ب- انطباق پذیری:

– قدرت انطباق پذیری بالاتری باشرایط جغرافیایی دشوار درمقایسه با دیگرگونه های دام پرتولید دارند.
-قدرت تحرک و امکان راه پیمایی در فواصل طولانی امکان استفاده موثر از این گونه ها را برای افزایش توان تولیدی فراهم میکند.
– قدرت انطباق با سیستم های مختلف پرورش و تولید :

ج- سازگاری :

– امکان سازگاری بی رقیب با سازوکارهای اقتصادی اجتماعی موجود درکشور ما را داشته که پیش نیاز استقرار سیستم های گوناگون پرورش دام هستند این به معنای صرفه جویی عظیمی در ایجاد زیر ساخت هایی است که معمولاً برای توسعه یک بخش مورد نیازند .
– بخاطر اندازه کوچک، طیف بسیاروسیعتری از دامداران امکان پرورش آنرا دارند که علی رغم پراکندگی ظاهری میتوانند نقش تعیین کننده ای در افزایش تولید در سطح ملی ایفا نمایند.
– میتواند بعنوان یک فعالیت اقتصادی سودآور جانبی یا مستقل توان پیش راننده قابل توجهی در راستای برنامه های توسعه همه جانبه روستایی ایفا نماید.
د -حفاظت از منابع طبیعی :
– استفاده صحیح و موثراز مراتع موجود که میتواند بعنوان یک منبع تجدید پذیر در راستای توسعه بخش دام سبک نقش اساسی ایفا نماید.
– با ترویج و تکثیر بزهای شیری پرتولید نه تنها میتوان تعداد قابل توجهی از دامهای سبک موجود را حذف کرد. و از فشار نابود کننده آنها بر مراتع ضعیف کشور کاست بلکه با اتکاء بر توان تولیدی بالای آنها میتوان ضمن توسعه سیستم های متمرکز و نیمه متمرکز پرورش بز با استفاده از منابع تجاری علوفه امکان خروج تدریجی دامهای سبک از جنگلها و مراتع را فراهم نمود.
و- مقایسه نژاد ها وراهکارها ی بهره وری سازنده :
– وجود حدود سی میلیون بز و بزغاله درکشور، ما را تبدیل به یکی از اصلی ترین کشورهای پرورش دهنده این گونه دام نموده است. ایران بالاترین تعدا بز نسبت به جمعیت خود راداراست ولی با تولید ۲۹ کیلو شیر برای هر راس بز در سال کمترین سرانه تولید در جهان را ثبت کرده است.

– یکی از چشم اندازهای ممکن این است که میتوان با قراردادن بزهای شیری درمرکز توجه راهکارهای توسعه بخش دام، براحتی تولید شیر بز را تا ده برابر ( چهار میلیون تن ) افزایش داد اگر چه ظرفیت تولید این نژادها بمراتب بیش از ۲۹۰ کیلوگرم در سال است.
– بیش ازچهاردهه است که تعداد محدودی بزسانن درکشور ما وجود دارد.اخیرا تعدادی بز آلپاین فرانسوی هم وارد شده و بر اساس این داشته ها و توجه روزافزونی که به پتانسیل تولیدی این گونه دامها از طرف علاقمندان به این رشته ابراز میشود اقداماتی برای تکثیر و ترویج صورت گرفته است . سعی شده با اطلاع رسانی درخصوص امکان افزایش حجم تولید شیربا استفاده از نرهای سانن درگله های بز بومی، دو رگ گیری تشویق و توسعه یابد. ولی این اقدامات بدون توجه به این واقعیت صورت میگیرد که اگرچه دورگ گیری با سانن میتواند حجم تولید شیر و دوره شیر دهی نسل F1 آمیخته را تاسی درصد افزایش دهد ولی بدلیل کیفیت وترکیب ضعیف شیر سانن برآیند تولید کاهش مییابد.بزهای سانن اگرچه در تولید حجم شیر و نرخ تبدیل خوراک رکوردهای بسیار خوبی دارند ولی در چند شاخص بسیار مهم بشدت ضعیف هستند.
۱- سانن بعنوان یک حیوان – albino ( زال) نسبت به تابش مستقیم نور آفتاب و گرما بشدت آسیب پذیر است.
۲- کیفیت و ترکیب شیر نامطلوب
۳- حساسیت نسبت به بیماری های رایج در کشور
۴- برای دستیابی به استانداردهای تولیدی خود احتیاج به علوفه با کیفیت بسیار مطلوب دارد.
۵-تنها برای پرورش در سیستمهای متمرکز و سالنهای کاملاً بهداشتی مقرون به صرفه است.

گزینش نژاد مناسب برای موفقیت هر طرح تولید شیر چه در سطح بنگاهها و چه در سطح ملی از اهمیت درجه اول برخوردار است . ذیلاً شاخص های اصلی برای چنین گزینشی را ارایه مینمایم :

• انطباق پذیری با شرایط جغرافیایی ،اجتماعی و بهداشتی
• نرخ تبدیل خوراک
• حجم تولید شیر
• کیفیت و ترکیب شیر
• تولید مثل بالا
• تولید مثل خارج از فصل
• دوره شیردهی طولانی
• سالهای شیر دهی طولانی
• اندازه جثه مناسب
• ترکیب جثه مناسب
• افزایش وزن مناسب بزغاله های نر برای پروار بندی
• شکل و فرم پستان
• امکان دوشش آسان
• خلق و خو طبع آرام
• خصلت های خوب مادرانه
• توانایی تحرک و راهپیمایی
• خصلتهای مناسب چراء با شرایط پرورش بازو بسته
با توجه به سنجه های فوق و بررسی آماری و میدانی عملکرد نژادهای مختلف بز شیری که چکیده آن ارائه گردید نخستین گزینه پیشنهادی یعنی بز شیری مورسیا با منشا اسپانیایی معرفی میگردد.

معرفی بز مورسیا

نژاد مورسیا گرانادا نژاد بومی جنوب شرقی اسپانیا (مناطق مورسیا، آلمریا، گرانادا و آلی کانته) محسوب می شود. این نژاد از بزهای اسپانیا به دلیل سهولت پرورش، تحمل مناسب شرایط نامساعد و تولید شیر عالی مورد توجه قرار گرفته اند. این نژاد چندین دهه است که به کشورهای آرژانتین، برزیل، مکزیک، آفریقای شمالی و ونزوئلا صادر می شوند.

مشخصات بز مورسیا

نام مرسوم : رامش : RAMESH
نام کامل : murcia goat Capra aegagrus hircus
درباره محل زیست بز مورسیا: مورسیا یا مورثیا یا مرسیه یکی از ۱۷ بخش خودمختار اسپانیا است و یکی از ۵۰ استان آن است.

مشخصات ظاهری بز نژاد مورسیا گرانادا

بزهای نژاد مورسیا گرانادا جثه متوسطی و دنبه کوتاهی دارند. پوست و موی این بز به رنگ سیاه تا قهوه ای است. بزهای ماده معمولا مویی کوتاه و باریک دارند اما موی بزهای نر بلندتر است.بزهای نر این نژاد دارای شاخ می باشند.اندازه گوش ها متوسط و به صورت ایستاده هستند.

خصوصیات تولیدی بز مورسیا

این نژاد اهلی با سرزمین های نیمه بیابانی گرم و خشک جنوب شرقی اسپانیا سازگاری مناسبی پیدا کرده و توانسته است بزرگ ترین تولید کننده در این شرایط آب و هوایی باشد.گله های نژاد مورسیا گرانادا در زمین های سخت چرا می کنند و قدرت تبدیل خوبی دارند. این نژاد تقریباً در ۲۸۰ روز دوره شیردهی، ۵۰۰ کیلوگرم شیر با ۵.۳ درصد چربی و ۳.۴ درصد پروتئین، تولید می کند و از این نظر از سایر نژادهای نواحی مدیترانه بهتر می باشد. وزن زنده بز ماده حدود ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم و وزن زنده بز نر حدود ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم است. در حال حاضر تعداد این بزها در جنوب شرقی اسپانیا حدود ۴۰۰.۰۰۰ راس برآورد می شود که ۱۵۰.۰۰۰ راس از آن ها در منطقه مورسیا پراکنده هستند.
بُز ‘مورسیا گرانادا’ نژاد بومی جنوب شرقی اسپانیا بدلیل سهولت پرورش، مقاوم به آب و هوای گرم و خشک، تحمل مناسب شرایط نامساعد، چند قلوزایی و تولید شیر عالی مورد توجه قرار گرفته است.
بز مورسیا چندین دهه است که به کشورهای آرژانتین، برزیل، مکزیک، آفریقای شمالی و ونزوئلا صادر می شود.
این نژاد در ۲۸۰ روز دوره شیردهی، ۵۰۰ کیلوگرم شیر با پنج و سه دهم درصد چربی و سه و چهار دهم درصد پروتئین، تولید می کند.
این بز قادر است، روزانه دو تا سه کیلوگرم شیر با چربی پنج و هفت دهم درصد و کیفیت بالا تولید کند.
وزن ماده این نژاد حدود ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم و وزن نر آن حدود ۵۰ تا ۶۰کیلوگرم است.

بز نر مورسیا

• بومی مناطق مرکزی و جنوبی اسپانیا
• سازگاری زیستی با شرایط آب و هوایی خشک و گرم
• امکان پرورش با رکوردهای بسیار بالا در سیستم های متمرکز صنعتی
• سازگاری بی رقیب با روشهای چرای کامل و سیستم های آزاد و نیمه متمرکز
• قدرت راهپیمایی طولانی و تحمل تنشهای مختلف

بز ماده مورسیا

• مقاومت خوب در مقابل بیماریهای رایج
• متوسط تولید شیر ۶۰۰ کیلودر سیستمهای نیمه متمرکز و تا ۹۰۰ کیلو در روش های صنعتی
• ۵ درصد / چربی شیر ۷/۵ درصد
• پروتئین ۴/۳ درصد
• ۳لاکتوز /۵ درصد
• ماده خشک ۱۴ تا ۲۰ درصد
• وزن ماده ۴۰ تا ۶۰ کیلو ، وزن نر ۵۵ تا ۸۰ کیلو
• نرخ تولید مثل متوسط ۱۸۰ تا ۲۲۰ درصد
• تولید مثل خارج از فصل
• دو منظوره (تولید گوشت و شیر)
• ترکیب شیر بسیار مناسب برای تولید پنیر
شاخص های اصلی تحلیل عملکرد بعضی از نژادهای اصلی بز شیری و گاو هلشتاین :

آمارهای مربوط به عملکرد بزهای شیری از انجمن های رسمی پرورش این نژادها اخذ شده.
آمارهای مربوط به گاو هلشتاین ،عملکرد گاوداری های صنعتی دشت مغان می باشد.

• عملکرد بزهای سانن ،آلپاین ،توگنبرگ و نوبیان تحت سیستم های متمرکز و صنعتی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا مد نظر قرارگرفته.
• عملکرد متوسط بز مورسیا تحت سیستم های پرورش نیمه متمرکز یا چرای آزاد در منطقه مورسیا در اسپانیا محاسبه گردیده.
• عملکرد متوسط بز نیجر مربوط به انجمن نژادی این گونه در آمریکا است که عموماٌ تحت سیستم های نیمه متمرکز پرورش داده میشوند .
اگرچه محاسبه نرخ تبدیل خوراک نژادهای مورد مطالعه سیستم های پرورش متفاوت صورت گرفته است و بزهای سانن،آلپاین و توگنبرگ دراین شاخص عملکرد به مراتب بهتری نشان میدهند ولی در رابطه با تولید چربی کل با فاصله بسیار زیادی نسبت به بز مورسیا قرارداشته و بهره وری کمتری دارند .
چنانچه داده های فوق در رابطه با عملکرد گاو هلشتاین را تا استانداردهای نژادی آن ارتقاء دهیم جدول تطبیقی آن بدین گونه ذیل خواهد بود .

بز ماده شیری مورسیا

روشن است که با در نظر گرفتن رکوردهای استاندارد نژادی هلشتاین و سانن کماکان بز مورسیا در رابطه با بهره وری تولید چربی ،پروتیئن و لاکتوز با تفاوت معنی داری عملکرد بسیار بالاتری دارد.
بزهای پر تولید نتیجه دهه ها پژوهش در زمینه اصلاخ نژاد در راستای افزایش بهره وری تولید شیرو گوشت هستند.پروژه های عملیاتی دراین حوزه بسیارپرهزینه و بیش ازآن زمان برند. شرایط فعلی ما بگونه ای است که عملا سرعت رشد نیازها بیش از امکان بر آورده ساختن آنها با اتکای صرف برداشته های ژنتیک دامهای بومی می باشند.
واردات این منابع ژنتیک در حدی که بتواند مبنایی برای تغییر وضعیت فعلی در جهت ارتقای شاخص های تولید در بخش پرورش دامهای سبک ایجاد نماید اجتناب ناپذیر است علاوه بر آنکه دستیابی ارزان به دستاوردهای نوین جهان در این زمینه میتواند ما را ضمن روز آمد شدن در مسیر آغاز تعریف پروژه های تحقیقاتی ملی قرار دهد.

میزان سرمایه گذاری طرح توجیهی پرورش بز مورسیا

ظرفیت: ۵۰۰ راس
میزان تولید شیر سالیانه: ۴۰۰ هزار لیتر
سطح سرمایه گذاری ثابت: ۴ میلیارد تومان
میزان اشتغال: ۶ نفر
نوع سیستم پرورش: متمرکز صنعتی
نرخ بازدهی طرح : ۳۸ درصد
دوره بازگشت سرمایه: ۳ سال