طرح راه اندازی توریسم کشاورزی

گردشگری کشاورزی یا مزرعه‌ یکی از فعالیت‌های نسبتا جدید کشاروزان و دامداران است که به‌آن‌ها در رسیدن به یک الگوی کسب درآمد ثانویه کمک می‌کند. در واقع فعالیت‌های مبتنی بر کشاورزی و دامداری و هرآنچه در یک مزرعه انجام می‌شود، برای جذب گردشگران مورد استفاده قرار می‌گیرد تا از این طریق هم درآمدی جدا از فعالیت‌های کشاورزی نسیب خانوارهای روستایی شود و هم روشی جدید برای تأمین نیازهای روحی و ارضاء حس ماجراجویانه و تنوع‌خواه گردشگران باشد. توریسم مزرعه باعث مهاجرت معکوس می‌شود.
این نوع از صنعت توریسم که در دنیا به اگریتوریسم (agritourism)، یا در اصطلاح عموم اگروتوریسم، شناخته می‌شود ترکیبی از دو واژه Tourism و Agriculture است که علاوه بر ایجاد درآمدی پایدار برای کشاورزان و دامداران، روشی برای رونق و آبادانی مناطق روستایی و حتی راهکاری برای بازگشت روستاییان به خانه‌ها و مزارع آباء و اجدادی‌شان به شمار می‌رود. چیزی که از آن به «مهاجرت معکوس» تعبیر می‌شود.

انواع مزارع گردشگری کشاورزی

گردشگری مزرعه‌ای تنها به بازدید از مزارع و فعالیت‌های کشاورزان و دامداران محدود نمی‌شود. آنچه این فعالیت را برای گردشگران جذاب‌تر می‌کند، در واقع مشارکت است. مشارکت در برداشت میوه و محصولات کشاورزی، تهیه فرآورده‌های خوراکی از محصولات کشاورزی و دامی، مشارکت در جشنواره‌های فروش محصولات روستایی، در کنار فعالیت‌هایی مانند نگهداری از احشام، دوشیدن شیر، راندن اسب و پرورش زنبور و ده‌ها فعالیت دیگر و در واقع تجربه یک زندگی واقعی با کشاورزان و دامداران.

مزارع فراغت و تعطیلات

بعضی مزارع صرفا برای گذران اوقات فراغت گردشگران در نظر گرفته می‌شوند. در این مزارع زیرساخت‌های اقامتی مانند اکولاژها یا خانه‌های روستایی برای شب‌مانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. خدمات پذیرایی با محصولات بومی و ارگانیک و غذاهای محلی انجام می‌شود و گردشگران از صنایع‌دستی هنرمندان بومی خریداری می‌کنند. حتی می‌توانند تولید آن را از نزدیک مشاهده و تجربه کنند و علاوه بر تجربه سبک زندگی روستایی از مواهب طبیعی پیرامون خود لذت ببرند.

مزارع مهمان ؛ تجربه زندگی در مراتع همراه با دامدارن

در بعضی مزارع گردشگران مهمان گله‌داران می‌شوند و فعالیت‌هایی مانند دام‌داری، سوارکاری، ماهی‌گیری، آشپزی و پیاده‌روی در دامان طبیعت را تجربه می‌کنند. برای تجربه این سبک از سفر، گاهی گردشگران تا ارتفاعات بالایی را همراه دام‌داران حرکت می‌کنند تا مدتی را در مراتع سپری کنند.

مزارع بازدید و تماشا ؛ بازدید از فعالیت‌های کشاورزی

گاهی گردشگران با حضور در روستاها و مزارع از فعالیت‌های کشاورزان بازدید می‌کنند. آن‌ها در مراحل کاشت و برداشت محصولات مشارکت می‌کنند و از چیدن میوه تا دوشیدن شیر و تولید فرآورده‌های لبنی و محصولات روستایی برایشان جذابیت دارد. گردشگران می‌توانند با مشارکت در چنین فعالیت‌هایی، هم از نحوه تولید محصولات کشاورزی مطلع شوند و هم محصولات مورد نیازشان را از منابع اصلی خریداری کنند.

مزارع آموزشی ؛ گردش برای آموزش

بعضی مزارع برای مشارکت در فعالیت‌های کشاورزی و دامداری با اهداف آموزشی برنامه‌ریزی و مدیریت می‌شوند. به نظر می‌رسد این شیوه بیشتر مناسب دانشجویان و دانش‌آموزانی باشد که در یکی از رشته‌های تحصیلی مرتبط با علوم دامی یا کشاورزی تحصیل می‌کنند و در کنار تحصیل تجربه واقعی هم برای آن‌ها ضروری است.

مزارع سلامت ؛ بازیابی سلامت و گذران دوران نقاهت

گاهی مزارع و محیط‌های روستایی بهترین مکان برای بازیابی سلامت و گذران دوران نقاهت است. زندگی در یک خانه روستایی با چشم‌اندازی زیبا از طبیعت اطراف و بهره‌مند شدن از هوای پاک و سالم با یک رژیم غذایی کاملا ارگانیک و سالم می‌تواند یک پیشنهاد عالی برای گذراندن دوران نقاهت بیماران باشد.

مزارع خود برداشت ؛ مشارکت در برداشت محصول و خریدی ارزان‌تر

معمولا برداشت محصولات باغی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کشاورزان و باغ‌داران است، چون باید این کار را بادقت بالایی انجام دهند و محصولات را به‌موقع روانه بازارها، سردخانه‌ها یا انبارهای میوه کنند. اما گردشگران با مشارکت در فرایند میوه‌چینی می‌توانند علاوه بر کمک به‌کشاوران و باغ‌داران، میوه مورد نیاز خود را حتی با قیمتی ارزان‌تر تهیه کنند.

مزارع شهروند

در این نوع مزارع، ساکنان شهری قطعه زمین کوچکی در نواحی کشاورزی دارند و در روزهای آخر هفته و تعطیل در آن کار می‌کنند. این مزارع زمینه مشارکت مردم شهری را در فعالیت‌های کشاورزی و بهره‌بردن از چشم‌انداز روستایی فراهم می‌کند.

توریسم مزرعه دامنه وسیعی از فعالیت‌های مختلف را در بر می‌گیرد که در ادامه به‌بعضی از آن‌ها می‌پردازیم:

• برگزاری جشنواره‌های محصولات کشاورزی مثل جشنواره انار، آلبالو، سیب و خرما
• احیاء و استفاده از اقامتگاه‌های روستایی به‌خصوص با چشم‌اندازی زیبا از مزارع
• برگزاری جشنواره‌ غذاهای بومی
• ترویج استفاده از مواد غذایی ارگانیک و تشویق گردشگران به‌استفاده از غذای سالم
• ایجاد تریل‌ها و مسیرهای پیاده‌روی در سایت‌های طبیعی برای حفاظت از پوشش گیاهی و حیات جانوری
• ساختن اکولاژها در نواحی طبیعی با چشم‌انداز زیبا و ارائه خدمات به‌گردشگران
• احیاء آیین‌ها و آداب و رسوم روستایی برای جذب گردشگران
• احیاء بازی‌های بومی و کهن ایرانی
• ایجاد محل‌هایی برای کمپ‌زدن، شب‌مانی و برپایی آتش
• امکان تجربه طبخ غذا بااستفاده از محصولات بومی توسط خود گردشگران
• کاشت گل و گیاه و کسب اطلاعات بسیار خوب در نحوه کاشت و نگهداری از گیاهان و گل‌ها
• برگزاری مسابقات سوارکاری و آموزش سوارکاری
• برگزاری جشنواره‌های روستایی مانند جشنواره‌های گلاب‌گیری، شیردوشان و گیاهان دارویی
• برگزاری نمایشگاه‌های صنایع‌دستی بومی و امکان آموزش، فروش و ترویج فرهنگ بومی
• قصه‌گویی و احیاء داستان‌های بومی و اصیل

گردشگری کشاورزی در جهان

توریسم مزرعه سالیان سال است که به‌عنوان یک کسب‌وکار پررونق در اروپا و در سال‌های اخیر در مزارع آمریکای شمالی، گردشگران بسیاری را از شهرهای صنعتی و بزرگ برای تجربه‌ای متفاوت فراخوانده است. بسیاری از مردم به‌دنبال این هستند تا تعطیلات خود را در حومه شهرها و مناطق روستایی بگذرانند و اگرچه برای یک روز را به‌دور از ازدحام شهرها سپری کنند.
جشنواره‌های بومی، مزارع خودبرداشت و تورهای آموزشی از پرطرفدارترین فعالیتها در توریسم مزرعه است.
شرکت در جشنواره‌های محلی، مزارع خودبرداشت، گشت‌های تفریحی در مراتع پرورش احشام، استفاده از خدمات تخت و صبحانه و شرکت در تورهای آموزشی، علاوه برایجاد کسب‌وکار برای کشاورزان و مزرعه‌دارها، به‌نوعی سرگرمی هم برای گردشگران و هم برای مزرعه‌دارها تبدیل شده است.

گردشگری کشاورزی در ایران

وجود روستاهای متعدد با تنوع فرهنگی بسیار بالا در کشورمان زمینه بسیار خوبی برای ترویج گردشگری مزرعه ای است. خانه‌های روستایی، نحوه طبخ غذاهای بومی، تنوع مواد اولیه مورد استفاده در طبخ غذا که از دل طبیعت تامین می‌شود، آیین‌های بومی، بازی‌ها ، آوازهای سنتی، پوشش محلی، موسیقی سنتی و چشم‌اندازهای طبیعی و متنوع روستاهای ایران زمینه‌ای عالی برای تشویق گردشگران برای حضور در روستاها است.

تنوع فرهنگی؛ برگ برنده ایران برای توسعه گردشگری روستایی

تفاوت چشمگیری که در سبک زندگی روستایی و فعالیت‌های آن‌ها در نقاط مختلف کشورمان به‌چشم می‌خورد، تنوع فعالیت‌های توریسم مزرعه را افزایش می‌دهد. سبک زندگی روستایی در استان‌های نوار شمالی کشورمان با سبک زندگی بومی در استان سیستان و بلوچستان، روستاهای عشیره‌نشین خوزستان، روستاهای کردنشین غرب کشور و مردمان نجیب نواحی کویری تفاوتهای چشمگیری دارد که این تنوع و تفاوت برگ برنده ایران در توسعه گردشگری کشاورزی است.ترویج گردشگری مزرعه درنواحی مختلف ایران و تبادلات فرهنگی نه‌تنها «توسعه اقتصاد محلی» را به‌ارمغان می‌آورد بلکه باعث حفاظت از ریشه‌های فرهنگی در بین مردمان روستانشین ایران عزیزمان می‌شود.

گردشگری کشاورزی و توسعه روستایی

گردشگری کشاورزی در بسیاری از کشورهای جهان به‌یک روش کسب درآمد بسیار مطلوب تبدیل شده و در واقع منابع جدیدی به‌سبد درآمدی خانوارها اضافه کرده است. علاوه بر آن کمک کرده تا منابع طبیعی به‌خوبی حفاظت شود و تحت‌تاثیر حضور گردشگران، مصرف غذاهای ارگانیک و مواد غذایی سالم بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
در گردشگری مزرعه یا اگروتوریسم گردشگران مدتی را با خانواده‌های روستایی در مزارع و خانه‌های روستایی سپری می‌کنند و فعالیت‌های کشاورزی را فرا می‌گیرند. این کار علاوه بر نقش موثری که بر تجدید حیات روستاها و ایجاد اشتغال برای روستاییان دارد، می‌تواند به‌حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی روستاها کمک کند.گردشگری مزرعه حتی به حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی کمک می‌کند.در واقع این گردشگری تجربه‌ زندگی روستایی است و همین تجربه آن را برای گردشگران متمایز می‌کند. به‌خصوص گردشگران جوانی که شناخت کمتری از سبک زندگی روستایی دارند.در گردشگری مزرعه این امکان به‌مردم داده می‌شود تا برای تفریح و سرگرمی، آموزش و فراگرفتن یا برای لذت‌بردن از فعالیت‌های کشاورزی و دامداری، وارد روستاها و مزارع شده و علاوه بر تجربه فرهنگ، سبک زندگی و بازدید از جاذبه‌های روستا از مشارکت در فعالیت‌های مزرعه بهره ببرند. در نهایت همه این فعالیت‌ها توسعه، رونق و آبادانی روستاها را به‌دنبال دارد.

تور گردشگری کشاورزی

برگزاری تور گردشگری کشاورزی یکی از بهترین روش‌ها برای حضور سازمان‌یافته و منسجم گردشگران در مزارع است که هم فرصت اشتغال را برای برگزارکنندگان تور فراهم می‌کند و هم این امکان را به‌گردشگران می‌دهد تا در مزارع حضور پیدا کنند. شاید پیداکردن مزرعه‌ای که پذیرای گردشگران باشد کار چندان آسانی نباشد، اما وقتی این کار را به برگزارکنندگان تورهای طبیعت‌گردی و بومگردی بسپارید، می‌توانید با اعتماد و اطمینان بیشتری در فعالیت‌های کشاورزی مشارکت کنید.
البته بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ اگر دوست یا بستگانی در نواحی روستایی داشته باشند بدون شک زمانی را به‌دیدار با خویشاوندان خود اختصاص می‌دهند، اما این امکان برای همه فراهم نیست و برگزاری تور گردشگری کشاورزی می‌تواند روشی مطمئن برای مشارکت در فعالیت‌های کشاورزی باشد.
البته پیشنهاد می‌کنیم حتما درباره فعالیت‌های آژانس برگزارکننده تور از قبل پرس‌وجو کنید. گرچه حضور گردشگران در هر مکانی تبعات خود را به‌دنبال دارد اما اگر این حضور به‌شکل سازمان‌یافته و در قالب «تورهای مسئولانه» و باکمک راهنمایان باتجربه و آگاه همراه باشد، می‌تواند اثرات منفی حضور گردشگران را به‌حداقل برساند.

لیست استارتاپ های حوزه کشاورزی

مهاجرت روستاییان به شهرها چالشی بزرگ برای مردمان یک کشور است که باید دولت‌ها چاره‌ای برای آن بیندیشند. بهترین پاسخ برای این مسئله تنوع بخشی به اقتصاد روستا و هدایت روستاییان به کسب درآمد از جنبه‌های دیگر زندگی است. ترکیب گردشگری و کشاورزی یکی از نسخه‌های علاج این بیماری است. امروزه در پی تغییر شکل زندگی جوامع شهری به جوامع مدرن و ماشینی، مردم برای مشاهده طبیعت و مناظر بِکر و یادآوری خاطرات گذشته خود در روستا حاضرند هر مبلغی بپردازند. گردشگری کشاورزی وسیله ای برای کسب درآمد از زمین کشاورزی و طبیعت روستا است. طبیعتی که هرچند در سالهای گذشته، امری تکراری و غیر جذاب محسوب می‌شد، اما امروزه برای مردمانی که در محاصره ماشین‌ها زندگی می‌کنند و از تولید محصولات غذایی، دوشیدن شیر و سوارکاری جز تصویری دریافت شده از رسانه‌ها تجربه دیگری ندارند، جذاب و حتی هیجان انگیز است.
در مواجهه با یک پدیده نوظهور باید تمامی جوانب آن مورد مطالعه و ارزیابی قرار گیرد. هر پدیده ای دارای فرصت‌ها و چالش‌هایی است که با شناخت آنها می‌توان از حداکثر ظرفیت‌های آن بهره گرفت. گردشگری کشاورزی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این قسمت ما مزایای گردشگری کشاورزی را به تفکیک ذینفعان تشریح خواهیم کرد و در ادامه چالش‌های پیش روی این حوزه را بازگو می‌کنیم.

کشاورزان

• فروش مستقیم: گردشگری کشاورزی می‌تواند یک کشاورز را به تعیین کننده قیمت تبدیل کند نه فردی که قیمت‌های بازار را می‌پذیرد. زمانی که گردشگران برای بازدید به مزرعه می آیند، کشاورز محصولات مزرعه را بدون هیچ گونه واسطه ای و با قیمت دلخواه به گردشگران ارائه می‌کند. البته صاحب مزرعه باید دقت داشته باشد، قیمت‌ها را به گونه‌ای تعیین نکند که بازدیدکنندگان او را با صفت “گران‌فروش” یاد کنند.
• افزایش درآمد: کشاورز با پذیرش گردشگران قادر است از طرق مختلف مانند فروش محصولات یا دریافت هزینه ورودی درآمدش را افزایش دهد. این افزایش درآمد نه تنها می‌تواند زندگی خانواده را بهبود ببخشد بلکه می‌تواند برای هر یک از اعضای خانواده شغلی مستقل به ارمغان آورد.
• انعطاف پذیری فصلی: آیا کسب درآمد شما از زمین کشاورزی محدود به فصل برداشت است؟ با شروع فعالیت گردشگری کشاورزی و با کمی نبوغ می‌توانید در مابقی سال درآمد داشته باشید. این جمله به این معنی است که علاقه گردشگران به بازدید از مزرعه محدود به فصل برداشت نیست و آنها در زمان کاشت یا دِرو و یا حتی در فصول سرد نیز علاقه به تماشای فعالیت‌های مزرعه دارند.
• روشی جدید برای فروش محصولات قدیمی: افرادی که به شوق دیدن مزرعه شما پا به آنجا گذاشته اند، ممکن است به خرید علاقه‌مند شوند! در حقیقت آن‌ها برای قدردانی از شما و برای یادآوری خاطرات خوشی که از یک روز زندگی در مزرعه شما بدست آورده اند حاضرند محصولات مزرعه یا صنایع دستی تولیدی شما را خریداری کنند.
• تعامل با مشتری: بسیاری از کشاورزان برای فرصت‌های تعامل با مشتریان خود ارزش قائل اند. در گردشگری کشاورزی فرصتی مهیا می‌شود تا با مشتریان خود صحبت کنید و نیازهای آن‌ها را درک کنید و در پروژه‌های بعدی خود از این دانش و شبکه ایجاد شده استفاده کنید.

ایده های حوزه کشاورزی

گردشگران

• شفافیت: آیا شما در حال فروش مواد غذایی ارگانیک به مشتریانی هستید که برای سلامتشان ارزش قائل‌اند؟ پس ممکن است آن‌ها تمایل به دیدن مزرعه شما داشته باشند. این کار نشان دهنده شفافیت در فرآیند تولید محصولات است و باعث افزایش فروش شما می‌شود.
• آموزش: این روزها برای بسیاری از خانواده ها و مدارس مهم است به فرزندانشان نشان دهند غذا یا میوه‌ای که میل می‌کنند از کجا تهیه می‌شود؟ همچنین به محض دیدن مزرعه بسیاری از بزرگسالان علاقه دارند تا خاطرات خود از روستا و مزرعه دوران کودکیشان را تعریف کنند. گردشگری کشاورزی پر از فرصت‌های عالی برای آموزش در دنیای واقعی است.
• سرگرمی: خاک بازی، دویدن میان بوته‌های ذرت، عکاسی در کنار گیاهان و بازی با حیوانات تنها بخشی از سرگرمی‌های گردشگری کشاورزی است. یک مزرعه کشاورزی می‌تواند عاملی باشد تا در یک روز تعطیل همه از شهر برای دیدن آن خارج شوند و در پایان شب با آرزوی دوباره سفر کردن به آنجا به خواب روند.

جامعه محلی

• بهبود روابط میان کشاورز و جامعه: بر خلاف مزارع متعارف که به دلایل متعدد باعث ایجاد هزینه و مسؤلیت هستند، یک مزرعه گردشگری پر رونق و معتبر یک دارایی و سرمایه برای جامعه خود محسوب می‌شود.
• ارتقاء جوامع کوچک: گردشگری کشاورزی می‌تواند موجب شود روستا و یا مزرعه شما به عنوان یک مقصد پرتردد برای نقشه‌های آنلاین محسوب و باعث شناساندن روستا به سایر مردم کشور شود.
• افزایش فروش محصولات و خدمات محلی: بازدید کنندگان از مزرعه شما ممکن است در شهرها و مناطق اطراف برای پر کردن باک ماشین یا خرید تنقلات متوقف شوند و با پرداخت هزینه برای مردمان اطراف شما درآمد حاصل کنند. همچنین می‌توانید با دعوت از همسایگان خود به مزرعه و پیشنهاد فروش محصولاتشان درون مزرعه شما، درآمد آن‌ها را هم افزایش دهید.

چالش‌های گردشگری کشاورزی

عملیات گردشگری کشاورزی همواره با توجه به هزینه‌های زیاد آماده سازی مزرعه، بازاریابی مزرعه، نگرانی‌های مربوط به مسئولیت پذیری و برخورد با گردشگران، آب و هوای غیر قابل پیش بینی، ماهیت فصلی بودن عملیات، مسائل بهداشتی و مسائل مربوط به دریافت مجوزهای دولتی و تلاش برای ارائه خدمات به مشتریان به چالش کشیده می‌شود و گاهی اوقات به عنوان فعالیتی غیر قابل قبول برای عموم شناخته شده است.

پیامدهای اگروتوریسم

تقریباً تمامی انواع گردشگری و مدل‌های توسعه آن هم پیامدهای مثبت در پی دارند و هم پیامدهای منفی. اما اگروتوریسم بیشتر پیامدهای مثبتی در مقصد داشته و فرصت‌های خوبی را برای جامعه محلی به ارمغان می‌آورد. از جمله آن که سبب افزایش سطح آگاهی و نحوه عکس‌العمل‌های مردم بومی در حفظ محیط زیست شده است. از آنجا که اگروتوریسم جزیی از گردشگری روستایی می‌باشد، بنابراین تأثیر بسزایی نیز در توسعه مناطق روستایی خواهد داشت. این تأثیرات شامل افزایش درآمد و فرصت‌های شغلی، تبادلات مالی بین شهر و روستا، سرمایه گذاری های کوچک در این زمینه، توسعه و بهبود زیرساخت های محلی و منطقه ای با ایجاد شبکه راه ها، افزایش تنوع در فعالیت‌های اقتصادی، بالا رفتن ارزش معنوی منطقه از لحاظ طبیعی، فرهنگی و چشم اندازها، حفظ و بقای سنت ها و آداب و رسوم، احیای مهارت‌های انسانی و صنایع دستی فراموش شده منطقه و غیره می‌باشد. می‌توان گفت پیامدهای منفی اگروتوریسم وقتی اتفاق می‌افتد که توسعه آن بر پایه اصول و شیوه‌های توسعه گردشگری نباشد. این پیامدهای منفی از بین رفتن محیط زیست، نابودی فرهنگ‌های محلی، اختلاف و شکاف اقتصادی بین مناطق مختلف و غیره می‌باشند.
مفهوم پایداری در صنعت گردشگری دارای ابعاد مختلفی می‌باشد و آگاهی بخشی گردشگران و میزبانان از این ابعاد می‌تواند در توسعه پایدار گردشگری کشاورزی نقش به سزایی داشته باشد.
• پایداری اکولوژیکی: بدین معناست که توسعه گردشگری باعث تغییرات برگشت ناپذیر در اکوسیستم نشود و رفت و آمد گردشگران به محیط زیست منطقه آسیب نرساند.
• پایداری اجتماعی: به توان جوامع در جذب توریست بدون ایجاد اختلال در هماهنگی اجتماعی اشاره دارد. بدین معنا که صنعت گردشگری و گردشگران نتوانند در جامعه میزبان، ناهماهنگی ایجاد کنند.
• پایداری فرهنگی: توانایی جامعه میزبان در حفظ و متعادل نمودن ویژگی‌های فرهنگی بارز خود در مقابل چیزی که با عنوان “فرهنگ گردشگر” و “فرهنگ رسوبی” بازدیدکنندگان از آن یاد می‌شود، پایداری فرهنگی خوانده می‌شود.
• پایداری اقتصادی: به کسب سطحی از سود اقتصادی حاصل از گردشگری که با درآمد ضروری برای جامعه محلی متناسب است، اشاره دارد.
• پایداری محلی: توسعه گردشگری برای منفعت رسانی به جامعه محلی طراحی می‌شود. بنابراین توجه به خواسته‌های مردم محلی و توانمندسازی آن‌ها می‌تواند به پایدارسازی جوامع محلی کمک نماید.

تجربه گردشگری کشاورزی در دنیا

گردشگری کشاورزی یا اگریتوریسم، کسب و کار ایجاد مزرعه یا واحد کشاورزی به عنوان مقصد گردشگری و با اهداف آموزشی و تفریحی و یکی از حوزه‌های امتحان پس داده در دنیاست که قدمت آن به قرن نوزدهم می‌رسد و بر اساس یافته‌های مرکز کشاورزی دانشگاه ایالتی لوییزیانا در دهه 30 و 40 قرن بیستم به علت رکود بزرگ ناشی از جنگ جهانی دوم علاقه عمومی به تفریحات روستایی افزایش پیدا کرد. در برخی از کشورها از جمله آمریکا گردشگری مزرعه‌ای در قالب مزرعه‌های خانوادگی گردشگری تعریف کرده و توسعه می‌دهند به گونه‌ای که ابعاد اکولوژیکی و ابعاد و ظرفیت محیطی را امکان‌سنجی می‌کنند و حتی حجم تورهای ورودی به مزرعه را از پنج الی ۲۰ نفر در نظر می‌گیرند. براساس داده‌های سازمان ملی آمار کشاورزی آمریکا در سال 2007، درآمد حاصل از گردشگری کشاورزی در 23هزار و 350 مزرعه بیش از 566 میلیون دلار محاسبه شده و این عدد نسبت به سال 2002 ، رشد 180 درصدی داشته است.

طبق گزارش اداره کل کمیسیون کشاورزی اروپا ، اتحادیه اروپا بین سال‌های 2007 تا 2012 ،857 میلیون یورو برای توسعه اگریتوریسم و مناطق روستایی هزینه کرده است. 20 درصد از مزارع کشور انگلستان ارائه دهنده خدمات گردشگری کشاورزی و 10 درصد مجهز به خدمات اقامتی هستند و 63 درصد از کشاورزان انگلستان به درآمد گردشگری وابسته‌اند. 20 هزار و 897 مزرعه در ایتالیا نیز در سال 2013 به تجارت اگریتوریسم اشتغال داشته‌اند که این تعداد با افزایش 423 مزرعه نسبت به سال 2012 ، بیش از 2 درصد رشد داشته است. کمتر از 2 درصد از مزارع لهستان در سال 1966 نیز به این تجارت اشتغال داشته‌اند که این نسبت در سال 2009 به 13 درصد رسیده است. کشورهای مالزی، فیلیپین، اندونزی، چین و ترکیه که از مقاصد اصلی گردشگری کشاورزی و روستایی در آسیا محسوب می‌شوند نیز در این کسب‌وکار پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. در مالزی تورهایی برای بازدید از مراحل کاشت تا برداشت چای و گردشگری در روستاها به گردشگران ارائه می‌شود. در ترکیه نیز این کسب‌وکار در قالب بازدید از باغ‌های زیتون، تولید محصولات کشاورزی و فرآورده‌های لبنی ارگانیک جذب توریست می‌کند.

وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در جریان سفرهای استانی در سال گذشته و بازدید از برخی مزارع گردشگری درخواست‌هایی مبنی بر قانونمند کردن این فعالیت‌ها و ایجاد فرصت‌های شغلی دریافت کرد و بر همین اساس دستور ویژه‌ای برای رفع مشکل کشاورزان صادر کرد. پس از این دستور نیز حوزه گردشگری کشاورزی به عنوان یکی از اولویت‌های عملیاتی در برنامه‌های سال جاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گرفت.

صدور مجوز برای صاحبان مزارع چه امتیازاتی دارد؟

در ادامه این همت جمعی کارگروه ملی گردشگری کشاورزی با ترکیب اعضایی از وزارت میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی، جهاد کشاورزی، بنیاد مسکن، وزارت کشور، اتاق بازرگانی و اعضای هیئت علمی و بخش خصوصی تشکیل شد و به منظور تدوین دستورالعمل اجرایی صدور مجوز گردشگری کشاورزی و نظارت بر آن 9 جلسه از ابتدای مهرماه 98 تا خردادماه 99 برگزار شد. ولی تیموری معاونت گردشگری کشور در جلسه‌ای که خردادماه امسال با حضور ارگان‌های فرابخشی برگزار شد، خبر از در مسیر اجرا قرار گرفتن دستورالعمل اجرایی نحوه صدور مجوز گردشگری کشاورزی داد که این دستورالعمل در مردادماه توسط وزیر به مدیران کل 31 استان ابلاغ شد. در این خصوص لیلا اژدری مدیر کل دفتر همکاری و توافق‌های ملی گردشگری به میراث‌آریا می‌گوید: «صدور این مجوزها اقدامات و فعالیت مزارع کشاورزی را در مسیر قانونی قرار خواهد داد و فعالان این حوزه می‌توانند از تسهیلات ویژه‌ای مانند استفاده از تعرفه بخش صنعت در مصارف انرژی، تسهیلات بانکی، اقدامات حمایتی در مواقع بحران و اتفاقات غیر طبیعی (مانند سیل 98 یا کرونا) همچنین معافیت‌های مالیاتی بهره‌مند شوند.»

دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی و نظارت بر آن

بند1 ) شرايط عمومی

• رعایت مفاد مرتبط در آیین نامه ایجاد، اصالح ،تکمیل درجه بندی و نرخ گذاری تأسیسات گردشگری و قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغی الزامی است .

• نکته مهم در طرحهای مربوط به گردشگری کشاورزی توجه به حفظ ظرفیت کشاورزی و ظرفیت برد مح اعطای مجوز بوده و گردشگری به عنوان بخش ارزش افزوده و مکمل در درآمد زایی و ایجاد زمینه های کسب و کار در این مناطق بکار گرفته می شود.

بند 2 ) ورودی و دفتر پذيرش

• مراکز گردشگری کشاورزی باید دارای محلی برای یذیرش و راهنمایی مراجعا ن بوده تا در اوقات مناسب میهمانان در مرکز یذیرفته شوند و به بخشهای مختلف راهنمایی شوند.

• مرکز باید نسب به نصب عالئم نشانه ها و تابلو راهنمای مجموعه در بخش ورودی و بخشهای مورد نیاز آن اقدام نماید.

بند 3 ) بهداشت و ايمنی

• مجموعه ی جعبه کمکهای اولیه میباید در محل اجرای طرح فراهم باشد.
• نکات ضروری و اضطراری را میبایست رعایت نموده و دسترسی نهادهای امدادی به بخش های مختلف مجموعه فراهم باشد.

• مرکز باید دارای وسایل اطفای حریق و راهنمای استفاده از وسایل اطفای حریق باشد.
• رعایت اصول بهداشتی در ارائه خدمات یذیرایی الزامی است .
• از وسایل و تجهیزات مناسب و استاندارد در ارائه خدمات به گردشگران استفاده شود.
• وسایل استاندارد برقی – نفتی و گازی باید در شرایط ایمنی نصب شده و بطور مرتب حفظ و نگه داری شوند. طبق قانون همه ی اتصالات گازی باید مجوز ایمنی از شرکت گاز دریافت که رده باشند و این مجوز باید به طور مرتب به روزرسانی شود.

• همه ی واحدها باید استانداردهای ایمنی را رعایت کنند و کاملا مجهز به سیستم آب و فاضلاب (به نحوی که باعث آلودگی زیست محیطی نشوند) و زهکشی باشند.

• ییش بینی های لازم جهت مقابله با بلاهای طبیعی در نظر گرفته شود.

شرايط اختصاصی:

بند1) فعالیت و کسب و کارهای گردشگری کشاورزی:

کسب و کارهای گردشگری کشاورزی عموما فعالیت محور (تجربه گرا) بوده و فعالیت های مشروح زیر را شامل می شوند.

بند 2 ) رسته های فعالیتهای مرتبط با گردشگری کشاورزی:

شامل کلیه رشته های کشاوزی و دامپروری با اولویت موارد ذیل :

گردشگری مزرعه : مزارع محصولات زراعی شامل( گندم برنج سبزی و صیفیجات و …(

گردشگری در باغات: باغ میوههای سردسیری و خشک میوه ههای گرمسیری و نیمه گرمسیری که گیاهان دارویی معطر و ادویه های و گل و گیاهان زینتی فضای باز محصولات گلخانه ای قارچهای خوراکی و غیره

گردشگری به منظور بازديد از شيوه دامداری و دامپروری: مراکه پرورش و یرواربندی گ او گوسفند ،شترمرغ و …

گردشگری به منظور بازديد از شيوه پرورش ماکيا : تولید و یرورش جوجه و یرندگان خاص

گردشگری در مراکز وابسته کشاورزی و شيلات: گلخانه ها کارگاه ها سردخانه ها و محل نگه داری محصوالت کشاورزی

تبصره1 – با توجه به تنوع فعالیت های مرتبط با کشاورزی در صورت وجود تقاضا مربوط به رسته ها و فعالیت های جدید با دریافت مستندات لازم از وزارت جهاد کشاورزی یا( ادارت استانی جهاد کشاورزی) موضوع در کمیته فنی بررسی و در صورت موافق مراتب به متقاضی اعلام شود.

تبصره 2 – در صورتیکه متقاضی پس از دریافت مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی قصد اضافه نمودن فعالیتی جدید در حوزه کشاورزی به مجموعه داشته باشد باید مجوزهای لازم را قبل از جهاد کشاورزی دریافت نماید.

تبصره 3 – متقاضیان مراکز گردشگری کشاورزی که علاقمند به ایجاد سازه های اقامتی و پذیرایی ثابت و دائمی هستند باید مطابق با مفاد آئین نامه اقدام نمایند.

بند 4 – مساحت و نصاب اراضی مورد نياز

متقاضیان دریافت مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی جهت اجرای طرح میبایست مطابق با میزان اراضی مورد نیاز طبق جدول ذیل درخواست خود را به کمیته فنی استان ارائه نمایند:

مراحل صدور مجوز فلاتين

1 -متقاضی باید به سامانه الکترونیکی صدور مجوز فلالی وزارت به آدرس  https:// my. Mcth.ir مراجعه کرده و درخواست خود را ثبت نمایند.

2 -بارگذاری مدارک مورد نیاز تا حداکثر 72 ساعت

3 -بازدید کارشناس و بررسی محل اجرای طرح از ابعاد موقعیت دسترسی ها، مسائل زیست محیطی و سایر مسائل فنی

4 -استعلام نظر سازمان جهاد کشاورزی استان و سایر استعلام های قانونی (پس از اعلام موافقت جهاد کشاورزی و برگزاری کمیته فنی)

5 -برگزاری کمیته فنی ظرف یک هفته واعلام نتیجه تائید یا عدم تأئید با ذکر دلیل ( به متقاضی)

6 -یس از اخذ یاسخ مثب استعلام ها و تایید تجهیزات توسط کارشناس گردشگری اداره که نسب به صدور مجوز فعالیت اقدام نماید.

 مدارک مورد نياز متقاضی

1 .مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی)

2 .تصویر کارت یایان خدمت نظام وظیفه یا معافیت از خدمت و یا گواهی اشتغال به تحصیل دانشجویان (معافیت تحصیلی)برای آقایان.

3 .تصویر سند مالکیت و سایر مدارک مثبته یا اجاره نامه رسمی بلند مدت 5 ساله

4 .خالصه طرح توجیهی

5 .ارائه اسناد و مدارک مربوط به شرک و اساسنامه در تقاضاهای اشخاص حقوقی

کدام استان‌ها دارای چه ظرفیت‌‌هایی هستند؟

استان کهگیلویه و بریراحمد که دارای زیبایی‌های بکر و دست‌نخورده‌ای‌ست وکشاورزی مهم‌ترین فعالیت اقتصادی مردمان آن دیار است هر ساله در فصل تابستان و زمان برداشت انگور در شهر سی‌سخت و برداشت سیب در دهستان کاکان گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کند. کشت کلزا نیز که دانه روغنی و محصولی استراتژیک است از دیگر جاذبه‌های این استان جنوبی به شمار می‌رود.

خراسان جنوبی در کشت زرشک، انار و به خصوص زعفران در ﮐﺸﻮر دارای ﻣﺰﯾﺖ اﺳﺖ و رﺗﺒﻪ اول ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﺎﻏﯽ زرﺷﮏ و ﻋﻨﺎب، رﺗﺒﻪ دوم ﺗﻮﻟﯿﺪ زﻋﻔﺮان و ﭘﻨﺒﻪ همچنین جایگاه ﺷﺸم در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺎر را ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺎنﻫﺎی کشور داراست. مرکز اصلی کشت زعفران در شهرستان‌های بیرجند، قائنات، سرایان، فردوس، تربت حیدریه و گناباد است و ۹۸ درصد از زعفران مورد استفاده در ایران و ۶۰ درصد زعفران جهان از خراسان جنوبی برداشت می‌شود. ﻫﻢ زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺮداﺷﺖ زﻋﻔﺮان و زرﺷﮏ و برگزاری ﺟﺸﻨﻮاره زﻋﻔﺮان ﺑﺎ ﻧﺎم «ﻃﻼی ﺳﺮخ» و زرﺷﮏ ﺑﺎ ﻧﺎم «ﯾﺎﻗﻮت ﺳﺮخ» در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻗﺎﺋﻨﺎت ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺟﺬب ﮔﺮدﺷﮕﺮ در این استان است.

نخستین جشنواره میوه‌های بهشتی شهرستان دالاهو با هدف معرفی جاذبه‌های استان کرمانشاه نیز مرداد ماه سال گذشته برگزار شد. اجرای گروهای هلپرکه، دف‌نوازی، تنبورنوازی و همچنین نمایش و فروش محصولات منطقه از بخش‌های متنوع این جشنواره بود.

برگزاری مراسم گلاب‌گیری کاشان، جشنواره گل نرگس، چای ترش و انگور همچنین برداشت خرما و اناردر خوزستان، جشنواره توت‌فرنگی در استان گلستان، جشنواره انارانه در روستاهای کرمانشاه، جشنواره زردآلوی ابرکوه در استان یزد، جشنواره زغال‌اخته شهرستان کلیبر و هلو شهر شندآباد در آذربایجان شرقی، جشنواره پسته دامغان، خربزه گرمسار، انار مهدی‌شهر، گردو شهمیرزاد در استان سمنان جزیی از ظرفیت‌های کشور برای توسعه گردشگری کشاورزی و جذب گردشگر هستند.

جمع بندی

مشخص است که دعوت از مردم به بازدید از مزرعه موجب مسئولیت‌های سنگینی است که شاید یک کشاورز به تنهایی از پس آن بر نیاید اما جای تردیدی نیست که گردشگری کشاورزی می‌تواند رابطه همزیستی میان کشاورز، مردم و جامعه محلی را تقویت و توسعه گردشگری پایدار را محقق سازد.
گردشگری کشاورزی یکی از انواع گردشگری مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی است که در جهت رسیدن به‌توسعه روستایی و ایجاد درآمد ثانویه برای جوامع بومی پیشنهاد می‌شود.

گردشگری کشاورزی از جمله ظرفیت‌های فراموش شده صنعت گردشگری ایران به شمار می‌رود که توسعه آن نیازمند شناسایی، تدوین طرح جامع و فراهم کردن زیرساخت های این بخش است و حال دستورالعمل صدور مجوز فعالیت گردشگری کشاورزی و نظارت بر آن‌ برای وحدت رویه‌ای در پرداختن به این موضوع از سوی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به ۳۱ استان کشور ابلاغ شد. با توجه به اینکه تعداد گردشگر در این نوع گردشگری محدود است، در شرایط کرونا می‌‌توان از آن به عنوان فرصتی برای توسعه گردشگری داخلی استفاده کرد و پس از کاهش و از بین رفتن این پاندمی برای جذب گردشگر خارجی برنامه‌ریزی کرد.

ورود گردشگران طبیعت‌گرا و بوم‌گردها به‌نواحی روستایی علاوه بر رونق و آبادانی روستاها و ایجاد روش‌هایی برای درآمد بیشتر، موجب شده تا ارزش‌های روستایی، فرهنگ‌ها و ریشه‌ها بیشتر مورد توجه قرار گیرد و خود جوامع روستایی درصدد حفاظت از میراثشان برآیند.
این تبادلات فرهنگی باعث تقویت فرهنگ بومی می‌شود و بسیاری از باورها و سنن و آداب و رسوم قدیم و حتی از یادرفته را دوباره احیاء می‌کند. به‌طوری که توسعه گردشگری کشاورزی و مزرعه‌ای می‌تواند علاوه بر ایجاد درآمد بسیاری از مشکلات نواحی روستایی را از بین ببرد.

در پی کاهش درآمد شغلی و منابع مالی کشاورزان در کشورهای رو به توسعه، روستاییان به جستجوی شغلی با درآمد بیشتر و ریسک کمتر در شهرها روی آورده اند که منجر به پدیده مهاجرت روستاییان و کشاورزان گشته است. به علاوه واردات محصولات غذایی از کشورهای خارجی در زمانی که نمونه داخلی مشابه با آن و حتی با کیفیت بالاتر وجود داشته، انگیزه و شوق زندگی در روستا و تولید محصولات بومی را از میان برده است. مجموعه‌ای از مشکلات مانند آنچه در بالا ذکر شد باعث شده تا روستاییان قید زمین‌های خود را زده و در پی یافتن زندگی بهتر به شهرها مهاجرت کنند. این مهاجرت از طرفی خود عامل بسیاری از مسائل دیگر مانند کمبود منابع، تراکم جمعیت، آلودگی و کاهش ضریب امنیت در شهرها می‌شود. از طرف دیگر مهاجرت از روستا به شهر موجب می‌شود تا مجموعه عظیمی از خانه‌ها و اراضی زراعی بدون سکونت شکل بگیرد و روستاییان صرفا هنگام تعطیلات فرصت دارند تا به خانه‌های دوم خود بازگردند و این در حالی است که در بیشتر اوقات سال این فضاها خالی از سکنه است.