طرح کشت و پرورش خارمریم

گیاه خارمریم با نام انگلیسی (Milk thistle) متعلق به تیره کاسنی است این تیره به راسته آسترال ها و زیر رده مالویده و رده دولپه ای ها تعلق دارد. جنس ،Silybum , گونه marianum که دارای برگ هایی با لکه های سفید است. ماریتیغال گیاهی مرتعی، دارویی و به صورت علفی و یکساله است که در نقاط مختلف ایران به صورت خودرو رشد می کند. این گیاه در رویشگاه های طبیعی خود در برخی مناطق معتدله با شرایط مدیترانه ای، قادر به گذراندن دوره سرمای زمستان است. به همین لحاظ می تواند به صورت محصول پاییزه نیز در آن مناطق کشت شود. ولی در قسمت های سردسیری مناطق مدیترانه ای ممکن است در فصل بهار کشت شود.(طرح کشت و پرورش خارمریم)
خارمریم گیاهی است که در نواحی مدیترانه ای اروپای مرکزی، آسیای مرکزی و شرقی، امریکای شمالی و جنوبی و جنوب استرالیا رشد می کند. این گیاه در نواحی صخره ای، سنگلاخی و خشک، مزارع، کنار جاده ها و اراضی بایر به خوبی رشد می نماید. به عنوان یک گونه گیاهی مهاجم، ماریتیغال علامتی از کشاورزی ضعیف و نیازمند تیمار خاک در این اراضی می باشد.
این گیاه در اوایل فصل رشد تولید برگ های طوقه ای (روزت) می نماید که بر روی سطح زمین قرار می گیرد. ساقه تا ارتفاع ۲/۵ متر رشد می کند. بسته به شرایط رشد، هر گیاهی تا بالای ۴ ساقه تولید می نماید که حاوی شیره سفید رنگی می باشد. ریشه خارمریم ضخیم، مستقیم و دارای انشعاب های زیادی می باشد.
برگ ها پهن، با لبه های کنگره ای که سبز براق و ضخیم هستند و دارای رگه های سفید و حاشیه خاردار می باشند. وجود لکه های بزرگ کلروفیل دار و سفید رنگ که بر اثر ایجاد فاصله بین غشا و سلول های کلروفیل دار مزوفیل ایجاد شده به ظاهر برگ حالتی شبیه به سنگ مرمر می دهد. برگهای جوان تر دارای لوپ های کم عمق با لبه های خار دار هستند در حالی که برگهای پیرتر، لوپ های عمیق تر با حاشیه موج دار دارند. گلها (کاپیتول) در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند رنگ گلها بنفش تیره و به ندرت سفید می باشد. قطر کاپیتول بین ۵ تا ۸ سانتی متر می باشد. قسمت خارجی کاپیتول ها برجسته و پولک مانند است که از تعداد زیادی زواید خار مانند تشکیل شده است. گل ها شامل گلچه های لوله ای زیادی هستند. میوه فندوقه و تخم مرغی شکل است و در انتهای آن پاپوس متراکمی دیده می شود. طول میوه ۸ میلی متر و ضخامت آن ۴ میلی متر است.
قسمت فوقانی بذر کاملا رسیده، قهوه ای تیره (مایل به سیاه) است اما قسمت تحتانی آن به رنگ قهوه ای روشن است وزن هزار دانه بین ۲۳ تا ۳۱ گرم متفاوت. بذور ۲ تا ۳ سال از رویش مناسبی برخوردارند. طول دوره رشد این گیاه متفاوت است و بسته به شرایط اقلیمی محل رویش بین ۱۱۰ تا ۱۴۰ می باشد.

مشخصات گیاه شناسی خارمریم

ویژگی متمایزکننده گیاه دارویی خارمریم از گیاهان دیگر، حضور لکه ها یا خطوط سفید در طول رگبرگ هاست. برگ های این گیاه به رنگ سبز تیره هستند و وجود لکه های سبزرنگ کلروفیل دار و سفیدرنگ که بر اثر ایجاد فاصله بین غشای سلولی و سلول های کلروفیل دار مزوفیل ایجاد می شوند، به ظاهرِ برگ حالتی شبیه به سنگ مرمر می دهد. سطح فوقانی برگ براق است و رگبرگ ها و لکه های سفیدرنگ دارد؛ اما سطح تحتانی آنها تیره تر است و پرزهای بیش تری دارد. برگ های خاردار کاماً از یکدیگر جدا هستند، لبه های مواج دارند و طول آنها به ۶۰ سانتی متر می رسد. برگ های پایه نیز حدود ۵۰ سانتی متر طول و ۲۵ سانتی متر پهنا دارند. برگ های این گیاه به صورت متناوب روی ساقه قرار دارند و دمبرگ آنها بلند و خاردار است. ریشه این گیاه از نوع ریشه های راست است و انشعابات متعددی دارد. در انتهای هر ساقه تنها یک گل مرکب قرار دارد که قطرش حدود ۵ تا ۱۰ سانتی متر است. این گل ها دیسکی شکل و به رنگ قرمز ارغوانی هستند و گل آذین بزرگی دارند که با برگ های تغییرشکل یافته در قاعده گل به همراه خارهای حاشیه ای کوچک تر در نزدیکی قاعده احاطه شده اند. طول خارهای هر براکته ۵ تا ۹ سانتی متر است. قطر گل آذین ها تا ۱۰ سانتی متر هم می رسد. طول دانه های این گیاه بین ۶ تا ۸ میلی متر است و وزن هزار دانه آنها ۲۳ تا ۳۱ گرم است. دانه ها پهن، صاف، براق و لکه دار هستند و رنگ آنها ممکن است از سیاه تا قهوه ای متغیر باشد. دانه ها دارای یک دسته پرزهای خاردار کوچک هستند که دائمی نیست و هنگامی که دانه بالغ می شود، می ریزند. هر گل ۵۰ تا ۲۰۰ دانه تولید می کند و دانه ها قادرند حداقل به مدت ۹ سال در خاک زنده بمانند.

تاریخچه گیاه خار مریم

خارمریم که به خار شیری یا مارتیغال نیز معروف است و نام علمی آن Silybum marianum می‌باشد. این گیاه از رده دولپه‌ای‌ها، راسته گل‌مینا و تیره کاسنیان می‌باشد. همچنین برخی گیاهان هم خانواده آن شامل گل مینا، گل مروارید، گل آفتابگردان و قاصدک را می‌توان نام برد. این گیاه به علت داشتن خواص ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و ضد ویروسی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و در پزشکی سنتی چینی و اروپایی بیش از ۲۰۰۰ سال استفاده شده است. این گیاه در منطقه جنوب اروپا، آسیای میانه و منطقه مدیترانه منشعب شده است، اما در حال حاضر در سراسر جهان رشد می‌کند.
تقریبا تحت هر شرایطی، خار مریم ۹۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر بلند می‌شود، دارای برگ‌های براق و تیز و گل‌های بنفش و روشن با ساقه‌های زرد رنگ است. نام آن یعنی milk thistle از ترکیب شیری رنگی که از له شدن برگ آن حاصل می‌شود گرفته شده است. اولین خواص التیام دهنده آن توسط یک پزشک و گیاه شناس یونانی برای درمان مارگزیدگی استفاده شد و بعدها استفاده آن گسترده‌تر نیز شد.
امروزه خار مریم در شکل کپسول، عصاره یا پودر موجود است که برای کبد، کیسه صفرا، قلب یا پروستات مفید است. طبق گفته موسسه ملی بهداشت، سیلیمارین یکی از رایج ترین مکمل‌های گیاهی در ایالات متحده آمریکا برای مشکلات کبدی است. همچنین به عنوان یک اسانس روغنی مفید نیز شناخته شده است.

پراکنش جغرافیایی

با اینکه خارمریم بومی نواحی مدیترانه ای، هندوستان و پاکستان است، اما امروزه در سرتاسر جهان گسترش یافته است. این گیاه اولین بار در جنوب استرالیا در سال ۱۸۵۱ جزء گیاهان سمی گزارش شد. خارمریم در آمریکای شمالی و جنوبی، آلمان، کانادا، نیوزیلند، شمال استرالیا، آفریقای جنوبی، شیلی، آرژانتین، جزایر قناری و نیز در آسیای شرقی و مرکزی مشاهده شده است. در کشور آمریکا زمینه ای مملو از این گیاه در شهرهای کائولیتز، کلارک و کلیکیتات در ایالت واشینگتن مشاهده می شوند. این
گیاه در جنوب غربی اورگن و به شکل پراکنده در دره ویلامتی نیز دیده می شود. جالب آنکه گونه نادری از خارمریم در این دره می روید که بر خاف گونه غالب، گل های سفیدرنگ دارد. همچنین این گیاه به صورت خودرو در مصر و در دره نیل نیز مشاهده شده است. این گیاه در نواحی مرکزی و شمالی ایتالیا و در جزایر آن فراوان است. همچنین خارمریم به عنوان گیاهی زینتی در سرتاسر اروپا پرورش داده می شود. به طور کلی تحقیقات انجام شده درباره خارمریم نسبت به سایر گیاهان کم بوده است. در کشور ما این گیاه تقریبا در تمام مناطق می روید، اما پراکندگی اش عمدتا در نواحی شمال (گنبدکاووس، بین گرگان و نوده، آزادشهر، البرز مرکزی، کلاردشت، دره هراز)، شمال غربی (آذربایجان و دشت مغان)، غرب (کرمانشاه و پشت کوه) و جنوب و جنوب غربی (ملاثانی اهواز،
شوش، حمیدیه، فارس، کازرون، بوشهر، برازجان، رامهرمز و ایذه) است.

نیازهای محیطی خارمریم

برای رشد نیاز به هوای گرم و آفتاب کامل نیاز دارد و توجه کنید که خاک تحت کشت آن نباید خیلی سبک و بدون مواد مغذی باشد. از نظر آبیاری هم بخصوص در اول کشت به آبیاری منظم دقت نمایید و زمین کشت هم زهکش مناسب داشته باشد.

دما

بذرها در دمای ۸ تا ۱۰ درجه سانتی گراد جوانه می زنند، ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذر، بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد است.

نور

ماریتیغال در طول رویش به هوای گرم و آفتاب فراوان نیاز دارد.

خاک

خار مریم را در هر نوع خاکی می توان کشت کرد. خاکهای کاملاً شنی و عاری از ماد غذایی برای کشت این گیاه مناسب نیستند و باعث کاهش عملکرد می شوند. ماریتیغال به بسیاری از علف کشها حساس است.

نیاز اکولوژیکی

ماریتغال گیاهی است مدیترانه ای که در طول رویش به هوای گرم و آفتاب فراوان نیاز دارد بذور در دمای ۸ تا ۱۰ درجه سانتی گراد جوانه می زند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی بذر بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد است. این گیاه را در هر نوع خاک می توان کشت نمود خاکهای کاملاً شنی و نهی از مواد و عناصر غذایی برای کشت این گیاه مناسب نیستند و باعث کاهش عملکرد می شوند.

آماده سازی زمین

ماریتیغال گیاهی است که مقادیر بالایی زیست توده تولید می کند لذا مقادیر زیادی از مواد غذایی خاک را مصرف می نماید. ماریتیغال به شدت به زمان کاشت حساس است و حتی تاخیر چند روزه در کاشت سبب عدم ساقه دهی گیاه می شود. گیاهان در اسفند ماه هر چه زودتر کشت شوند تقریبا، همه آنها به ساقه می روند و میوه تولید می کنند. طریقه تکثیر این گیاه پرارزش، از طریق بذر است. خارمریم به صورت ردیفی توسط ردیف کار غلات کشت می شود. برای سهولت در برداشت مکانیکی بهتر است گیاهان به صورت نواری کشت شوند. فاصله ردیف کاشت بین ۶۰ – ۴۰ سانتی متر و عمق کشت ۳ – ۲ سانتی متر است.

تاریخ و فواصل کاشت

ماریتغال را می توان با بیشتر گیاهان به تناوب کشت نمود ولی گیاهان وجینی برای این کار مناسب ترند. این گیاهان نه تنها خاک را فقیر نمی سازند بلکه چنانچه بقایای گیاهی آنها به خاک برگردانده شود مقدار زیادی مواد آلی به خاک افزوده می شود. مزرعه بعد از برداشت گیاهان وجینی معمولاً عاری از علفهای هرز می شود و چون ماریتغال به اکثر علف کشها حساس است نیازی به مبارزه شیمیائی یا علفهای هرز نخواهد بود. همچنین پس از برداشت گیاهان وجینی فرصت کافی برای آماده سازی زمین خواهد بود. باقیماندن ماریتغال برای مدت طولانی در زمینهایی که در آنها کشت می گردد آنرا به علف هرز منطقه مبدل می کند این گیاه را حداکثر ۲ تا ۳ سال می توان در یک زمین کاشت. ماریتغال در مناطق سردسیر در فصل بهار و در مناطق گرمسیر به صورت یک محصول پائیزه کشت می شود. زمان مناسب برای کاشت بهاره گیاه اول بهار می باشد. تاخیر در کاشت مناسب نیست زیرا گیاه به ساقه نمی رود و عملکرد بشدت کاهش می یابد.زمان مناسب برای کشت پائیزه گیاه اوایل پائیز است فاصله ردیف های کاشت بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر و عمق بذر موقع کاشت ۲ تا ۳ سامتی متر می باشد.

کاشت بذر گیاه خار مریم

با وجود همه نگرانی‌های موجود در مورد این گیاه، اما رشد و کشت آن بسیار ساده است. خار مریم هر خاکی را تحمل می‌کند و رشد می‌کند و در شرایط خشکسالی کاملا مقاوم است. مثلا شما می‌توانید آن را بکارید و به حال خود رها کنید، بعد از مدتی رشد کرده و شما را غافل گیر می‌کند. اما برای حصول اطمینان می‌توانید مراحل زیر را برای کشت بهتر دنبال کنید:
1. منطقه آفتابی یا کمی سایه دار را برای کشت انتخاب کنید.
2. دانه‌ها را در بهار درست بعد از آخرین یخبندان و سرمای زمستان بکارید.
3. سه یا چهار بذر را در عمق ۶ میلی‌متری بکارید.
4. بین بذرهای خار مریم ۷۵ تا ۹۰ سانتی‌متر فاصله بگذارید.
5. ۲۴ ساعت قبل از کاشت بذرها را در آب بخیسانید.
6. پس از کاشت مراقبت کنید که هرگیاه نازک به یک گیاه قوی و بزرگ تبدیل می‌شود پس رعایت فاصله مهم است.
7. بذر گیاه خار مریم پس از سه هفته در دمای ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد قابلیت جوانه زنی دارند.
اگر می‌خواهید که در داخل خانه بذرهای خارمریم را بکارید، دانه‌ها را حدود دوماه قبل از آخرین سرمای زمستان تهیه کنید. ابتدا گلدان‌ها را با ماسه و کود پر کنید و سپس دستورالعمل‌های بالا را دنبال کنید. بذر خارمریم در فضای داخلی پس از دوسال گل می‌دهد اما گیاهان خارج از خانه با مراقب‌های خاص ممکن است بعد از یک سال گل دهند و سالیانه رشد کنند.
خارمریم حشرات گرده افشانی مثل زنبور و پروانه را به خود جذب می‌کنند و علاوه بر این بسیاری از گونه‌های پرندگان از دانه‌های آن نیز برای خوراکی استفاده می‌کنند. حتی در اواخر تابستان یا اوایل پاییز که گیاه کاملا خشک می‌شود، پرندگان از ساقه‌های آن تغذیه می‌کنند چون ساقه‌ها هم حاوی دانه‌های خوراکی برای پرندگان نیز می‌باشد.

روش تکثیر خارمریم

کشت این گیاه از طریق بذر صورت می گیرد که به صورت نواری کشت می گردد تا برداشت مکانیکی آن راحت باشد. پس از کشت باید آبیاری مناسب انجام شود تا رشد بهتر آن صورت گیرد. اگر منطقه سرد است، در بهار و اگر گرم است در پاییز کشت کنید اما توجه داشته باشید که کشت در بهار را حتما در بهار انجام دهید و به تاخیر نیافتد زیرا در غیر این صورت به ساقه نمیرود و تولید به شدت کاهش می یابد.

زمان کشت

گیاه خار مریم را در نواحی سردسیر در فصل بهار و در نواحی گرمسیر به شکل یک محصول پاییزه می توان مورد کاشت قرار داد. زمان مناسب جهت کاشت بهاره گیاه ابتدای بهار بوده و در کاشت تاخیری صورت نگیرد چرا که خار مریم به ساقه نرفته و عملکرد گیاه شدیدا کاهش می یابد. بهترین زمان جهت کشت پاییزه ابتدای پاییز بوده و فاصله ردیف های کشت بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی متر و عمق خاک هنگام کاشت بذر ۲ تا ۳ سانتی متر باشد. بعد از کشت نیز آبیاری مناسب صورت گیرد تا رشد بهتری را شاهد باشید.

برداشت و جمع آوری گیاه خار مریم

با توجه به وجود خارهای بسیار زیاد این گیاه، لازم است هنگام برداشت گل‌ها یا لمس ساقه‌ها حتما دستکش‌های ضخیم باغبانی بدست داشته باشید. یک گیاه خار مریم ممکن است بیش از ۶۰۰۰ دانه داشته باشد که بعد از برداشت حدود ۹۰ درصد آن قابل کشت مجدد نیز هستند.
اگر شما قصد جمع آوری دانه‌ها را دارید و می‌خواهید آن‌ها را قبل از اینکه گیاهان به طور کامل رشد کنند برداشت کنید و اگر گیاهان مراقبت کافی نداشته باشند، سرهای دانه به تنهایی از بین می‌روند و برداشت دانه می‌تواند غیرممکن باشد. این به این دلیل است که هنگامی که گل‌های خاردار شروع به خشک شدن می‌کنند (معمولا در پاییز)، دانه های سفیدی، به نام پاپوس (شبیه به قاصدک) تولید می‌کنند. برای استخراج و جداسازی دانه‌ها از گل، نکات زیر را در نظر بگیرید:
1. سر گیاه را از پایه آن یا انتهای آن ببرید.
2. سرهای گیاه را پس از بریدن در یک کیسه تمیز قرار داده و در یک جای گرم به مدت یک هفته قرار داده تا کاملا خشک شوند.
3. گل‌های خشک شده را در یک کیسه کرباسی ریخته و با دست فشار دهید تا برگ‌ها و گلبرگ‌ها پودر شده و از دانه‌ها جدا شود.
4. یک بار دیگر صاف کنید تا برخی پوشال‌های ناخواسته را بگیرید.
5. هنگامی که دانه‌ها را کامل جدا کرده و تمیز کردید، آن‌ها را در یک مکان سرد و تاریک قرار داده و استفاده کنید.

هزینه های کاشت، داشت و برداشت گیاه دارویی خار مریم (ماریتیغال)

وضعیت بازار جهانی

آمار صادرات گیاهان دارویی

هدف شناسایی رقبا در بازار جهانی است.
وضعیت بازار جهانی رقم کل صادرات: ۱,۷۰۵,۰۰۳,۰۰۰ دلار
وضعیت بازار جهانی میزان رشد پنج ساله ارزش هر واحد: ۱۱- درصد
وضعیت بازار جهانی میزان رشد یکساله ارزش هر واحد: ۲۵- درصد
وضعیت بازار جهانی میانگین فاصله از کشور وارد کننده: ۳,۸۳۱ KM

آمار واردات گیاهان دارویی

هدف شناخت متقاضیان و پتانسیل ها در بازار جهانی است.
وضعیت بازار جهانی رقم کل واردات: ۱,۷۱۱,۰۰۳,۰۰۰ دلار
وضعیت بازار جهانی میزان رشد پنج ساله ارزش هر واحد: ۱۱- درصد
وضعیت بازار جهانی میزان رشد یکساله ارزش هر واحد: ۱۳- درصد
وضعیت بازار جهانی میانگین فاصله از کشور صادر کننده: ۴,۳۰۹ KM

کشورهای صادرکننده گیاهان دارویی

چین بیشترین میزان صادرات گیاهان دارویی با سهم ۱۷ درصدی در بازار جهانی را دارا است. کشور هند با ۸ درصد، مصر با ۷ درصد و اسپانیا ۵ درصد در رتبه های بعدی قرار دارند.

در واردات گیاهان دارویی آمریکا با ۹ درصد بیشترین میزان واردات در جهان را دارد. پس از کشورهای آلمان، هنگ کنگ و انگلستان قرار دارند. برخی از این کشورهای وارد کننده بعد از واردات این محصول خود مجدد آن را صادر یا Re Export می کنند.
بهترین مقصدهای صادرات گیاهان دارویی از ایران با توجه به میزان پتانسیل صادراتی و آسان بودن روابط تجاری دو کشور را کشورهای چین، هند و افغانستان دارا هستند. ایران نزدیکترین ارتباط صادراتی را با عراق دارد. بازار آمریکا بیشترین ظرفیت تقاضا را برای صادرات این محصول دارد. چین بیشترین تفاوت بین پتانسیل صادرات و صادرات واقعی را از نظر ارزش نشان می دهد، ظرفیت باقیمانده صادرات به ارزش ۸۴۷ هزار دلار است.

خلاصه بررسی فنی، مالی و بازار طرح کشت کشت و پرورش خارمریم

ظرفیت تولید سالیانه : ۲ تن
نرخ برابری دلار : ۳۰۰۰۰ تومان
سطح زیر کشت : ۱ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۱ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۲۰ میلیون تومان
نرخ بازده داخلی : ۳۷ درصد
تعداد دفعات مورد نیاز آبیاری : ۱۰
قابل قبول ( ec ) : 5000
کود شیمیایی مورد نیاز : ۲۰۰کیلو گرم (نیاز به ازت بسیار کمی دارد زیرا باعث کاهش ماده موثر گیاه می گردد.)
کود دامی پوسیده : ۲۰ تن
زمان کاشت: مناطق سردسیر بهاره و مناطق گرمسیر پاییز
میزان بذر/نشاء/قلمه /پیاز در هکتار :۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم بذر
عملکرد: ۲ تن
قسمت مصرفی : بذر
قیمت تقریبی فروش (یک کیلوگرم) : ۱۰۰ هزار توامان

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: