طرح احداث باغ پسته

پسته گیاهی است که از دیرباز در نقاط مختلف ایران کشت می شده است و جنگل های وحشی پسته در ناحیه شمال شرق ایران به ویژه مرز افغانستان و ترکمنستان وجود دارد و گمان می رود که درخت پسته حدود ۴-۳ هزار سال قبل در ایران اهلی شده و مورد کشت و کار قرار گرفته است. در این نوشتار سعی شده به طور خلاصه و مفید، مطالب کاربردی به زبان ساده بیان شود.

اقلیم مناسب مورد نیاز پسته

اولین قدم برای احداث باغهای پسته شناخت دقیق از شرایط آب و هوایی منطقه می باشد و انجام هر گونه فعالیتی بایستی با آگاهی از وضعیت اقلیمی مناطق صورت پذیرد در غیر این صورت سرمایه گذاری، با ریسک پذیری زیادی همراه خواهد بود. خسارات عمده ای که سرمای دیر رس و گرمای زود رس بهاره در بعضی از مناطق به محصول پسته وارد می کند می طلبد که برای انتخاب رقم مناسب و سازگار با مناطق، مطالعه و بررسی دقیق اولیه به عمل آید. بارندگی های بهاره، یخبندان ها و وزش بادهای گرم و خشک مانع از تلقیح گشته و رطوبت زیاد در طول فصل رشد باعث تشدید حمله و خسارت بیماری های قارچی می شوند. وزش بادهای تند و شدید نیز در تربیت نهال های جوان تاثیر نامطلوبی می گذارد.

شرایط آب و خاک

خاک به عنوان بستر رشد و نمو درختان و آب به عنوان جریان دهنده کلیه مواد غذایی (به استثناء کربن) و مهمترین ماده ترکیبی نسوج گیاهی، از اساسی ترین فاکتورهای استقرار و رشد درختان می باشند، با توجه به تنوع آب و خاک، شناخت دقیق از وضعیت آب و خاک منجر به تصمیم گیری هدفدار در انتخاب محل احداث باغ پسته می گردد.
درخت پسته را به راحتی می توان در اغلب خاک ها با بافت و جنس مختلف کاشت به طوری که در زمین های آهکی و شور هم طاقت و تحمل آن بهتر از سایر درختان میوه است، اما در اراضی زهدار و کم عمق و سخت و سنگی نتیجه خوبی نشان نمی دهد. بهترین خاک مورد پسند پسته، خاک های شنی و رسی (لومی) با زهکشی مطلوب و تهویه شده و با EC آب و خاک پایین است که هر چه عمق آن بیشتر و یکنواخت تر باشد رشد آن بهتر و تولید آن زیادتر خواهد بود. احداث باغات پسته در آب و خاک مرغوب، باصرفه تر و اقتصادی بوده و برگشت سرمایه سریع تر می باشد. تحمل پذیری پسته در شرایط شوری نسبی آب و خاک دلیل بر کاشت آن در خاک های فقیر و شور نمی باشد بطوریکه با فقر خاک و بالا رفتن شوری، عملکرد در واحد سطح کاهش یافته و به تدریج باغات غیر اقتصادی می شوند.
علاوه بر شوری بالای آب و خاک، وجود لایه سخت، شوری و قلیائیت خاک، وجود یک لایه کاملاً شنی در زیر لایه رسی، بالا بودن سطح سفره های کاذب آب (زه) یا به عبارتی بالا بودن سطح ایستابی از عوامل محدود کننده کشت پسته می باشد که قبل از احداث باغ لازم است توسط متخصصین آب و خاک بررسی و در صورتی که عوامل محدود کننده قابل رفع و شرایط، قابل اصلاح باشد نسبت به اصلاح و سپس برای احداث باغ اقدام و در غیر این صورت بهتر است از احداث باغ صرف نظر گردد.

مراحل احداث باغ پسته

۱- آماده سازی زمین

تمام سطح زمین را با تراکتور شخم عمیق زده و اگر خاک تا عمق ۲ متری دارای لایه سخت و یا بافت سنگین باشد باید با سوسولوز (ریپر) آنرا شکست و قابل نفوذ کرد و بعد از شخم هموار و تسطیح نمود، در صورتی که بر اساس نظر کارشناسان آب و خاک اجرای آبیاری بابلر مورد نظر باشد تسطیح با شیب ۲-۱ درصد و در آبیاری قطره ای تسطیح نسبی کافی می باشد.

۲- تهیه نقشه باغ و پیاده کردن آن

در تهیه نقشه باغ، مشخص کردن موقعیت خیابان های اصلی و فرعی، محل ایجاد تاسیسات، محل حفر چاه و محل استخر ذخیره آب (در صورت نیاز)، قطعه بندی مزرعه برای کشت ارقام مختلف و تعیین جهت کاشت ردیف درختان، فاصله ردیف ها از همدیگر و فاصله درختان روی ردیف و محل احداث بادشکن (در صورت نیاز) و استقرار درختان نر مورد توجه قرار می گیرد.
مناسب ترین فاصله ردیفها ۶-۷ متر و فاصله بین درختان ۳-۴ متر می باشد البته فاصله بین ردیف ۴-۶ متر و بین درختان ۲-۳ متر قابل تحمل می باشد. ضمناً فاصله بین ردیف کمتر از ۴ متر و فاصله بین درختان کمتر از ۲ متر نامناسب می باشد.

۳- آماده کردن و کاشت بذر در زمین اصلی:

در اواخر اسفند و اوایل بهار بذر‌ها را حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت (ترجیحاً ۲۴ ساعت) در آب خیسانیده، پس از شست‌ و‌ شو با استفاده از سموم قارچ‌ کش یا هیپوکلرید سدیم (مایع سفیدکننده) ضدعفونی می کنند. سپس باید بذرها را در کیسه‌ های پارچه‌ ای که به طور منظم به‌مدت ۴ تا ۵ روز مرطوب نگه داشته‌ می شوند قرار داد (دمای مناسب برای جوانه‌ زنی بذرها ۳۰-۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد) بعد از جوانه زدن بذر ها بایستی آنها را با قارچ‌ کش ضدعفونی کرده و در محل مورد نظر کاشت.
در زمین‌ هایی با آب و خاک شیرین بذور جوانه زده مورد نظر برای کاشت را پس از گاورو شدن زمین (رسیدن به حد ظرفیت مزرعه) در محل داغ آب زمین اصلی می کارند. چنانچه بافت خاک مزرعه سنگین باشد به منظور جلوگیری از سله بستن، روی بذور داخل هر گودال را به وسیله ماسه می‌پوشانند. این عمل به رشد گیاه کمک فراوان می‌کند، چون نه تنها اکسیژن کافی در دسترس ریشه‌های نهال قرار می‌دهد بلکه موجودات هوازی مفید خاک را نیز به فعالیت وا می‌دارد. عمق کاشت بذر بستگی به اندازه بذر دارد. میزان تقریبی عمق کاشت حدود ۲ تا ۵ برابر بزرگ ترین قطر بذر است.

۴- چاله کنی و کاشت نهال

در صورت تمایل به کشت نهال در زمین اصلی، در خاک های نامرغوب، گودالی به قطر ۵/۰ تا ۱ متر و عمق ۵/۱ متر ایجاد و بعد از برداشتن خاک چاله و ریختن خاک مرغوب و مقداری کودهای آلی کاملاً پوسیده، به کاشت نهال اقدام می کنند. در خاک های مرغوب، چاله هایی به قطر ۴۰ سانتی متر و عمق ۶۰ سانتی متر که جای کافی برای استقرار ریشه نهال داشته باشد ایجاد می گردد. نهال بایستی دارای اصالت نژادی و سالم بوده یعنی عاری از بیماری های قارچی مهم (ورتیسیلیوم، فیتوفترا، فوزاریوم)، نماتد و آفات قرنطینه ای و سایر پاتوژن های بیماری زا باشد. پایه توصیه شده بادامی زرند یا بادامی ریز می باشد. در مناطقی که خاک ها به نماتد آلودگی دارند از کشت پسته با پایه (Pistacia vera) خودداری نموده و در صورت اصرار به احداث باغ از پایه بنه (Pistacia mutica) استفاده شود. توصیه می شود از نهال های گلدانی که ارتفاع نهال ها بیش از ۵۰ سانتیمتر و سن آنها ۱۳ ماه می باشد استفاده شود. نهال را به طور صحیح در چاله حفر شده قرار داده و بعد از پر کردن گودال با مخلوطی از خاک مرغوب و کود دامی کاملاً پوسیده، خاک اطراف نهال را با پا می کوبند تا ذرات خاک به حد ممکن به همدیگر فشرده شده و ریشه را محکم نگهدارند. پس از انجام این مقدمات باید اقدام به آبیاری نمود. در روش دیگر غرس نهال، چاله را قبلاً با خاک و مقداری کود دامی پوسیده پر و آبیاری نموده و بعد از نشست خاک و گاورو شدن به غرس نهال اقدام می کنند.

۵- نصب قیم:

برای نگهداری نهال و جلوگیری از خم شدن در مقابل باد نصب قیم الزامی می باشد و این قیم حداقل باید برای دو سال در کنار نهال قرار گیرد. اتصال قیم به نهال توسط نوار پهن و نرم صورت می گیرد تا آسیبی به پوست نازک نهال وارد نشود.

۶- احداث بادشکن

در مناطق بادخیز که وزش باد تعادل اسکلتی درختان را به هم می زند و منجر به خسارت می گردد توصیه می شود در جهت عمود بر بادهای غالب منطقه و به فاصله ۵ متر از اولین ردیف اقدام به کاشت بادشکن نمایید. مناسبترین درخت بادشکن در مناطق پسته خیز پسته نر می باشد که در این حالت فاصله بین درختان پسته نر به عنوان بادشکن ۳-۲ متر می باشد. از مزایای دیگر این بادشکن پراکنش گسترده و پوشش مطلوب گرده در زمان گرده افشانی می باشد.

۷- پیوند درختان پسته

سه روش پیوند زنی در پسته کاربرد دارد: پیوند لوله ای، پیوند شکمی و پیوند اسکنه ای. پیوند اسکنه ای از قدیم الایام در ایران کاربرد داشته، که به تدریج کنار گذاشته شده است. هم اکنون استفاده از پیوند لوله ای به دلیل سادگی، سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن بین پایه با پیوندک رواج یافته و درختان پسته با استفاده از این روش تکثیر می شوند. از آنجا که درخت پسته از نوع درختان صمغ دار است، ایجاد هر گونه خراش در تنه یا در شاخه های آن موجب تراوش صمغ می گردد که در مجاورت هوا سفت می شود. بنابراین در پیوند شکمی نهال پسته، شکاف افقی در پایین شکاف عمودی زده می شود تا صمغ مترشحه از شکاف افقی مانع رویش و رشد جوانه پیوندک نشود.

۸- آماده سازی پایه، تهیه پیوندک و انجام عمل پیوند زنی:

در اسفند ماه نهال های ۳-۲ ساله پسته در زمین اصلی سربرداری می شوند. پس از رشد جوانه های جانبی، بسته به نوع آرایش تنه درخت، ۳-۱ شاخه جانبی بر روی پایه اصلی نگهداری شده و سایر شاخه ها حذف و بر روی شاخه های باقیمانده عملیات پیوند انجام می گیرد. در پیوند لوله ای هم اندازه بودن قطر پایه و پیوندک ضروری است، به همین منظور ابتدا پایه و شاخه مناسب پیوندک انتخاب می شود. زمان مناسب برای پیوند نهال های پسته به طور عمده در اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد یعنی هنگامی است که درخت به راحتی پوست می دهد و دمای هوا در حد معتدل قرار دارد. برای تهیه پیوندک حدود ۳-۲ سانتیمتر بالاتر از جوانه، شاخه را قطع کرده، سپس از ۲ سانتیمتری زیر جوانه با چاقوی پیوند زنی پوست دور تا دور بریده می شود. بعد با انگشت پوست برش خورده را به آرامی چرخانده تا پوست حاوی جوانه به راحتی و به طور کامل از چوب جدا شود. پیوندک آماده شده به شکل استوانه ای حاوی جوانه می باشد. شاخه های جانبی نگهداری شده بر روی پایه نیز سربرداری شده و سپس به فاصله ۳-۲ سانتیمتر از بالا دور تا دور شاخه برش داده می شود و به روش تهیه پیوندک، پوست جدا می شود. پس از آماده شدن پایه و پیوندک، پیوندک را که به شکل استوانه است روی چوب پایه قرار داده و به آرامی در محل خود مستقر می نمایند. در نهایت محل پیوند با نوار، به طور مناسب بسته می شود. توصیه می شود. پیوند در ارتفاع ۵۰-۴۰ سانتیمتری پایه صورت گرفته و نهال به صورت تک تنه هدایت شود.

۹- نسبت مناسب تعداد درختان نر به ماده:

بررسی‌ها و تحقیقات نشان می‌دهد که دور ترین فاصله موثر برای گرده‌ افشانی که منجر به رسیدن حداقل یک دانه گرده به هر گل ‌ماده می‌شود، ۲۰متر است. بنابر این قرار گرفتن یک درخت ‌نر در مرکز یک بلوک ۵×۵ درختان ماده، تراکم گرده مناسبی را در باغ ایجاد می‌کند.
در مناطقی که تاکنون پسته ‌کاری صورت نگرفته یا امکان پراکندگی مناسب گرده در اثر شرایط محیطی کم است، باید ردیف بیرونی، عمود بر جهت باد غالب، با یک ردیف درختان نر در نظر گرفته شود. هنگامی که تراکم کافی از دانه‌های گرده در باغ وجود نداشته باشد، تعداد پسته در خوشه کاهش یافته و معمولا میوه‌ها بصورت انتهایی تشکیل می‌شوند. در صورتیکه گرده کافی در باغ وجود داشته باشد، گل ها تقریبا با فواصل زمانی کوتاه تلقیح شده و با هم شروع به رشد می‌کنند و اختلافات زیادی از لحاظ اندازه بین آنها پدید نمی ‌آید. گلدهی همزمان با رقم ماده مهم ترین مشخصه یک رقم نر مناسب است. گلدهی رقم نر باید یک و یا دو روز زودتر از گلدهی درختان ماده شروع شده و کل طول دوره گلدهی رقم ماده را پوشش دهد. هرچه رقم ‌نر پر رشد تر باشد، زودتر به مرحله گلدهی رسیده و گل های بیشتری تولید می‌کند. بنابراین مقدار گرده تولیدی افزایش می‌یابد.

۱۰- عملیات بعد از پیوند:

پس از پیوند، آبیاری باید منظم و به فواصل ۱۴ روز یکبار انجام شود. جوانه ها و پاجوش هایی که از زیر محل پیوندک و بر روی پایه ایجاد می شود، باید قطع گردد. حدود ۲۰-۱۵ روز پس از عملیات پیوند زنی، با اطمینان کامل از جوش خوردن پیوند، نوار پیوند باز شود.

۱۱- هرس فرم درختان پسته:

هدف از انجام هرس فرم، ایجاد اسکلت قوی و محکم، شکل مناسب و مورد نظر، تحریک رشد شاخه های مناسب برای ایجاد تاج متراکم و متوازن و افزایش رشد شاخه های نگهداری شده می باشد. هرس فرم جامی جهت ایجاد شکل مناسب درختان پسته توصیه می شود و مراحل اجرای آن به شرح ذیل است :
در سال اول پس از کاشت نهال در محل باغ عملیات پیوند بر روی نهال های کاشته شده انجام می گیرد. در اولین فصل خواب عملیات سربردای شاخه های پیوندی از ارتفاع ۱۰۰-۹۰ سانتی‍متری انجام می شود. در دومین فصل رشد، شاخه های جانبی اولیه ایجاد شده از درختان سربرداری شده به عنوان اسکلت اولیه درخت انتخاب می شوند. در دومین فصل خواب سربرداری شاخه های اولیه از ارتفاع ۳۰-۲۵ سانتی‍متری صورت می گیرد. در سومین فصل رشد عملیات حذف پاجوش و جلوگیری از رشد بیش از حد شاخه های جانبی انجام می شود. در فصل خواب سال سوم سربرداری شاخه های ثانویه همانند سال دوم خواهد بود. در چهارمین فصل رشد شاخ‍ه های مورد نظر و پاجوش های اضافی حذف می شوند. در فصل خواب سال چهارم فقط شاخ‍ه های باریک، بلند و آنهایی که دارای رشد عمودی و باعث رقابت هستند، حذف می شوند.

میزان عملکرد درخت پسته

این درختان گیاهانی با سیستم ریشه‌ای عمیق می‌باشند که مناسب‌ترین فاصله بین ردیف‌ها ۷-۶ متر و فاصله بین درختان ۴-۳ متر می‌باشد. تعداد نهال‌ها در هر هکتار بین ۳۳۴ تا ۴۰۰ متغیر می‌باشد.
زمان برداشت محصول پسته با توجه به شرایط آب‌وهوایی، رقم پسته، خصوصیات خاک و سایر عوامل دیگر متفاوت می‌باشد؛ اما به‌طورمعمول در اوایل شهریورماه اقدام به برداشت می‌شود. همان‌طور که میدانید برداشت این محصول نیز مانند سایر محصولات بایستی در زمان مناسب انجام شود. ضرورت دارد برداشت محصول در ساعات اولیه روز انجام شود. در صورت تأخیر در برداشت، پوست سبز پسته ترک‌خورده و زمینه مساعد آلودگی را فراهم می‌نماید. بایستی محصول چیده شده از طریق جعبه یا سبدهای مناسب در کمترین زمان ممکن به محل فرآوری حمل گردد. برای باغ بالغ، متوسط ۲۵۰۰ کیلوگرم پسته خشک در هکتار بدون در نظر گرفتن کاهش برداشت ناشی از عواملی مانند سرمازدگی بهاره فرض می‌شود.

اهمیت احداث باغ پسته

استراتژی غالب ایران برای رقابت در بازار جهانی پسته افزایش سطح زیر کشت است درصورتی‌که سایر کشورها استراتژی افزایش عملکرد در هکتار را اتخاذ کرده‌اند. با توجه به کاهش سهم ایران در صادرات جهانی پسته و افزایش سهم رقبای تجاری آن طی سال‌های اخیر بررسی عوامل و متغیرهای تأثیرگذار بر صادرات این محصول ضروری است زیرا عدم شناخت شرایط تجارت جهانی و عوامل مؤثر بر صادرات و خدمات از موضوعات اساسی در صادرات این محصول می‌باشد. این محصول به دلیل ارزآوری، ایجاد اشتغال، ایجاد ارزش‌افزوده و سایر جنبه‌های اقتصادی بسیار بااهمیت است؛ بنابراین برای بازاریابی پسته در بازارهای بین‌المللی نیاز است که تشکل‌های تولیدی جهت بسته‌بندی مناسب پسته و همچنین بالا بردن کیفیت این محصول روش‌های علمی و مکانیزاسیون در تمامی مراحل عمل‌‌‌‌آوری پسته شامل کشت، داشت و برداشت بکار گرفته شود. با توجه به افزایش هزینه تولید پسته، تهیه نهاده‌ها و کودهای باکیفیت و درعین‌حال باقیمت به‌صرفه و استفاده بهینه و درست از این نهاده‌ها و همچنین تولید ارگانیک به‌منظور کاهش هزینه‌های تولید توصیه می‌گردد.در اغلب محصولات کشاورزی رقابت در تولید آن‌چنان شدید است که حفظ مزیت‌های نسبی رقابتی در کشور برای دوره‌های طولانی میسر نیست. درصورتی‌که سوابق تولید و مصرف پسته نشان می‌دهد که بخش خصوصی بدون یاری حمایت مؤثر دولتی و با ایجاد درآمد و اشتغال توانسته این محصول را در بخش کشاورزی به محصولی اقتصادی تبدیل کند. همچنین کشش بازار جهانی مصرف پسته به‌مراتب بیشتر از امکانات فعلی تولید در کشور ما و سایر کشورها می‌باشد؛ بنابراین کشت و پرورش این محصول بسیار اقتصادی و سودآور در عرصه کشاورزی می‌باشد.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری طرح احداث باغ پسته

عملکرد سالیانه : ۱۵۰۰ کیلوگرم در هکتار
تعداد نهال در هکتار : ۳۳۴ تا ۴۰۰ اصله
نرخ برابری دلار : ۲۶۰۰۰ تومان
مساحت زیرکشت : ۱۰ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۴ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۱.۱ میلیارد تومان (بدون احتساب هزینه زمین)
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۵۲ درصد
دوره بازگشت سرمایه : ۳.۵ سال

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: