طرح احداث پالایشگاه استاندارد سازی گیاهان دارویی

در حال حاضر علیرغم اینکه ایران دارای اقلیم مناسب و خواستگاه و بزرگترین تولید کننده بسیاری از گیاهان دارویی مانند گل محمدی، زعفران، انار، زرشک و غیره می باشد متاسفانه نتوانسته است سهم مناسبی از بازار جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص دهد. تولید مواد اولیه غیر استاندارد، خام فروشی، عدم سرمایه گذاری در صنایع میانی، فقدان شکل گیری شبکه داروخانه های گیاهی، عدم سرمایه گذاری در صنعت بذر اصلاح شده گیاهان دارویی، ضرورت اجرای طرح اصلاح الگوی کشت در کشور و جایگزینی گیاهان دارویی با مصرف آب کم و ارزش افزوده بالا بجای گیاهان با مصرف آب بالا در شرایط دیم و آبی، بازنگری در تعرفه های واردات و صادرات در جلوگیری از خام فروشی و اختصاص مشوق ها در صادرات فرآورده های دانش بنیان، سرمایه گذاری گسترده در صنایع مادر عصاره و اسانس، ارتباط دستگاه های پژوهشی با صنعت بخصوص در طراحی و ساخت ماشین آلات و ادوادت پیش از کاشت تا پس از برداشت ویژه گیاهان دارویی و نیز مهندسی داروسازی گیاهی، ایجاد بستر مناسب برای بیمه محصولات و تضمین خرید توسط دولت و صنایع بخش خصوصی، سرعت دادن به پوشش بیمه ای داروهای گیاهی و توسعه نظام طب سنتی و ادغام خدمات طب رایج و طب سنتی و مکمل با ایجاد شبکه های خدمات رسانی و سلامتکده ها از مهمترین چالش های صنعت گیاهان دارویی در کشور می باشد.

استاندارد سازی گیاهان دارویی

اطمینان از ایمنی، کیفیت و اثربخشی داروهای گیاهی یک مسئله مهم است. استانداردسازی داروهای گیاهی از جمله عصاره های گیاهی، فرآیند ارزیابی کیفیت و خلوص بر اساس پارامترهای مختلف مانند میکروسکوپی، فیزیکی و ارگانولپتیک، شیمیایی و بیولوژیکی است شناسایی و تعیین نام علمی دقیق گونه گیاه از اهمیت ویژه ای برخوردار است به طوری که با توجه به تشابهات گونه های نزدیک، در بسیاری از موارد شناسایی گونه گیاهی حتی توسط متخصصین سیستماتیک گیاهی نیز با مشکل مواجه می شود. همچنین مواد اولیه گیاهی، با توجه به عوامل مختلف، از تنوع زیادی برخوردار هستند. از جمله، تأثیر زمان و مکان جمع آوری، تغییرات حاصل در اکوتیپ و ژنوتیپ و کمونیپ گونهها، نحوه جمع آوری و خشک کردن، شرایط ذخیره سازی و به ویژه نوع حلال، روش عصاره گیری و استانداردهای آن از عوامل مهم تأثیرگذار در ویژگی های عصاره می باشند. یک مشکل عمده در تحقیقات داروهای گیاهی، در دسترس نبودن روش های کنترل و استانداردسازی برای کلیه مواد گیاهی و فرمولاسیون آنها است.
استخراج شامل جداسازی بخش دارویی فعال بافت های گیاهی از غیرفعال یا بی اثر با استفاده از حلال و روش انتخابی است. در طول استخراج، حلال به درون مواد گیاهی انتشار یافته و ترکیبات با قطبیت مشابه را در خود حل می نماید. ترکیبات فعال دارویی (متابولیت های ثانویه) از جمله شامل آلکالوئیدها، گلیکوزیدها (مانند آنتراکینونهای ایزوتیوسیاناتها، فلاونوئیدها)، ترپنوئیدها (مثل اسانسها، استروئیدها، ساپونین ها)، صمغ ها و موسیلاژها، لیگنانها، رزین ها می گردند که میزان حلالیت آنها در حلال های مختلف، متفاوت است. اثرات عصارهها به نوع ترکیبات استخراج شده، میزان هر یک از ترکیبات استخراج شده و نسبت مواد استخراجی به یکدیگر دارد.
به طور کلی، برای دستیابی به عصاره گیاهی استاندارد، علاوه بر دانستن و به کارگیری استانداردهای فارماکوپه ای باید به نکات دیگری همچون: انتخاب صحیح گیاه دارویی و تائید نام علمی آن، انتخاب روش استخراج با حلال مناسب و لحاظ زمان پایان عصاره گیری توجه داشت و پس از انجام انواع ارزیابی ها و استاندارد کردن عصاره، به روش صحیح از عصاره استاندارد شده در تحقیق استفاده نمود.

استانداردهای فارماکوپه ای

استانداردهای عصاره های گیاهان دارویی در فارماکوپه ها به پنج گروه طبقه بندی می شوند. استانداردهای ارگانولپتیک (مثل رنگ، بوو خصوصیات مورفولوژیکی گیاه دارویی)، میکروسکوپی (مثل خرده نگاری)، فیزیکی (مثل ضریب شکست، اندیس چرخش نوری)، شیمیایی (مثل تعیین مقدار مواد مؤثره) و بیواسی (مثل استفاده از خرگوش برای ارزیابی گورارها) پنج طبقه استانداردسازی در فارماکوپه ها هستند. نوع استانداردها برای هر عصاره متفاوت است و ممکن است ارزیابی بعضی گروههای ذکر شده لازم نباشند. تعیین نوع استاندارد، برای هر عصاره، در منوگراف ارائه شده برای همان عصاره در فارماکوپه مربوطه مشخص می گردد. به عنوان مثال در منوگراف مربوط به عصاره میوه گیاه سنا در فارماکوپه بریتانی( BritishPharmacopeia- BP)

ﺗﺎﯾﯿﺪ ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ ﮔﯿﺎه

ﻧﺎم ﻋﻠﻤﯽ ﮔﯿﺎه داروﯾﯽ اﻧﺘﺨﺎبﺷﺪه ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺳـﻂ ﻣﺘﺨﺼﺺ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﮔﯿـﺎﻫﯽ ﺗﺎﺋﯿـﺪ ﺷﺪه و ﺑـﺎ ﺷﻤﺎره ﻫﺮﺑـﺎرﯾﻮﻣﯽ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺰ ﻋﻠﻤﯽﻧﮕﻬﺪاری ﮔﺮدد. ﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺻﺪﻫﺎ ﮔﯿﺎه ﻣﺘﻔـﺎوت ﯾـﮏ ﻧــﺎم ﻋﻤــﻮﻣﯽ اﻃــﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣثال وﮐﺎﻟﯿﭙﺘﻮس دارای ﺑﯿﺶ از ۷۰۰ ﮔﻮﻧـﻪ اﺳﺖ. ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﮔﯿﺎﻫﺎن ﻣﺘﻔاوت ﺑﻮده و ﻟﺬا اﺛﺮات ﻣﺨﺘﻠﻒ دارﻧﺪ. ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺎﺋﯿﺪنام ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﺨﺼﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ آن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﻮﻟﻮﺗﯿﭗ همان گونه میباشد.

اﻧﺘﺨﺎب روش و ﺗﻌﯿﯿﻦ زﻣﺎن ﭘﺎﯾﺎن اﺳﺘﺨﺮاج

اﺳﺘﺨﺮاجﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟـﺪا ﺳﺎزی ﺑﺨـﺶ ﻫﺎﯾﯽ از ﺗﺮﮐﯿﺒﺎتﻓﻌﺎل داروﯾﯽ ازﺑﺎﻓﺖﻫﺎیاﻧﺘﺨﺎﺑﯽ ﮔﯿﺎهﺑـﺎ اﺳــﺘﻔﺎده ازﺣﻼل ﻣﻨﺎﺳﺐ ازﻃﺮﯾــﻖروشﻫﺎی اسـﺘﺎﻧﺪارد اﺳـﺖ.ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻫﺎی اﺳﺘﺨﺮاج، ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﮔﯿﺎﻫﯽ ﻣﺤﻠـﻮل را از ﻧـﺎﻣﺤﻠﻮل ﺟـﺪا ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ.ﺣﺎﺻﻞ اﺳﺘﺨﺮاجﻣﺨﻠﻮط ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻪ ﺻﻮرتﻣﺎﯾﻊﯾـﺎ ﻧﯿﻤـﻪ ﺟﺎﻣـﺪ ﯾـﺎ ﺟﺎﻣـﺪ (ﭘـﺲ از ﺣﺬفﺣﻼل) ازﻣﺘﺎﺑﻮﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑـﻮده ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺧﻮراﮐﯽ ﯾﺎ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. روشﻫــﺎیﺳﻨﺘﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺠــﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﻓﺮاوردهﻫﺎی ﺟﺎﻟﯿﻨﻮﺳﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪه،دم ﮐﺮده، ﻋﺼﺎرهﻣﺎﯾﻊ ،ﺗﻨﺘﻮر ، ﻋﺼﺎره هﺎی ﻧﯿﻤﻪ ﺟﺎﻣﺪ و ﯾـﺎ ﻋﺼﺎرهﻫﺎی ﭘﻮدر ﺷﺪه ﻣﯽﮔﺮدد. روشﻫﺎیﺻـﻨﻌﺘﯽ اﺳـﺘﺨﺮاج ﺷـﺎﻣﻞ ﺧﯿﺴﺎﻧﺪن ،ﭘﺮﮐﻮﻻﺳﯿﻮن، ﻫﻀﻢ، ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن، ﺳﻮﮐﺴﻠﻪ (اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺪاوم) اﺳﺘﺨﺮاج آﺑﯽ-اﻟﮑﻠﯽ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺨﻤﯿﺮ، ﮐﺎﻧﺘﺮ ﮐﺎرﻧﺖ، ﻣﺎﯾﮑﺮووﯾﻮ، اوﻟﺘﺮاﺳﻮﻧﺪ، ﻣﺎﯾﻊ ﻓﻮق ﺑﺤﺮاﻧﯽ،ﻓﯿﺘﻮﻧﯿــﮏ (ﺑــﺎ ﺣﻼلﻫــﺎیﻫﯿﺪروﻓﻠﻮروﮐﺮﺑﻨﯽ) ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﺮای اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣـﻮاد ﻓـﺮار ﻣﯽ ﺗـﻮان ازروﺷﻬﺎی ﺗﻘﻄﯿﺮ(ﺑﺎ آب، ﺑﺨﺎر آب، آب و ﺑﺨـﺎر آب)، ﺗﻘﻄﯿﺮ ﭘﺲ از ﻫﯿﺪروﻟﯿﺰ، ﻓﺸﺎر، اﻧﻔﻠﻮراژ(اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎ روﻏﻦ ﺳﺮد) ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد.
اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮ ﯾﮏ از روشﻫﺎی اﺳﺘﺨﺮاج ﻓﻮق ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻬﯿﻪ ﻋﺼﺎره ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﻪﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل دراﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻪ روش ﺧﯿﺴﺎﻧﺪن، ﻣﯿﺰان و ﻧﻮع ﻣـﻮاد اﺳـﺘﺨﺮاﺟﯽ ﻧﺴـﺒﺖ ﺑـﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻪ روش ﭘﺮﮐﻮﻻﺳﯿﻮن ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﻼل ﻣﺘﻔﺎوت است. ﭼـﻮن در روش ﭘﺮﮐﻮﻻﺳﯿﻮن ﻫﻢ اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪاوم ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻫﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﯿﺐ ﻏﻠﻈﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﻣﻨﺠﺮﺑﻪ استخراج ﻣﯿـﺰان ﺑﯿﺸﺘﺮی از ﻫﻤﺎن ﻣﻮاد ﻣﯽﺷﻮد.

روش اﻧﺘﺨﺎب ﺣﻼل

استخراج ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻣﯿﺰ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻓﻌﺎل ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ازﮔﯿﺎﻫﺎن داروﯾﯽ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدی ﺑـﻪ ﻧﻮع ﺣﻼل اﺳﺘﻔﺎدهﺷﺪه ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد. وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎی ﯾﮏ ﺣﻼل ﺧﻮب ﺑﺮای ﺗﻬﯿـﻪ ﻋﺼـﺎره ﮔﯿﺎه ﻋﺒﺎرﺗﻨـﺪ از :ﺳﻤﯿﺖ ﮐﻢ،ﺳهولت ﺗﺒﺨﯿـﺮ درﺣﺮارتﮐﻢ،ﺟﺬب ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺳﺮﯾﻊ ﻋﺼﺎره ،ﻧﻘﺶ ﻣﺤﺎﻓﻈﺘﯽ، ﻋﺪم اﯾﺠﺎد ﻣﮑﻞ ﺑـﺮای ﺟﺪا ﺷﺪن از ﻋﺼﺎره. عوامل موثر ﺑﺮای اﻧﺘﺨﺎب ﺣﻼل ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﻣﯿﺰان ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺨﺮاج، ﺳﺮﻋﺖ اﺳﺘﺨﺮاج، ﺗﻨﻮع ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﺨﺮاج ،ﺗﻨﻮع ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺑﺎزدارﻧﺪه اﺳﺘﺨﺮاج، ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی ﻋﺼﺎره،ﺳﻤﯿﺖ ﺣﻼل درﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺳﻨﺠﺶ ﺑﯿﻮﻟـﻮژﯾﮑﯽ،ﺧﻄـﺮات ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺼﺎره. اﻧﺘﺨﺎب ﺣﻼل واﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ ﻋﺼـﺎره ﻣـﻮرد ﻧﯿـﺎز وﺗﺮﮐﯿﺒﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐـﻪ ﻻزم اﺳﺖ در ﻋﺼﺎره ﻣﻮﺟـﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ازآﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺣﺎوی ﺑﺎﻗﯽﻣﺎﻧﺪه ﺣﻼل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻟﺬا ﺣﻼل ﺑﺎﯾﺪ ﻏﯿﺮﺳﻤﯽ ﺑﻮده وﻧﺒﺎﯾﺪ درﺳﻨﺠﺶ ﺑﯿﻮﻟـﻮژﯾﮑﯽ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.ﺗﻨـﻮع درروش اﺳـﺘﺨﺮاج ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد : ﻃﻮل دوره اﺳﺘﺨﺮاج، ﺣﻼل مورد استفاده ،ph ﺣﻼل دﻣﺎ ، اﻧﺪازه ذرات ﻣـﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ، ﺑﺎﻓﺖ ﻫﺎی ﮔﯿﺎﻫﯽ ، ﻧﺴﺒﺖ ﺣﻼل ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮔﯿﺎﻫﯽ .

ارزﯾﺎﺑﯽ ﻋﺼﺎره و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺮدن آن

پس از ﺗﻬﯿـﻪ ﻋﺼﺎره، ﺿـﺮوری اﺳﺖ ﺗﺎ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی ﻓﺎرﻣﺎﮐﻮﭘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻋﺼﺎره اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ روی آن اﻧﺠﺎم ﺷـﻮد.شاﺧﺺ ﻫﺎی اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺮدن ﻋﺼﺎرهﻫﺎ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣـﯽ ﺷـﻮﻧﺪ.ﺑـﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل: ازﺟﻤﻠﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻫﺎی ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮای اﺳﺎﻧﺲ ﻫﺎ، ﺿﺮﯾﺐ ﺷﮑﺴﺖ وچرخش نوری اﺳﺖ. ﺑﺮای اﮐﺜﺮ ﻋﺼﺎره ها ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد ﻣﺆﺛﺮه ﻣﻬﻢ ﺗـﺮﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﮐﻤﯽ ﺑﺮای اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺮدن آن اﺳﺖ. ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد ﻣﺆﺛﺮهﻣﻮﺟﻮد در ﻋﺼﺎرهﻫـﺎ از روشﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻫﻤﭽﻮن، اﺳﭙﮑﺘﺮوﻓﺘﻮﻣﺘﺮی،ﻓﻠﻮرﺳﺎﻧﺲ، اﯾﻤﻨﻮاسی و اﻧـﻮاع روشﻫﺎی ﮐﺮوﻣﺎﺗﻮﮔﺮاﻓﯽ ﮐﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد . ﺿﻤﻨﺎً اﻧﺪازهﮔﯿﺮی ﻣﯿﺰان ﻋﺼﺎره ﺧشک ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﺒﺨﯿﺮ ﺣﻼل ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺎرهﻫﺎﺿﺮوری اﺳﺖ. ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺮدن ﻋﺼﺎره ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﺗﮑﺮارﭘﺬﯾﺮی ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.

میزان صادرات گیاهان داوریی در کشور

میزان صادرات در حوزه گیاهان دارویی بالغ بر ۵۲۰ میلیون دلار است که این رقم شامل صادرات زعفران، شیرین بیان، موسیر، گل محمدی، ادویه و جات و انواع آویشن‌ها می‌شود.حجم صادرات انواع اسانس‌ها ۴۵ میلیون دلار و حجم صادرات محصولات دانش بنیان شامل دارو و فرآورده‌های گیاهان دارویی ۲۵ میلیون دلار میباشد.با راه اندازی پالایشگاه گیاھان دارویی ، می توان امید داشت که راھبرد جدیدی در صنعت گیاھان دارویی وصادرات این کالای ارزشمند که تاکنون به شیوه خام وفله ای به اقصی نقاط جھان صادر می شد شکل بگیرد .

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: