت‌ها تخصیص داده شده است. پایانه‌های صادراتی، پایانه‌های بار و پایانه‌های مرزی ازجمله این مراکز هستند. نکات قابل‌توجه در ارتباط با این پایانه‌ها به شرح زیر است:
پایانه‌های صادراتی کمابیش نقش هاب‌های لجستیکی را در زمینه صادرات ایفا می‌کنند.(طرح احداث شهر لجستیکی)
پایانه‌های بار اما تنها هابی برای تجمع رانندگان و شرکت‌های حمل‌ونقل هستند که جریان کالایی از آن‌ها عبور نمی‌کند.
بالاخره پایانه‌های مرزی مکان‌هایی برای عبور کالاهای ترانزیتی هستند که می‌توانند به‌عنوان مبنایی برای توسعه مراکز لجستیکی تبدیل شوند.

تعاریف انواع هاب‌ها (مراکز) لجستیکی

در این بخش قصد داریم تا ضمن تقسیم‌بندی انواع مختلف هاب‌های لجستیکی، به بیان تعاریف کامل هر یک از آن‌ها بپردازیم.

شهر لجستیکی

شهر لجستیکی را می‌توان پیشرفته‌ترین و کامل‌ترین نوع هاب‌های لجستیکی دانست که به‌تازگی در سطح جهان موردتوجه قرار گرفته‌اند. درواقع شهر لجستیکی حد کمال یک هاب لجستیکی است. شهرهای لجستیک که تنها در دهه اخیر موردتوجه قرار گرفته‌اند. درواقع این مراکز قابلیت ارائه خدمات لجستیکی را در سطوح بین‌المللی دارا هستند. چنین مراکزی نیازمند زیرساخت‌های عظیمی همچون فرودگاه و بندر هستند.

مراکز لجستیکی

مراکز لجستیکی طیف وسیعی از انواع هاب‌های لجستیکی را شامل می‌شوند که ازنظر توسعه‌یافتگی در سطح پایین‌تری از شهر لجستیکی قرار دارند. این هاب‌های لجستیکی رویکردهای بسیار متنوعی را از ترانزیت تا واردات و صادرات و توزیع منطقه‌ای کالا و توزیع شهری کالا بر عهده دارند.
این مراکز از دهه ۱۹۷۰ میلادی در کشورهای مختلف جهان موردتوجه قرار گرفتند. در آن زمان مفهوم برون‌سپاری فعالیت‌های لجستیکی به شرکت‌های دارای تخصص به‌تازگی مطرح شده بود و مراکز لجستیکی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌ها تجاری در راستای ارائه انواع خدمات حمل‌ونقل،‌ انبارداری و سایر خدمات ارزش افزوده (حتی مونتاژ سبک) توسط چندین شرکت خدمات لجستیکی در یک محل مشترک، ظهور پیدا کردند.

سطح مختلفی از خدمات در این مراکز ارائه می‌شود که یک مرکز لجستیکی ممکن است یک یا چند دسته از خدمات را به طور همزمان ارائه کند که شامل موارد زیر است:
لجستیک شهری یا توزیع شهری (جمع‌آوری و توزیع کالاها در مناطق شهری)
لجستیک منطقه‌ای (جمع آوری و توزیع کالاها در داخل مناطق)
لجستیک ملی یا بین‌المللی (انتقال کالا در سطح ملی، واردات، صادرات، ترانزیت)
لجستیک معکوس (جمع‌آوری و انهدام زباله‌ها که معمولاً در لجستیک شهر ادغام می‌شود).
“مرکز لجستیکی” (Logistic Centre) عبارت است از محلی که در آن کلیه فعالیت‌های مرتبط با حمل‌ونقل، توزیع و سایر خدمات لجستیکی کالاها در سطوح بین‌المللی یا ملی توسط چندین متصدی انجام می‌گیرد. متصدیان ممکن است خود مالک تسهیلات و تجهیزات بوده یا آنها را در اجاره داشته باشند.
به‌منظور رعایت قوانین رقابت آزاد، لازم است دسترسی کلیه شرکت‌های فعال در زمینه امور خدمات لجستیک و حمل‌ونقل به مرکز لجستیکی ممکن باشد. جهت تقویت نقش حمل‌ونقل چندوجهی (Multimodal Transportation)، این مراکز باید حتی‌الامکان از طریق روش‌های حمل‌ونقل گوناگون (جاده‌ای،‌ ریلی، دریایی و هوایی) قابل‌دسترس باشد. به‌منظور ایجاد هم‌افزایی (Synergy) و همکاری تجاری، مدیریت این مراکز باید به عهده یک شخصیت واحد حقوقی بی‌طرف بوده و ترجیحاً با مشارکت دولت و بخش خصوصی اداره شود.(طرح احداث شهر لجستیکی)

دو کارکرد عمده مراکز لجستیکی

تسهیل فعالیت‌های لجستیک و ترافیک زا از طریق تأمین فضا، شبکه‌های تجاری استراتژیک و خدمات حمل‌ونقل.
ایجاد امکان ادغام و ترکیب جریان‌های کالا از طریق توسعه خدمات حمل‌ونقل خاص.
باوجود اینکه بنادر خشک عمدتاً انواعی از پایانه‌ها هستند که بخشی از مراکز لجستیکی محسوب می‌شوند. به جهت ایجاد یکدستی در طبقه‌بندی‌ها، این مراکز نیز در اینجا به‌عنوان نوعی از مراکز لجستیکی منظور خواهند شد.

طبقه‌بندی معمول مراکز لجستیکی

مراکز لجستیکی را می‌توان بر اساس جهت‌گیری جغرافیایی فعالیت، هدف از ایجاد و نوع دسترسی به مدهای حمل به چندین دسته تقسیم نمود:

مراکز توزیع شهری (شهری)

محلی است برای انتقال از حمل‌های با مسیرهای طولانی به حمل‌های با مسیرهای کوتاه شهری. جایی که کالاهای تحویلی در آن مرتب‌شده و دسته‌بندی می‌شوند. هدف اصلی این مراکز دریافت حجم بالایی از جریان‌های کالایی است برای تدارک مؤثر حمل‌ونقل از مراکز توزیع به شهرها و بالعکس.(طرح احداث شهر لجستیکی)
در واقع همین کارایی فرآیند توزیع و تمرکز آنها بر شهرها است که موجب تمایز آنها از سایر انواع مراکز لجستیکی می‌شود. به همین جهت به این مراکز گاه عناوین “پایانه‌های شهری (City Terminals)” یا “مراکز یکپارچه‌سازی شهری (Urban Consolidation Centers)” نیز اطلاق می‌شود. مراکز توزیع شهری معمولاً یا به‌صورت مجزا بوده و یا به‌عنوان جزوی از یک دهکده بار فعالیت می‌کنند.

دهکده‌های بار (منطقه‌ای)

“دهکده‌های بار” یا “مراکز لجستیکی حمل‌ونقل محور” دارای ترمینال انتقال کالا هستند. دهکده بار به‌عنوان منطقه‌ای تعریف می‌شود که در آن کلیه فعالیت‌های مرتبط با حمل‌ونقل، لجستیک و توزیع، هم برای ترانزیت ملی کالا و هم برای ترانزیت بین‌المللی کالا، توسط متصدیان مختلف این امور انجام می‌شود. به عبارتی ارائه‌کنندگان خدمات در این هاب لجستیک مستقر هستند.
دهکده بار ترجیحاً توسط چندین روش حمل‌ونقل (جاده‌ای، ریلی، هوایی و آبی) قابل‌دستیابی بوده و تسهیلات مربوطه جهت انتقال کالا در دسترس عموم مشتریان قرار دارند. دهکده‌های بار قادر به ارائه خدمات لجستیک کالا در سطح شهرها نیز هستند.

پارک‌های لجستیکی (منطقه‌ای یا بین‌المللی)

“پارک‌های لجستیکی و صنعتی” نه‌تنها فعالیت‌های مربوط به حمل‌ونقل را پوشش می‌دهند، بلکه خود نیز نوعی مناطق صنعتی و خدماتی محسوب می‌شوند
گروه‌بندی‌های توسعه کسب‌وکار (شهری یا منطقه‌ای): مراکز لجستیکی مربوط به “توسعه‌های گروه‌بندی کسب‌وکار” در اصل به‌منظور ایجاد گروه‌های کسب‌وکار تأسیس می‌شوند، ولی هرگاه به این مناطق گروه‌های مرتبط با فعالیت‌های حمل‌ونقل، انبارداری و انتقال نیز اضافه شود، همانند یک مرکز لجستیکی عمل خواهند کرد.

مناطق ویژه لجستیکی (بین‌المللی)

“مناطق ویژه لجستیکی” نظیر مراکز محموله‌های دریایی (Cargo centers) و بنادر، امکان ایجاد تعامل با سایر روش‌های حمل‌ونقل را فراهم می‌کنند.

بندر خشک

بنادر خشک در سطوح مختلفی از توسعه‌یافتگی زیرساخت‌ها و خدمات قابل تقسیم‌بندی هستند. در ابتدایی‌ترین شکل بندر خشک، بیش از هر چیز ذخیره‌سازی و انتقال محموله‌های بنادر مطرح است. در حالیکه در صورت افزوده شدن انواع خدمات لجستیکی و سایر خدمات ارزش افزوده، هاب لجستیکی که شامل بندر خشک می‌شود، ممکن است تبدیل به یک مرکز لجستیکی شود.
بنادر خشک (Dry Ports) پایانه‌های درون‌مرزی هستند که به‌صورت مستقیم و از طریق تجهیزات و تسهیلات حمل‌ونقل با ظرفیت بالا به بنادر دریایی متصل بوده و مشتریان می‌توانند محموله‌های استانداردشده کالای خود را (کانتینر و غیره) همانند شرایط موجود در بنادر دریایی ارسال و دریافت کنند. بنادر خشک می‌توانند هم در سطوح ملی و هم در سطوح بین‌المللی (هم واردات و هم صادرات) فعالیت کنند. مهم‌ترین مشخصه‌های این نوع از هاب های لجستیکی عبارتند از:
اتصال مستقیم به بنادر از طریق خطوط ریلی
ارتباطات حمل‌ونقل چندوجهی با ظرفیت‌های بالا
قابلیت دسترسی به خدمات ارائه‌شده در بنادر دریایی (شامل ترخیص گمرکی، تعمیرات کانتینرها، ذخیره‌سازی، خدمات فورارد محموله‌ها و …)

شهر لجستیک چیست؟

شهرهای لجستیک را می‌توان دروازه‌های لجستیکی کشور دانست. این مراکز به دلیل نیاز به ارائه خدمت به جریان‌های بار با حجم‌های بسیار بالا در سطح بین‌المللی، نیاز به دارا بودن طیف گسترده‌ای از خدمات و دسترسی‌های حمل‌ونقلی پرظرفیت هستند. حجم بالای عملیات در این مراکز نیاز به سرمایه‌گذاری بسیار بالا برای عبور چند ده میلیون تن بار را ضروری می‌نماید. ارتباط زمینی، دریایی و هوایی با مراکز تولید و جذب بار بین‌المللی در داخل و خارج از مرزها نیز از الزامات شهرهای لجستیک است. شهرهای لجستیک می‌توانند مجموعه‌ای از سایر مراکز لجستیک در سطوح دیگر باشند.

با این توضیحات می‌توان تعریف شهر لجستیک را به صورت زیر عنوان نمود:
“ مرکز لجستیکی که با بالاترین سطح عملکردی، حیطه فعالیت و گستره غالباً بین‌المللی صادرات، واردات، ترانزیت و صادرات مجدد)، به عنوان دروازه اصلی کشور فعالیت می‌کند و با دارا بودن منطقه آزاد با منطقه ویژه اقتصادی و دسترسی به حداقل ۳ شیوه حمل‌ونقل نقشی اساسی در حمل‌ونقل و تجارت دارد.”
به دلیل جدید بودن مفهوم شهر لجستیکی، تعاریف زیادی برای آن ارائه نشده‌­است. در یکی از منابع، شهر لجستیکی چنین تعریف شده است:
“ یک شهر لجستیکی یک تمرکزیافتگی جغرافیایی است که با یک دروازه تجارت جهانی مرتبط بوده و شامل مجموعه‌­ای از زیرساخت­‌های لجستیکی است”.
در تعریف فوق شهر لجستیکی را مجموعه‌­ای از تعدادی پایانه­، فرودگاه­‌ها، بندر، دهکده بار و مواردی از این قبیل دانسته‌­اند که در یک محدوده جغرافیایی به صورت شبکه‌­ای یکپارچه با یکدیگر در ارتباط هستند، دیده شده است.(طرح احداث شهر لجستیکی)

ویژگی‌های شهر لجستیکی

از ویژگی­‌های مهم این هاب­‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

قرارگیری شهرهای لجستیکی در مناطق آزاد

پشتیبانی از کامل‏‌ترین شکل حمل‌ونقل چندوجهی و ایجاد یکپارچگی کامل بین سیستم­‌های حمل‌ونقل (دریایی، زمینی و هوایی)
قابلیت ارائه کامل­‌ترین طیف خدمات لجستیکی و خدمات ارزش افزوده شامل جابجایی، ذخیره‏‌سازی،‌ پردازش محصولات، بسته‌­بندی، تولید سبک و مونتاژ
هاب ترانزیتی بین‌المللی (شهر لجستیکی) برای انتقال کالای بین قاره‌‏ای، هاب توزیع بین‌المللی برای شرکت‏‌های جهانی جهت ذخیره‏‌سازی و توزیع کالا در مناطق مختلف جهان.
به طور کلی به دلیل وجود تجهیزات انبارش، انتقال، پردازش و توسعه کالا در شهرهای لجستیکی، کالاها از مناطق مختلف جهان به شهر لجستیکی وارد شده و پس از فعالیت‌هایی همچون تفکیک کالاها، بسته بندی و حتی فعالیت‌هایی که موجب ارزش افزوده برای کالا می‌شوند، به بازارهای مصرف در اقصی نقاط دنیا صادر می‌شوند.

اولین شهر لجستیک ایران

اولین و مهم‌ترین هدف توسعه چابهار، تبدیل‌شدن به یک‌قطب ترانزیت است ودر سند لجستیک کشوری نیز اولین نقطه برای تبدیل‌شدن به شهر لجستیک را چابهار ذکر کرده است.

شهر لجستیکی دوبی

اولین شهر لجستیکی جهان با سرمایه­ گذاری­ های عظیم در دبی احداث شده که با افتتاح زیرساخت­های مختلف آن از جمله فرودگاه و بندر به تدریج تکمیل می­ شود.

دوبی یک هاب تجاری در خاورمیانه

شهر دوبی که به عنوان یک مرکز منطقه‌­ای برای صادرات مجدد، خرده‌فروشی، تفریح، هوانوردی، فناوری اطلاعات و بانکداری مطرح است، حدود ۶۰% کل کالاهای وارد شده به خاورمیانه را از طریق مرزهای خود ترانزیت می­کند. دوبی با دارا بودن بیش از ۲۰% سرعت رشد در زمینه بازار لجستیک، هم اکنون در حال ایجاد شهر لجستیکی دوبی است که جامع­ترین مرکز لجستیکی در نوع خود در کل دنیا محسوب می­شود.(طرح احداث شهر لجستیکی)
این مرکز بستر لازم را برای تبدیل این کشور به یک هاب تجاری برای خاورمیانه و ماورا ء آن فراهم کرده و بازار لجستیکی آن بیش از ۲ میلیارد مشتری بالقوه شامل اروپای جنوبی، کشورهای CIS، شبه قاره هند، خاورمیانه و آفریقا را در برمی­گیرد. این شهر، از کلیه مدهای حمل، خدمات لجستیکی و عملیات ارزش‌افزوده در زنجیره­‌های تأمین شامل تولید سبک و مونتاژ، در منطقه آزاد پشتیبانی می­ کند.

ظرفیت های شهر لجستیکی دبی

این مرکز لجستیکی که ظرفیت جابه جایی بیش از ۱۲ میلیون تن کالای حمل هوایی را داراست در مجاورت فرودگاه بین­ المللی آل مکتوم دوبی و یکی از بزرگترین بنادر کانتینری منطقه یعنی بندر و منطقه آزاد جبل علی واقع است. مساحت کل این مرکز لجستیکی ۲۵ کیلومتر مربع است. یک هاب ترانزیتی است که قاره‌های اروپا، آسیا و آفریقا را از طریق حمل هوایی- هوایی (جهت اتصال به منابع دوردست با بازارهای مهم جهانی)، حمل دریایی- هوایی (به‌ منظور تضمین تحویل به موقع در زنجیره­‌های تأمین بین قاره­‌ای و کنترل هزینه­‌های مربوطه)، امکان ترکیب ترانزیت با گزینه­‌هایی چون بسته­ بندی، برچسب­ زنی، و سایر خدمات ارزش‌افزوده، بهم متصل می­ کند.
علاوه بر این، این شهر یک هاب توزیع است که در آن شرکت ­ها می­ توانند مراکز توزیع خود را در آن مستقر نموده، موجودی آن‌ها را از طریق زمین، دریا یا هوا تأمین نموده و کالاهای خود را با کم­ هزینه­‌ترین و سریعترین روش­ها به مشتریان تحویل دهند.
به واسطه آزاد بودن منطقه، خدمات حمل­ ونقل چندوجهی و لجستیک یکپارچه که در نوع خود در دنیا اولین است، از تسهیلات و مزایای قانونی مناطق آزاد بهره می­ برد. چنین مزایای محیط مناسبی را برای فعالیت شرکت­های با نیازهای حمل­ ونقل چندوجهی، شرکت­‌هایی که به دنبال خدمات حرف ه­ای لجستیکی، تسهیلات تجارت آزاد و طیف متنوعی از خدمات لجستیکی خلاقانه و دارای ارزش‌افزوده ایجاد می­ کند.

مجموعه خدمات ارائه شده در این هاب لجستیکی

استقرار شرکت­‌های لجستیکی و استفاده آن‌ها از انبارها و انواع تسهیلات لجستیکی مجموعه
حمل ­ونقل چندوجهی به صورت یکپارچه (دریا، هوا، جاده)
امکان استفاده شرکت­‌های تولیدی و تجاری از مجموعه به عنوان محل ذخیره­‌‌سازی و توزیع تدریجی
امکان انجام انواع خدمات ارزش‌افزوده از قبیل بسته­ بندی، برچسب­زنی، مونتاژ، تولید سبک و غیره
امکان استقرار شرکت­‌های تولیدی و تجاری در پارک اداری مجموعه
امکان اسکان مشتریان و کارکنان در مجموعه هتل­‌ها و آپارتمان‌های مجموعه
ارائه خدمات جانبی شامل مراکز همایش و خرده ­فروشی­‌ها و فروشگاه­ ها

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: