مزرعه کشت کاکوتی

کاکوتی یکی از گیاهان دارویی از تیره نعنائیان است، بوی آن مانند آویشن و پونه بوده، طعم تندی و تیزی دارد و گل‌های آن به رنگ بنفش هستند. این گیاه در نواحی کوهستانی ایران مانند ارتفاعات شهرستان بجنورد و جاجرم واقع در خراسان شمالی می‌روید. در گویش محلی در خراسان به آن آنخ گفته می‌شود، همچنین در آذربایجان به آن کلکوتی یا کهلیک اوتی می گویند.
کاکوتی یکی از گیاهان دارویی از تیره نعنائیان است که بوی گرم و تندی همانند نعناع دارد. این گیاه به‌عنوان ادویه در غذاها کاربرد وسیعی دارد. از برگ‌های خشک‌شده و خردشده کاکوتی به‌عنوان طعم‌دهنده در دوغ استفاده می‌شود.کاکوتی گونه‌ای از گیاهان یک‌ساله یا چندساله بوته‌ای است. برگ‌های کاکوتی معطر می‌باشد. بوته‌های آن پرپشت و ارتفاع آن بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر می‌باشد و دارای گل‌های صورتی است.
این گیاه بومی جنوب و شرق اروپا، شمال غربی آفریقا و آسیا تا هیمالیا است.این‌گونه کاکوتی را بومی ایران نیز می‌دانند. در زبان مردم رودبار استان گیلان به آن «پلنگ مشت» می‌گویند.
ساقه آن منفرد یا غالباً از ناحیه یقه منشعب شده و انشعابات آن کوتاه تا نسبتاً بلند هستند. ساقه و انشعابات این گیاه نسبتاً به‌طور متراکم پوشیده از کرک‌های کوتاه و واژگون است. برگ‌ها به طول ۷ تا ۲۵ میلی‌متر و عرض ۲ تا ۶ میلی‌متر، سرنیزه‌ای و یا خطی متمایل به سرنیزه‌ای که در قاعده باریک شده و اکثراً دارای دم برگی کوتاه و در بخش‌های بالا دارای موهای لطیف است
گل این گیاه به رنگ بنفش یا متمایل به ارغوانی، کوچک، به‌اندازه ۰/۸ تا ۱ سانتی‌متر و دارای دمگلی کوتاه هستند. کاسه گل باریک و به‌صورت استوانه‌ای بلند است. زمان گلدهی این گیاه خرداد تا شهریورماه است.

خواص دارویی کاکوتی

• ضد باکتری، ضد سرماخوردگی و ضدعفونی‌کننده روده است.
• باعث جذب غذا می‌شود و تأثیر منفی بر روی آهن غذا ندارد.
• به‌صورت جوشانده یا دم‌کرده برای درمان تب مالت استفاده می‌شود.
• بادشکن، خلط‌آور و قاعده آور است.
• از دیگر خواص این گیاه تقویت معده است، چنانچه یک ساعت بعد از غذا دم‌کرده آن میل شود.
• اغلب در درمان اختلالات گوارشی نظیر اسهال و دل‌پیچه و ضداسپاسم نیز کاربرد دارد.
• در رفع رماتیسم و نرمی استخوان مفید است و قرقره جوشانده آن ورم لوزه را برطرف می‌کند.
• برای جلوگیری از خونریزی بینی از دم‌کرده کاکوتی استفاده شود و پنبه‌ای را آغشته به کاکوتی در بینی بگذارید.
• صفرابر است اگر صبح و عصر به‌جای چای میل شود.
• یکی از خواص کاکوتی تقویت افرادی است که بدن ضعیفی دارند، این افراد بایستی از حمام کاکوتی استفاده کنند

خصوصیات ظاهری

برگ‌های کاکوتی معطر می‌باشد. بوته‌های آن پرپشت و ارتفاع آن بین ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر می‌باشد و دارای گل‌های صورتی است. ساقه آن منفرد یا غالباً از ناحیه یقه منشعب شده و انشعابات آن کوتاه تا نسبتاً بلند هستند. ساقه و انشعابات این گیاه نسبتاً به‌طور متراکم پوشیده از کرک‌های کوتاه و واژگون است.
برگ‌ها به طول ۷ تا ۲۵ میلی‌متر و عرض ۲ تا ۶ میلی‌متر، سرنیزه‌ای و یا خطی متمایل به سرنیزه‌ای که در قاعده باریک شده و اکثراً دارای دم برگی کوتاه و در بخش‌های بالا دارای موهای لطیف است. این گیاه به رنگ بنفش یا متمایل به ارغوانی، کوچک، به‌اندازه ۸/۰ تا ۱ سانتی‌متر و دارای دمگلی کوتاه هستند. کاسه گل باریک و به‌صورت استوانه‌ای بلند است. زمان گلدهی این گیاه خرداد تا شهریورماه است.

شرایط نگهداری کاکوتی

شرایط محیط رشد

کاکوتی به نور زیاد و مکان روشن احتیاج دارد.
خاک از زهکشی خوب و کاملی برخوردار باشد.
آبیاری منظم انجام‌شده و میزان آن متوسط باشد.
دادن کودهای تقویتی و کود کامل به رشد بهینه آن کمک می‌کند.
در خاک‌های غنی و حاصلخیز رشد بهتری از خود نشان می‌دهد.

عملکرد کاکوتی در هکتار

عملکرد اندام خشک گیاه کاکوتی در هر هکتار ۱۰۰۰ کیلوگرم است.

نحوه تکثیر کاکوتی

این گیاه را از طریق بذر به‌صورت مستقیم در زمین اصلی یا تهیه نشاء و انتقال آن در زمان مناسب به بستر اصلی ازدیاد می‌نمایند. زمان کاشت اواخر تابستان تا اوایل پائیز می‌باشد.
نام انگلیسی: ZIZIPHORA
خانواده: LAMIACEAE – نعناعیان
بومی: آسیا
کاکوتی گیاهی چندساله با بوته‌های پرپشت (پر ساقه)، پایا، اغلب به‌صورت بوته‌های انبوه و به رنگ سبز یا سبز مایل به خاکستری است که ارتفاع آن بین ۱۰ تا ۵۰ سانتیمتر می‌باشد.
این گیاه دارای ساقه‌های متعدد اما تکی است که معمولاً از ناحیه قاعده گیاه منشعب شده‌اند. بعضی ساقه‌ها کوتاه و برخی بلندتر هستند. ساقه‌های گیاه کاکوتی در قاعده سخت و کم‌وبیش چوبی، پوشیده از برگ، ساده به‌صورت ساقه‌های گل‌دار ایستاده یا خیزان، گاهی خزنده و در انتهای گل‌آذین است.
برگ‌های کاکوتی معطر است. سرنیزه‌ای یا خطی متمایل به سرنیزه‌ای که در قاعده باریک می‌شود و اکثراً دارای دم برگی کوتاه و در بخش‌های بالا دارای موهای لطیف است. گل‌های این گیاه به رنگ سفید یا صورتی یا ارغوانی، بدون دمگل، مجتمع، گل‌آذین، کپه‌ای و متراکم است که در انتهای آن کروی یا تخم‌مرغی، پهن و دراز است.

خواص دارویی کاکوتی

بهبود عملکرد معده و دستگاه گوارش

کاکوتی دارای خواص ضدالتهابی و آرام‌بخش طبیعی است که به درمان معده درد، نفخ شکم، دل‌پیچه و سلامت دستگاه گوارش کمک می‌کند. علاوه بر این کاکوتی به دلیل خواص ضد میکروبی که دارد، خطر ابتلا به زخم معده ناشی از هلیکو باکتر پیلوری را کاهش می‌دهد.

درمان اسهال

در طب سنتی از کاکوتی برای درمان اسهال استفاده می‌شود؛ کاکوتی دارای خواص ضدعفونی‌کننده قوی است که روده را پاک‌سازی کرده و اسهال را درمان می‌کند.

کنترل دیابت و قند خون

یک تحقیق اولیه در ایران نشان می‌دهد که عصاره کاکوتی بر روی سلول‌های بتای پانکراس اثر گذاشته و با افزایش ترشح انسولین، باعث کاهش قند خون در افراد مبتلابه دیابت نوع ۲ می‌شود.

کمک به درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا

در طب سنتی از کاکوتی برای پیشگیری و درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا استفاده می‌شود؛ کاکوتی دارای خواص ضد باکتریایی قوی بوده و خطر ابتلا به سرماخوردگی و آنفلوانزا را کاهش می‌دهد. گیاه کاکوتی، خلط‌آور است که باعث سم‌زدایی و پاک‌سازی دستگاه تنفسی شده و به درمان سرفه و برونشیت کمک می‌کند.

کمک به درمان روماتیسم و سیاتیک

گیاه کاکوتی کوهی به دلیل خواص ضدالتهابی و ضد درد، می‌تواند به درمان روماتیسم و سیاتیک کمک کند.

دارای خواص ضد سرطان

یک تحقیق در سال ۲۰۱۳ نشان داده که کاکوتی خواص ضد سرطانی دارد و یکی از بهترین گیاهان دارویی برای پیشگیری و درمان سرطان معده می‌باشد.

روشن‌کننده پوست صورت

روغن کاکوتی یکی از بهترین روش‌ها برای پاک‌سازی پوست از آلودگی‌هاست که به روشن‌تر و سفیدتر شدن پوست صورت کمک می‌کند.

دئودورانت طبیعی

روغن کاکوتی دارای خواص ضد باکتریایی است و چون بوی تندی دارد، می‌توان از آن به‌عنوان یکی دئودورانت طبیعی استفاده کرد.

خواص چای و دم‌نوش کاکوتی

دم‌نوش کاکوتی، تب مالت را درمان می‌کند. دم‌نوش کاکوتی برای درمان خون‌دماغ شدن در کودکان و بزرگ‌سالان مفید می‌باشد؛ اگر خون‌دماغ شدید یک پنبه را به دم‌نوش کاکوتی آغشته کرده و در بینی خود بگذارید.
دم‌نوش کاکوتی باعث تقویت قلب شده و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سکته قلبی را کاهش می‌دهد.

خواص عرق کاکوتی

عرق کاکوتی خواص ضدعفونی‌کننده دارد و یکی از بهترین نوشیدنی‌ها برای درمان معده درد، نفخ شکم و سلامت دستگاه گوارش می‌باشد.

عوارض و مضرات کاکوتی

جنین وزنان باردار

کاکوتی یکی از بهترین گیاهان دارویی برای درمان کم‌خونی در دوران بارداری می‌باشد؛ کاکوتی جذب آهن از مواد غذایی را بهبود بخشیده و کم‌خونی در دوران بارداری را درمان می‌کند. بااین‌وجود به دلیل اینکه کاکوتی یک گیاه قاعده آور است و می‌تواند خطر سقط‌جنین در دوران بارداری را افزایش دهد، توصیه می‌شود که زنان باردار بهتر است از زیاده‌روی در مصرف آن اجتناب کنند.

افزایش فشارخون

گفته می‌شود که ممکن است کاکوتی باعث افزایش فشارخون شود، به همین دلیل توصیه‌شده که افراد مبتلابه فشارخون بالا از زیاده‌روی در مصرف این گیاه دارویی اجتناب کنند.

طریقه کاشت بذر کاکوتی

کاکوتی از طریق بذر تکثیر می‌شود. بذر کاکوتی برای رشد نیاز به تیمار و سرمادهی دارد. برای سرمادهی و تیمار بذرهای این گیاه را با خاک‌اره و مقداری کمپوست مخلوط‌کنید، و آن را مرطوب کنید سپس بذرها را در درون کیسه سربسته بگذارید و مدتی در یخچال نگهداری کنید. طی این مدت به گیاه سر بزنید تا رطوبت آن حفظ شود همچنین از یخ‌زدگی بذر جلوگیری کنید. پس از یک ماه بذرها را از یخچال خارج کنید و در عمق مناسبی از خاک بکارید و گیاه را آبیاری کنید. برای تسریع در جوانه‌زنی سطح بذر را با نایلون روشنی بپوشانید طوری که هوا جریان داشته باشد. پس از مدتی بذر جوانه می‌زند و گیاه شروع به رشد می‌کند. پس از جوانه‌زنی نایلون را بردارید.

قسمت مورداستفاده کاکوتی

تمام‌اندام هوایی اعم از ساقه، برگ، کاپیتولهای حاوی دانه و دانه و گل‌ها.

زراعت کاکوتی

۱- به چه روش گیاه تکثیر می‌شود؟
تنها با کشت بذر.
۲- فصل کشت چه زمانی است؟
در دو فصل، در آبان ماه و فصل دیگر اوایل اسفند.
۳- چرا در دو فصل کشت می‌شود؟
این گیاه مانند قدومه شیرازی و بالنگو و اسفرزه مخصوص مناطق خشک و گرم است و در این مناطق محدودیت آب‌داریم، اگر این محدودیت نبود و در آبان کشت می‌شد چون بوته‌ها بزرگ‌تر می‌شدند اقتصادی‌تر بود. پس کشت در فصل دوم تنها به خاطر مدیریت آب‌های محدود است.
۴- بستر کشت چه شرایطی باید داشته باشد؟
گیاهی کم‌توقع است و در خاک‌های رسی، شنی، و حتی سنگریزه‌ای رویش و رشد می‌کند. اما چنانچه سیستم آبیاری بارانی است زمین‌های رسی مناسب کشت نیستند، چون هدف از کشت برداشت اندام هوایی است و درنتیجه آبیاری بارانی مقدار زیادی گل‌ولای به بوته پاشیده می‌شود و گیاه از حیث انتفاع خارج می‌شود.
۵- چگونگی مراحل آماده‌سازی بستر را توضیح دهید.
جهت غنی‌سازی زمین ابتدا در هر هکتار سیصد کیلو کود فسفات و اوره را به نسبت ۲ و ۱ (دویست کیلو فسفات و صد کیلو اوره) مخلوط کرده در بستر پاشیده و شخمی غیر عمیق و سپس دیسک زده شود و بدین طریق بستر آماده بذرپاشی می‌شود.
۶- مقدار بذر لازم در هکتار چقدر است؟
سه تا چهار کیلوگرم.
۷- نحوهٔ بذرپاشی و آنچه را در این خصوص لازم میدانید بیان کنید.
بذر باید در سطح بستر قرار گیرد و چنانچه در خاک دفن شود قابلیت جوانه‌زنی را از دست می‌دهد پس باید بعد از بذرپاشی بدون هیچ‌گونه عملیاتی آبیاری انجام شود. بهتر است به‌منظور یکنواخت قرار گرفتن بذر در بستر آن را با مقداری ماسه‌مخلوط کرده سپس بذرپاشی شود.
۸- چگونگی آبیاری را از آغاز کشت تا پایان شرح دهید.
بعد از بذرپاشی که معمولاً در آبان ماه است اولین مرحله آبیاری صورت می‌گیرد. چنانچه هوا رطوبت کافی داشته باشد بعد از چند روز بذرها جوانه می‌زنند. ولی اگر رطوبت کافی نباشد بعد از یک یا دو روز آبیاری تکرار می‌شود. بهر حال بعد از شروع جوانه‌زنی آبیاری متوقف می‌شود. مراحل بعدی آبیاری از اول بهمن و در صورت عدم بارندگی به فاصله بیست روز از هم تا نوروز.
۹- آیا در دوره داشت مراقبت ویژه‌ای لازم است؟
در منطقه شاهد (شهرستان خور و بیابانک روستای خنج) معمولاً و به‌طور متوسط در سه ماه آبان و آذر و دی جمعاً سی‌وپنج تا چهل‌وپنج میلی‌متر بارندگی داریم، در این منطقه در نود روز اول بعد از کشت هیچ مراقبتی لازم نیست، بدیهی است چنانچه کشت در اقلیمی صورت گیرد که در بازه زمانی فوق‌الذکر بارندگی نباشد حداقل یک مرحله آبیاری و به فاصله چهل‌وپنج روز از آبیاری مرحله اول ضروری است.
۱۰- برداشت محصول از چه زمانی شروع می‌شود؟
برداشت با دو هدف متفاوت و درنتیجه در دو زمان متفاوت صورت می‌گیرد.
_ استفاده از اندام هوایی گیاه به‌عنوان بهره‌مندی از خواص داروییان.
_ استفاده از بذر آن به‌منظور گسترش و توسعه سطح زیر کشت و همچنین استفاده از خاصیت تب بری دانه.
اگر هدف استفاده از اندام هوایی باشد معمولاً برداشت از نیمه فروردین شروع می‌شود و چنانچه تولید بذر هدف باشد از اول اردیبهشت محصولات جمع‌آوری می‌شود.
۱۱- آیا برداشت دستی است؟
چون کشت در روستای ما به خاطر محدودیت آب محدود است، برداشت دستی است.
۱۲- میزان تولید چقدر است؟
مقدار تولید به عوامل بسیاری بستگی دارد، اندام خشک گیاه از سیصد کیلوگرم تا دو تن در هکتار دور از واقعیت نیست.
۱۳- آیا کشت را به کشاورزان دیگر توصیه می‌کنید؟
کشاورزانی که ازنظر منابع آب در محدودیت هستند چاره‌ای جز تغییر الگوی کشت ندارند، تصور من این است که از پتانسیل ارزشمند و استثنایی گرم و خشک بودن مناطق وسیعی از کشور درزمینهٔ تولید گیاهان دارویی باید استفاده کنیم.
۱۴- آنچه را بعد از جمع‌آوری محصول ضروری میدانید بیان کنید.
چون محصول زمانی برداشت می‌شود که کاملاً خشک نشده باید آن را در انبار مسقفی که دارای تهویه کافی است قرارداد و مرتب نظارت نمود و با زیرورو کردن آن مانع کپک‌زدگی محصول شد. پس از خشک شدن بدون فوت وقت باید آن‌ها را در گونی‌های مخصوص قرارداد تا از دستبرد عوامل تخریبگر چون گردوخاک و حشرات در امان باشد.

آماده‌سازی بستر کشت

کاکوتی گیاهی کم‌توقع است و در خاک‌های رسی، شنی و حتی سنگریزه‌ای رشد می‌کند. اما چنانچه سیستم آبیاری زمین بارانی است زمین‌های رسی مناسب کشت نیستند. چراکه هدف از کشت برداشت اندام انتهایی است و درنتیجه آبیاری بارانی مقدار زیادی گل‌ولای به بوته پاشیده می‌شود و گیاه از حیث انتفاع خارج می‌شود.

چگونگی مراحل آماده‌سازی بستر

جهت غنی‌سازی زمین ابتدا در هر هکتار سیصد کیلو کود فسفات و اوره را به نسبت ۲ و ۱ (دویست کیلو فسفات و صد کیلو اوره) مخلوط کرده در بستر پاشیده و شخمی غیر عمیق و سپس دیسک زده شود و بدین طریق بستر آماده بذرپاشی می‌شود.

مقدار بذر لازم در هکتار

سه تا چهار کیلوگرم

نحوه بذرپاشی

بذر باید در سطح بستر قرار گیرد و چنانچه در خاک دفن شود قابلیت جوانه‌زنی را از دست می‌دهد. پس باید بعد از بذرپاشی بدون هیچ‌گونه عملیاتی آبیاری انجام شود. بهتر است به‌منظور یکنواخت قرار گرفتن بذر در بستر آن را با مقداری ماسه‌مخلوط کرده سپس بذرپاشی شود.

نحوه آبیاری

بعد از بذرپاشی اولین مرحله آبیاری انجام می‌شود. اگر هوا مرطوب باشد بعد از چند روز بذرها جوانه می‌زنند وگرنه بعد از یک یا دو روز آبیاری تکرار می‌شود.

برداشت محصول

برداشت با دو هدف متفاوت انجام می‌شود. استفاده از اندام هوایی گیاه به‌عنوان گیاه دارویی (نیمه فروردین) و دیگری برداشت بذر آن (از اول اردیبهشت) به‌منظور گسترش و توسعه سطح زیر کشت و استفاده از خاصیت تب بری دانه. در کشت‌های محدود برداشت به‌صورت دستی انجام می‌شود.

خشک‌کردن کاکوتی بعد از برداشت

ازآنجاکه کاکوتی در زمان برداشت خشک نشده است باید آن را در انبار مسقفی که دارای تهویه کافی است قرارداد و مرتب نظارت داشته و زیرورو کرد تا کپک نزند و بعد از خشک شدن در گونی‌های مخصوص قرار می‌دهیم. تا از گردوخاک و حشرات در امان باشد.

سایر کاربردهای گیاه کاکوتی

کاکوتی در نواحی کوهستانی ایران (به‌ویژه کردستان) به‌عنوان ادویه در غذا، کاربرد وسیعی دارد و در پخت غذاهای ایتالیایی جایگزین بهتری نسبت به آویشن است.
از برگ‌های خردشده کاکوتی به‌عنوان طعم‌دهنده دوغ می‌توان استفاده کرد.
چوپانان و کوهنوردان گیاه کاکوتی را جمع‌آوری و با این گیاه تازه چای درست می‌کنند.
در آذربایجان در فصل بهار مردم محلی این گیاه را جمع‌آوری و به چای اضافه می‌کنند، همچنین استفاده از خشک‌شده این گیاه به‌صورت پودر در این منطقه مرسوم بوده و از خواص کاکوتی برای درمان ناباروری در این منطقه استفاده می‌شود.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری مزرعه کشت کاکوتی

میزان تولید : ۱۰۰۰ کیلوگرم (خشک شده)
نرخ برابری دلار : ۳۰۰۰۰ تومان
سطح زیر کشت : ۱۰۰۰۰مترمربع
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۱ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۳۰ میلیون تومان (بدون احتساب هزینه زمین)
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۱۵۰ درصد
درآمد مزرعه کشت کاکوتی در سال : ۹۵ میلیون تومان
میزان سود مزرعه کشت کاکوتی : ۵۵ میلیون تومان

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: