طرح تولید گلیم

گلیم را می توان فرش یا قالی هایی با بافتی صاف و بدون کرک درنظر گرفت که در سرتاسر جهان با نامهای گوناگون مورد استفاده مردم قرار گرفته است. گلیم با نقوشی بر گرفته از فرهنگ هر منطقه و ذهن خلاق بافنده آن از الیافی حیوانی و یا نباتی بر روی دارهایی عمودی و افقی بافته می شود و همین نقش و طرح و الیاف بکار رفته در بافت آن است که روش تولید و بافت را تعیین می کند. گلیم بعنوان یکی از قدیمی ترین زیرانداز های بشر بافتی ساده داشته به این شکل که آن را از گذر تار پود بصورت یکی در میان از زیر و روی یکدیگر تهیه می کردند. از آنجا که نوع زیرانداز با الیاف حیوانی یا نباتی بافته می شود و بدلیل فساد پذیر بودن این الیاف نمونه زیادی از دوران باستان وجود ندارد اما با توجه به شباهت بافت پارچه های اولیه به بافت فعلی گلیم می توان گفت که در گذشته با استفاده از الیافی ضخیم تر این نوع از زیر انداز بافته می شده. منشا این زیرانداز در ایران استان زنجان است و به همین سبب امروزه بافت گلیم از زیباترین صنایع دستی بشمار می رود. هنر گلیم بافی که از پیشینه ای طولانی برخوردار است طی گذر زمان دست به دست به ما رسیده و در طی این دوران با زحمت و تلاش فراوان مردمان هنرمند و خوش ذوق زنجانی در فرهنگ ایرانی گسترش و این اثر ماندگار را به تمدن این سرزمین تقدیم کرده اند.

تاریخچه گلیم

گلیم‌ها که در گذشته تخت بافت نامیده می‌شدند، در واقع فرش‌هایی نازک و خشن هستند که فاقد هر گونه کرک هستند و تار و پودهای آن بسیار نزدیک به هم تنیده شده‌اند. از نظر مردم قبیله‌ای و چادر نشین قدیمی، گلیم در کنار جواهرات، تن پوش‌ها و حیوانات، نماد ثروت و هویت یک قوم تلقی می‌شد و به عنوان پوشش کف و دیوار، زین اسب، کیف، ملحفه، پشتی و بالش کاربرد داشت. زمان آشنایی با گلیم‌های اسکاندیناوی، لهستانی، مجارستانی و یونانی به سختی می‌توان باور کرد که ریشه این هنر در میان ساکنان صحرانشین آفریقا، آسیای مرکزی و نیز آمریکای جنوبی و مرکزی قرار داشته باشد. دشواری مهاجرت‌های فصلی و مشکلات زندگی صحرانشینی هرگز مانعی برای تداوم گلیم بافی نبوده‌اند. گلیم بافی می‌تواند به نیازهای اساسی کشاورزان و کوچ کنندگان در خصوص فرش کردن چادرهایشان و نیز برخورداری از یک ملحفه گرمتر پاسخ دهد. در بسیاری از منابع تاریخی از جمله ایلیاد هومر و نیز کتاب مقدس می‌توان توضیحاتی را در مورد انواع بافندگی‌ها و نیز کیفیت آنها مشاهده کرد. پوشش روی تابوت‌های یافت شده در نزدیکی رود نیل، گلیم بافی را به حدود ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح مرتبط می‌کند. پشم و مواد اولیه این هنر در قالب زندگی روستایی و پرورش حیواناتی مانند گوسفند، بز، اسب و شتر تأمین می‌شد. به تدریج و در پی پرورش گیاهان و کشف منابع گیاهی و جانوری متعدد، گلیم‌ها از رنگ بندی‌های متنوع و زیباتری برخوردار شدند.

انواع گلیم

گلیم ایل شاهسون
مهمترین بافت آنها، گلیم های سسوماک است که در زبان محلی به آن ورنی می گویند. به طور کلی از طرح های هندسی شکسته با رنگ های ملایم استفاده می کنند و کمتر می توان دو گلیم ایل سون را از نظر طرح و رنگ مشابه یافت. بهترین رواسبی در ایران، جل اسب های سون است که به صورت شش تکه با رنگ های متنوع است.

گلیم لری
لرها گلیم های مرغوبی می بافند که بیشتر با رنگ های سیاه، سبز، آبی، سفید با نقوش خاص منطقه مشخص می شود. بهترین بافت لرها خورجین بزرگ برای نگهداری اثاث خانه است. حاشیه آنها را برای آنکه محکم باشد قالی بافی می کنند.

گلیم هرسین
گلیم هرسین بنا بر ذوق و سلیقه بافنده و شرایط اطراف او بافته می شود. در حاشیه و زمینه، نقش ها ریز و پر بافته می شوند، به طوری که جای خالی در این گلیم وجود ندارد. از پشم بز به علت ضد بید بودن در حاشیه گلیم استفاده می کنند. رنگ های گلیم هرسین عمدتا به سفید، سورمه ای، سبز و قرمز و اخیرا سرخابی محدود می شود.

گلیم بلوچ
بلوچ ها به دلیل شرایط اقلیمی همیشه با طبیعت در پیکارند و همواره آرزوی برخورداری از منابع فراوان آب و مرغزار را در بافت های خود بیان کرده اند. معمولا سرتاسر گلیم بلوچ از بافت راه راه شکل گرفته که در هر ردیف آن نقوش متفاوت از طرح و رنگ به چشم می خورد. رنگ های تیره مانند قهوه ای، قرمز تیره، شتری و آبی سیر و رنگ های روشن مثل سبز، زرد، قرمز مشخصه طرح های بلوچ اند.

گلیم خمسه
خمسه از یگانگی پنج ایل شیراز تشکیل می شوند. بافت های سوماک خمسه ده بید نام دارد. متداولترین طرح گلیم ها زمینه ای طبیعی به رنگ تیره است که ستارگانی مورب به صورت لوزی های متداخل روی آن بافت شده است. گلیم های ستاره ای را بیشتر به صورت کم عرض می بافند و بعد به هم می دوزند. گلیم های جدیدتر گاه زمینه ای سفید با عرض بیشتر دارند.
گلیم سنه
سنه امروزه سنندج نامیده می شود. در هیچ جای ایران گلیم هایی به ظرافت گلیم های سنه بافته نمی شود. طرح آن بیشتر طرح هراتی آمیخته با طرح بوته ای و خطوط مورب در رنگ های متعدد است. زیباترین طرح گلیم سنه، ترنجی در وسط و زمینه ای رنگی دارد و بته ای نیز با ظرافت در آن بافته شده است.

گلیم قشقایی
رنگ های تند و شاد از ویژگی های گلیم قشقایی است اما رنگ های متضادی نیز در کنار رنگ های قرمز و زرد به کار می رود. نقوش هندسی بخش اساسی طرح های قشقایی است. مانند: هشت ضلعی، ستاره هشت پره تصاویر طاووس، بز، آهو.

دستگاه های بافت گلیم

الف- گلیم ساده باف
دستگاه گلیم ساده باف از یک کجو و چوب کمکی تشکیل شده و گلیم به طور یکنواخت روی آن بافته می شود.پشت و روی این نوع گلیم یکسان بوده و هر دو روی آن قابل استفاده است.

ب-گلیم چرخی باف
دستگاه گلیم چرخی باف دارای چهار کجو است. هر کجو به وسیله کمان هایی جا به جا می شود.در این نوع بافت پود از لا به لای تمام تارها رد می شود . بافت به صورت یکسانی پیش می رود.در پشت گلیم پودهای اضافی روی هم قرار می گیرند و به این علت حاصل کار، گلیمی محکم و ضخیم با پشت و روی متفاوت خواهد بود که فقط یک روی آن قابل استفاده است.

ج- جاجیم باف
دستگاه بافت جاجیم دارای چهار کجو و چند کمان است. تفاوت اساسی بین جاجیم و سایر انواع گلیم، رنگی بودن تارهای آن است که مثل پود در ظهور نقش ها مؤثرند.پشت و روی جاجیم همانند گلیم ساده بافت یکسان است.

د- گلیم سوزنی ( سوماک )
دستگاه گلیم سوزنی دارای یک کجو است و به طور کلی از نظر ظاهر به دستگاه بافت گلیم ساده شباهت دارد.در این بافت پودهای اضافی در پشت گلیم به صورت آزاد باقی می ماند.بافت این نوع گلیم در میان عشایر بسیار معمول است . اغلب برای تزئین مورد استفاده قرار می گیرد.

اهمیت صادرات گلیم در ایران

کشور ایران از لحاظ صادرات صنایع دستی در رتبه ۹۳جهان قرار دارد.که هر ساله گلیم جزءاصلی ترین اقالم صادر کننده بوده است واز طریق صادرات گلیم کمک شایانی به اقتصاد مرکز صنایع دستی شده است. متاسفانه دراین چند سال اخیر به علت تحریم,نادیده گرفتن این هنر,تولید گلیم های نامرغوب,طرحای تکراری ,استفاده نکردن از طرحهای ذهنی ونبودن بازار مناسب برای فروش این هنر رو به زوال هست.تولید کنندگان برای برپا داشتن این هنر دست به تنوع در گلیم زدن استفاده
ان در)کیف,کفش,رومیزی,رومبلی,استفاده در لباس وغیره(توانستن تاحدودی به این هنر کمک کنند.

معرفی کد آیسیک مرتبط با صنعت تولید گلیم

۱. گلیم ماشینی : ۱۷۲۲۴۱۲۳۱۷

بررسی بازار گلیم

بازار گلیم و گبه که یکی از محصولات مهم در بازار صنایع دستی هستند قیمت‌ها از ۸۰ هزار تومان شروع می‌شود و به هشت میلیون تومان هم می‌رسد. گبه که نوعی قالی در اندازه کوچک است و معمولا هم توسط عشایر لر و قشقایی بافته می‌شود،از متری۲۵۰ هزار تومان شروع می‌شود و در گران‌ترین قیمت‌ به متری یک میلیون تومان هم می‌رسد. این محصول که بافت درشت‌تری نسبت به گلیم دارد و بیشتر برای روانداز فرش استفاده می‌شود، اندازه‌های بافت آن در حالت استاندارد یک در یک و نیم متر، یک و نیم در دو متر و دو در سه متر است. قیمت گبه‌ها که معمولا جنبه تزئینی ندارند، در متراژ یک در یک و نیم ۴۵۰ هزار تومان تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، در متراژ یک و نیم در دو متر از یک تا سه میلیون تومان و در متراژ دو در سه متر، از سه تا شش میلیون تومان به فروش می‌رسد. قیمت انواع گلیم در بازار تهران از متری ۸۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است. به گفته فروشندگان این بخش چون گبه وزن زیادی دارد، نگاه توریست‌ها به گلیم نسبت به گبه مثبت‌تر است و گلیم با اقبال عمومی بیشتری همراه است.

وضعیت واحد های فعال تولید گلیم

در نمودار زیر تعداد و ظرفیت واحدهای تولید کننده گلیم بافی در کشور به تفکیک استان آمده است .