طرح پرورش ماهیان سردآبی

تکثیر و پرورش آبزیان یکی از مهمترین فعالیتهای شیلاتی محسوب می شود. اهمیت پرورش آبزیان از جنبه های مختلف قابل بحث می باشد. افزایش روز افزون جمعیت، از میان رفتن منابع طبیعی تجدید شونده و بهره برداری بیش از حد از ذخایر دریایی از جمله مهمترین علل و عوامل رشد پرورش آبزیان در جهان میباشد. تولید جهانی آبزیان در دهه های اخیر رشد چشمگیری داشته است که این امر مرهون توسعه فعالیتهای آبزی پروری می باشد. توسعه آبزی پروری علاوه بر تأمین غذا برای جمعیت رو به رشد و ایجاد شغل و درآمد برای بهره برداران، در رابطه با کسب درآمدهای ارزی کشور نیز میتواند نقش مهمی ایفا کند. هر چند آبزی پروری تجاری قرنهاست در جهان سابقه فعالیت دارد، ولی تاکنون در ایران بطور قابل توجهی درصد از ۱۰ درصد از کل پروتئین مصرفی خانوارهای روستایی و در حدود ۸ مورد استقبال قرار نگرفته است، بطوریکه فقط کل پروتئین مصرفی خانوارهای شهری را محصولات آبزیان تشکیل می دهند. به لحاظ وجود محدودیت های مراتع کشور در تأمین نهاده های مورد نیاز برای توسعه سایر انواع پروتئین، در شرائط فعلی توسعه آبزی پروری از بهترین راههای تأمین پروتئین موردنیاز میباشد. ماهیان سرد آبی به ماهیانی گفته می شود که در میانگین حرارتی ۷ تا ۱۷ درجه سانتیگراد به خوبی رشد می کنند (بهترین دمای رشد ۱۴ درجه سانتیگراد می باشد).
بیشتر گونه های آزاد ماهیان در گروه ماهیان سرد آبی جای می گیرند و بیشتر گونه های آن از طریق تکثیر مصنوعی به منظور حفظ ذخایر منابع آبی یا صید ورزشی و یا تولید گوشت، تکثیر و پرورش داده می شوند.
از اختصاصات ویژه ماهیان سرد آبی، وجود دندان در دهان، فلسهای نقره فام و حفره دهانی نسبتا بزرگ و باله مخرجی کوتاه و یک باله چربی کوچک در روی ساقه دمی و باله دمی هموسرک است.
از ماهیان مشهور این گونه که در ایران تکثیر و پرورش داده می شود، قزل آلای رنگین کمان است که در مزارع پرورش داده می شود. در نظر داشته باشید که بسته به موقعیت جغرافیایی شما و محیط در نظر گرفته شده جهت احداث مزرعه ی پرورش، انتخاب های شما با محدودیت هایی مواجه می شود.
در صورت دسترسی به آب های آزاد و سرد، می توانید پرورش ماهیان سردآبی را انتخاب کنید. این ماهی ها هستند که برای بقا و رشد، نیاز به دامنه ی دمایی محیطی پایینی دارند . این دما ممکن است از ۷ تا ۱۷ درجه متغیر باشد. در حالی که این دما برای اکثر ماهیان گرمابی محدوده ی خطر است و می تواند باعث ایجاد خواب زمستانی یا مرگ آن ها شود. اکثر ماهیانی که در دره ی ماهیانی سردآبی قرار دارند ، ماهیان آزاد هستند که در اقیانوس ها یافت می شوند و برای تکثیر آنها، نیاز به ایجاد شرایط مصنوعی مشابه سازی شده یا استفاده از قفس های دریایی است. پرورش ماهی سردآبی به ویژه قزل آلای رنگین کمانی ، به طور وسیعی در ایران صورت می گیرد که یکی از عوامل این امر، علاقه به طعم لذیذ گوشت قزل آلا بین ایرانیان است.

تاریخچه
با وجود سابقه طولانی پرورش ماهی در استخر, سابقه تکثیر مصنوعی ماهیـان کوتاه است. اولین گام در لقاح مصنوعی به وسیله دانشمند آلمانی لدویک یا وبی ( ۱۷۱۱-۱۷۸۴ ) برداشته شد..
او از ماهی ماده و نر قزل آلای آماده بصورت جداگانه تخم و اسپرم به دست آورد و آن ها را با هم مخلوط کرد که این اولین لقاح مصنوعی تخم ماهی بود. در مورد ماهیـان پرورشی گرمابـی در سال ۱۹۳۰ مولـدین آماده از محل های تخم ریزی طبیعی صید ولقاح مصنوعی داده شدند.
ولی القاء تخم ریزی به مولدین با روش تزریق، در سال ۱۹۳۴ به وسیله زیست شناسان برزیلی آغاز شد و بعد در آسیـا و اروپـا و آمریکای شمالی توسعه یافت در سال ۱۹۵۸ مولـدین کپور نقره ای وسرگنده پرورش یافته در استخرهای خاکی با تزریق عصاره غده هیپوفیز ماهی کپـور معمولی به صورت مصنوعی تکثیـر شدند ودر حال حاضر مولـدین ماهیـان مختلف با استفاده از هورمـون های مصنـوعی وغده هیپوفیز ماهیان در سطح وسیع مورد تکثیر مصنوعی قرار می گیرند .
با توجه به قدمت پرورش ماهی در دنیا، این فعالیت در ایران با تکثیر تاس ما هیان در سال ۱۳۰۱ وپرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان از سال ۱۳۳۸ آغاز شده است. رشد اقتصادی و صنعتی وهمچنین لزوم تغذیه جمعیت رو به افزایش وکیفیت برتر پروتئین آبزیان در مقایسه با سایر گوشت ها، موجب افزایش توجه به آبـزیان وصید در دریاها و منابع آبی شد ودر نتیجه کاهش ذخایر آب ها را به دنبال داشت .
بنابراین برای دستیابی به برابری تولید باتقاضا وبهره برداری مناسب از ذخایر چاره ای جز روی آوردن به پرورش آبـزیان در محیط های قابل کنترل و همچنین تکثیر انواع ماهیان به منظور رهاسازی وبازسازی ذخایر نبود.

نیازهای پرورشی
موفقیت در پرورش ماهی قزل آلا مستلزم اعمال مدیریت و مراقبت بالاست ،ماهی به دلیل خونسرد بودن به سادگی با درجه حرارت آب سازگار می شود،قزل آلادر دمای نزدیک به انجماد بی تحرک بیمار می شودو برای متابولیسم پایه انرژی بسیار کمی را صرف می کند، با افزایش دمای آب میزان فعالیت ماهی فزونی می یابد ،بنابر این برای تامین انژی مورد نیاز به غذا و اکسیژن بیشتری نیازمند است ودردمای بالاتر سریعتر رشد می کند. البته آب در دمای بالاتر از۲۵درجه اکسیژن کافی را برای برآوردن نیاز ماهی نداردو این امر سبب مرگ ماهی خواهد شد،بنابراین موفقیت در پرورش ماهی علاوه بر مدیریت به خاصیت فیزیکی و شیمیایی آب هم بستگی دارد.

عوامل مؤثر بررشد قزل آلا

الف: عوامل محیطی

۱-نور
هرچه طول روز یا مدت تابش آن کوتاه تر باشد میزان رشد ماهی کاهش می یابد،قزل آلاهای جوان هنگامی که در معرض نور اضافی قرار داده شوند ۱۳تا۱۷درصد رشد بیشتری خواهند داشت.

۲-تراکم ماهی
در پروزش ماهی قزل آلا در استخرهای بتونی تعداد ماهی نسبت زیادی در حجم کوچکی از آب نگهداری می شوند و تراکم مهی ها بالا می باشد و برخورد وتماس با هم نیز افزایش می یابد که برا جبران آن میزان اکسیژن محلول در آب بایدبالا باشدکه برای دسیابی به این شرایط میزان جریان آب ورودی به استخروسرعت تعویض آب باید بالاتر در نظر گرفته شود تا از تجمع مواد سمی نظیر آمونیاک در آب جلوگیری کند،همچنین غذادهی از جنبه مقدار و زمان آن به نحوی باشد که رقابت میان ماهی ها در گرفتن غذا منجر به بی غذاماندن تعدادی از آنها نشود.

۳-دمای آب
ماهی قزل آلا جزء ماهیان سرد آبی است و محدوده زیستس حرارتی آن ۰تا۲۵ درجه است،در دمای ۲۰درجه میزان اکسیژن آب محدود می شود چرا که غلظت آن در آب کاهش می یابد. رشد مطلوب مایان بنا به گونه آنها در دمای نزدیک به ۱۶درجه سانتی گراد است اما در حالت کلی باید گفت که دمای آب تا حد زیادی به شرایط آب و هوایی منطقه احداث مزرعه بستگی داردریاریا،در صورت عدم وجود اکسیژن کافی در آب و نرسیدن اکسیژن کافی به بدن،فعالیتهای حیاتی ماهی دچار اختلال می گردد.میزان اکسیژن محلول در آب با جریان آن و وزش باد تغییر می کند، یکی از موارد تعیین کننده در این رابطه خود آب استخر است در صورتی که دمای آب در استخر از۲۰درجه سانتی گراد بالاتر رودعمل حل شدن یا وارد شدن اکسیژن هوا تا حد زیادی کاهش می یابد و همچنین برای سایر فعالیتهایی که برای ماهی ها لازم هستند نظیر تنفس،هضم و جذب غذا اختلال ایجاد می گردد. بدین منظور بهتر است که دمای آب استخرهای پرورشی بین ۱۲تا۱۶ درجه باشد.
ماهی قزل آلا به دلیل اینکه به طور طبیعی تمایل زیادی به زندگی در آبهای سرد دارد نمی تواند آبهای با درجه حرارت بالای ۲۰ درجه را تحمل کندو در چنین شرایطی تلفات شروع می شود. هر قدر میزان اکسیژن محلول در آب بالاتر باشد اعمال حیاتی ماهی به نحو مطلوبتر انجام می گیرد و در این حالت بهبود وضعیت سلامتی، تغذیه،رشد و سرانجام افزایش وزن و تولید مقدار بیشتر ماهی در مزرعه را خواهیم داشت. بسیاری از مراکز تکثیر ماهی برای دستیابی به رشد یکسان آب ورودی را از نظر درجه حرارت کنترل می کنند.باید توجه داشت که در هنگام انتقال بچه ماهیان در مراحل مختلف رشدبه دلیل حساسیت به تغییرات سریع درجه حرارت آب مراقبت زیادی انجام داد تا با شرایط جدید سازش یابند.

۴-اکسیژن محلول
حداقل میزان اکسیژن مورد نیاز محلول در آب برای ماهی قزل آلا ۵/۵میلی گرم در لیترو برای تخم ها ۷میلی گرم در لیتر است. قابلیت آب برای نگهداری اکسیژن بصورت محلول تحت تاثیر حرارت،فشار و نمکهای محلول در آب قرار دارد. به عنوان مثال آب شیرین با دمای ۵ درجه سانتی گراد و فشار یک اتمسفر دارای قابلیت انحلال اکسیژنی معادل۸/۱۲ میلی گرم در لیتر و در دمای ۲۰درجه ۲/۹میلی گرم درلیتر می باشد.اگر فشار اتمسفر کاهش یابد اکسیژن محلول نیز کاهش می یابد،این امر ممکن است برای مزادع پرورش ماهی در ارتفاعات بالا مشکلاتی ایجاد کند. با افزایش شوری آب قابلیت انحلال اکسیژن کاهش می یابد،اگر میزان اکسیژن محلول در آب از ۴میلی گرم کمتر باشد موجب تلفات می گردد. باید سعی شود که آب ورودی به استخرهای پرورشی کاملا با اکسیژن اشباع شود.گذاشتن تخته شاندوردر ورودی هر استخرو استفاده از هواده درمراحل بحرانی و زمانی که تراکم ماهی زیاد است جهت افزایش اکسیژن می تواند سودمند باشد.در مزارع پروزش ماهی معمولا با بالارفتن دما ماهیان را بمنظور تسریع در رشد با غذای بیشتری تغذیه می کنند،طبعا میزان مصرف اکسیژن ماهیان نیزبطور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد،این در حالیست که قابلیت حل شدن اکسیژن درآب کاهش یافتهو در چنین مواقعی فضولات و باقی مانده های غذاکه در کف استخرها ته نشین شده است هم تجزیه می شوند،غیر از استخرهایی که دارای طراحی مناسبی هستند و مواد دفعی را با جریان آب خارج می کنند،و در طول مدت تاریکی گیاهان آبزی موجود نظیر جلبکها نیز اکسیژن را مورد استفاده قرار می دهند، بنا بر این اگر آب ورودی به استخر اشباع هم باشد تحت شرایطی نظیر تراکم بسیار زیادماهیان و درجه حرارت بالا ممکن است سطح اکسیژن آب به حد خطرناکی برسد. میزان جریان آب باید با عمق استخر تنظیم شودبطوری که سرعت تعویض آب حاصلمتناسب ا تراکم ماهیان موجود ،دمای آب و تغذیه ماهیان باشد. باید توجه کرد که محاسه حجم مفید استخر به انضمام فضاهایی که آب راکد است به درستی انجام شود.
بچه ماهیان مقدار بیشتری اکسیژن نسبت به ماهیان بزرگتر نیاز دارند،این عوامل بر لزوم اندازه گیری منظم میزان اکسیژن خصوصا در حرارت های بالا و تراکم زیاد دلالت می کند. برای بهبود وضعیت اکسیژن راهکارهای زیر پیشنهاد می شود: هوادهی بوسیله دستگاه های هواده،افزایش میزان جریان ورودی آب،جلوگیری از رشد زی شناوران در استخر و طراحی مناسب مزارع پرورش.

۵- آمونیاک
گاز آمونیاک محلول در آب به دو صورت یونیزه ((NH4و غیر یونیزه(NH3) دریک معادله تعادل (NH3+H2O=NH4 OH) موجود می باشد که در حالت یونیزه به صورت گازو در حالت یونیزه بصورت آمونیوم می باشد. واکنش آمونیاک با آب از واکنش های تعادلی است که در آن از یک طرف یون هیدروکسید و آمونیوم و از طرف دیگرگاز آمونیاک و آب تشکیل می گردد. آمونیاک غیر یونیزه که بصورت گاز می باشدبیشترین سمیت را برای ماهیان دارد و غلظت بسیارکم آن به مقدار ۰۲/۰ میلی گرم در لیتر برای بچه ماهیان نورس خطرناک است. اصولا نسبت بین آمونیاک آزاد و یونیزه به پی اچ آب بستگی دارد،در پی اچ بالاتر مقدار بیشتری آمونیاک یونیزه به آمونیاک آزاد تبدیل می شود.
آمونیاک محلول در آب به چند طریق ایجاد می گردد:
الف: تجزیه مواد آلی در استخرهای پرورشی
ب: دفع فضولات ماهی در کشت های متراکم
برای اداره صحیح مزرعه پرورش ماهی بخصوص در شرایطی مانند قلیایی بودن آبمیزان کم اکسیژن و درجه حرارت بالا،باید میزان آمونیاک اندازه گیری شود.با افزایش اکسیژن محلول بوسیله هوادهی که موجب کاهش پی اچ و با اسیدی نمودن محیط واکنش ترکیب به سویعدم تولید آمونیاک گازی پیش می رود،همچنین ارزیابی غذای مورد نیاز ماهی و غذادهی کنترل شده و افزایش جریان آب در سیستم های متراکم می توان تولید گاز آمونیاک را کنترل کرد.

۶-پی اچ
پی اچ معیار سنجش اسیدی یا قلیایی بودن است که در محدوده بین ۰تا۱۴ تغییر می کند. از آنجا که پی اچ یک سنجش لگاریتمی،تغییر ۱/۰ واحد آن نشان دهندهتغییر قابل ملاحظه ای در اسیدیته آب می باشد. پی اچ آب استخر نباید خیلی متغیر باشد بلکه در دامنه ۴/۶تا۹ ثابت بماند،تغییر پی اچ به ماهی استرس وارد می کند ولی در مناطق آهکی که آب حالت قلیایی دارد احتمال بروز این اتفاق بسیار کم است.این بدان علت است که چنین آبی حاوی مقدار زیادی نمک های محلول خصوصا نمک های کلسیم می باشد،این نمک ها از تغییر پی اچ آب جلوگیریمی کنند. آبهای اسیدی در مناطقی است که زمین دارای سنگهای آذرین می باشد،میزان کلسیم این آبها کم است.آبهای خیلی اسیدی ممکن است به دنبال شستشوی اسیدهای معدنی خاک توسط سیل ایجاد شود.
کاهش زیاد پی اچ آب می تواند به خونریزی در سطح آبشش ها و تلفات سنگین ماهیان منجر گردد.همچنین آب مزرعه اگر از میان جنگل های کاج عبور نمایدباعث ورود مواد اسیدی ویا افزایش فلزات در آب می شود،نمونه آن ورود منگنز و آلمینیوم از خاک این جنگلها به داخل آب است در چنین شرایطی افزودن آهک به جریان آب ورودی باعث کنترل پی اچ می شود.در پرورش ماهی استفاده از آبی که کمی قلیایی است به آبی که کمی اسیدی است برتری دارد اگر پی اچ از۵/۸تا۹ بالاتر رود درصد بالایی از یونهای آمونیوم به آمونیاک آزاد تبدیل می گرددکه بر روی ماهیان اثر نامطلوب می گذارد، همچنین پی اچ زیاد قلیایی موجب صدمه زدن به آبشش و عدسی چشم ماهیان می گردد.
آبهای اسیدی با پی اچ کمتر از ۵تا۶ برای حیات ماهیان مناسب نبوده و افزایش یون هیدروژن مثبت سبب صدمه دیدن آبشش و لایه اپیدرم ماهی می شود.

۷-گاز کربنیک
گازی است بی رنگ و بی بو که حلالیت زیادی در آب دارد و با توجه به غلظت کم آن درجه میزان آن در آب کم است. تمام آبهای طبیعی دارای مقدار گاز کربنیک هستند که در حالت تعادل میزان آن دو میلی گرم در لیتر است خزه ها باعث کاهش میزان گاز کربنیک محلول در آب و در نتیجه افزایش مقدار اکسیژن می گردند. کم شدن میزان گازکربنیک محلول در آب با افزایش میزان اکسیژن محلول در آن ارتباط مستقیم دارد.
اگر میزان گازکربنیک محلول در آب از ۵/۴ میلی گرم کمتر باشد نشانه اثر مواد معدنی حل شده در آب است این گاز به سه حالت در آب وجود دارد:گازکربنیک ،یون بیکربنات و یون کربنات. دی اکسید کربن به حالت آزاد برای ماهیان سمی می باشد.
گازکربنیک در شرایط زیر به حالت بحرانی خود می رسد:
الف- در هوای ابری و شبها بدلیل عمل تنفس زی شناوران گیاهی
ب- آب های زیر زمینی اسیدی
ج- در استخرهایی که بقایای غذای ماهیان و مواد آلی زسوب کرده باشد
د- هنگام تعویض آب استخر،کاهش آب ورودی یا کاهش ارتفاع آب استخر که سبب تجمع گازکربنیک تولید شده توسط ماهیان یا زی شناوران می گردد.
ه- در زمان حمل ونقل ماهی در داخل یک فضای بسته .
میزان گازکربنیک محلول در آب اگر ازحد ۱۵تا۲۰ میلی گرم در لیتر بالاتر رود موجب مرگ ماهیها می شود.
تدابیر کاهش گازکربنیک محلول در آب:
· هوادهی به آب ورودی
· بالا بردن اسیدیته آب با افزودن هیدروکسید کلسیم
· تنظیم میزان غذا با نیاز و مصرف ماهی

۸- نیتریت
درعمل نیتریفیکاسیون یا عمل اکسیداسیون زیستی آمونیاک نیتریت به عنئان یک محصول حدواسط تولید می گردد. غلظت نیتریت معمولا در آب های طبیعی و مزارع پرورش ماهی سالم پایین بوده ولی در اثر افزایش آلودگی با مواد آلی یا کاهش اکسیژن افزایش می یابد نیتریت با هموگلوبین خون تشکیل مت هموگلوبین را می دهد که قدرت ظرفیت نگهداری اکسیژن آن تسبت به هموگلوبین بسیار کم می باشد.لذا اگر میزان غلظت آن در خون افزایش یابد منجر به مرگ ماهی در اثر نبود اکسیژن می شود ضمنا باید یادآور شد که میزان سمیت نیتریت با وجود یون کلرید در محیط افزایش می بابد.

۹- نیترات
از پدیده اکسیداسیون زیستی آمونیاک و نیتریت ،نیترات حاصل میگردد، در مجموع نیترات برای ماهیان سمی نبوده ولی در غلظت های بیش از ۴۰۰میلی گرم در لیتر برای ماهیان خطرناک است.

۱۰- املاح محلول
مواد جامد محلول شامل کربنات ها، کلریدها،نیترات ها،سولفات ها و نمک های سدیم،پتاسیم،کلسیم و منیزیم است. در حقیقت مواد جامد محلول همان شوری آب رابیان می کند که بر حسب گرم و یا قسمت در هزار بیان می گردد. آب های شیرین طبیعی معمولا دارای شوری ۱/۰تا۱ قسمت در هزار هستند. آبهای شور فشار اسمزی را کاهش داده و قزل آلا که میزان شوری تا ۳۰ قسمت در هزار را تحمل می نماید چون جزء گونه های یوری هالین است و قابل پرورش در چنین شوری می باشد، اما شوری به میزان ۱۰قسمت در هزار با موفقیت بیشتری همراه است.

۱۱- فلزات سنگین
فلزات سنگین شامل روی،مس،جیوه،نیکل،کروم و آرسنیک است که بصورت های مختلف در طبیعت یافت می شوند. در آبهای سخت با پی اچ نزدیک به ۸ و کربنات کلسیم بیش از ۷۵ قسمت در هزار قابلیت سمی این ترکیبات کاهش می یابد. اثرات سمی مس و روی معمولا پس از یک یا دو روز روی ماهیان مشخص می شود و تلفات ناگهانی در جمعیت ماهیان رخ می دهد.
اثر سمی روی از مس بیشتر است، میزان بحرانی وجود روی و نیکل در حدود ۵میلی گرم در لیتر می باشد،این املاح ممکن است سطح تخمدان و آبشش ها را پوشانده و موجب تلفات سنگین می شود.

ب: عوامل داخلی

۱- اندازه ماهی
هرچه وزن و سن افزایش می یابد سرعت رشد نیز کاهش می یابد.

۲- بلوغ جنسی
با ورود ماهی قزل آلا به دوره بلوغ جنسی از سرعت رشد آن کاسته می شود.

۳- خصوصیات ارثی ماهیان
بعضی از ماهیان بر اساس خصوصیات جنسی که از والدین خود به ارث برده اند دارای رشد سریعتر و گروه دیگری از آنها دارای رشد کمتری اند.

ج: عوامل تغذیه ای

۱- پروتئین ها
یکی از اجزای غذایی بسیار مهم است که برای ساخت بافتهای جدید بدن ماهی ورشد آن ضروری می باشد .پروتئین های گوناگون ازکنار هم قرار گرفتن نسبتهای متفاوت اسیدهای آمینی ساخته می شوند.هدف پرورش دهنده ماهی استفاده حداکثر از پروتئین وتبدیل آن به گوشت ماهی است.بعد ازهضم غذا در برابر هر گرم پروتئن ۴کیلوکالری انرژی تولید می شود.در محیط طبیعی،ماهی قزل آلا گوشت خوار است بنابراین درشرایط پرورش این ماهیان به جیرهای غذای سرشاراز پروتئین نیاز دارند که مقدار مناسبی از این پروتئین از پودر ماهی تامین می شود.این بدان علت است که پروتئین های گیاهی ارزان قیمت حاوی تمامی اسیدهای آمینه ضروری مورد نیاز ماهی نیستند .
در مراحل مختلف میزان پروتئین مورد نیاز که باید در جیره غذایی قزل آلا موجود باشد عبارت است از:
· در اوایل دوره پرورشی ۵۰درصد از مقدار کل جیره (برای تهیه غذای آغازی)
· در اواسط دوره پرورش۴۰درصد از مقدار کل جیره( برای تهیه غذای رشد)
· در اواخر دوره پرورش ۳۵درصد از کل جیره(برای تامین غذای پایانی)
مقادیر توصیه شده فوق مقدار پیشنهادی و کمترین مقدار پروتئین است که باید در جیره غذایی وجود داشته باشد زیرا افزودن و بالا بردن میزان این مقادیر ،اگرچه میزان رشد ماهی را افزایش می دهد به علت گران بودن پروتئین نسبت به سایر اجزای غذایی هزینه تولید هر کیلو گرم ماهی را بالا می برد. اجزای غذایی که برای تغذیه ماهی های قزل آلا بکار می رود ، به طور عمده شامل پودر ماهی ،ضایعات کشارگاهی دام وطیور،ماهی کیلکا،آرد سویا،آردذرت،کنجاله سویا و پودر خون است که مولتی ویتامین نیز برای رفع نقض پایین بودن میزان ویتامین ها به آن افزوده می شود.

۲- چربی ها
دومین جزء غذایی که باید در جیره قزل آلا موجود باشد و از نظر میزان اهمیت نیز بعد از پروتئین ها قرار می گیرد چربی ها هستند. نقش آنها در تامین انرژی در بدن ،ازطریق سوختن در سلول ها یا بافت های بدن و نقش دیگر آن در ساخت بافتهای جدید و رشد ماهی قزل آلا می باشد.
میزان نیاز ماهی به چربی در مراحل گوناگون به شرح زیر است:
· در اوایل دوره پرورش ۱۵درصد از مقدار کل جیره(برای تهیه غذای آغازی)
· در اواسط دوره پرورش ۱۲درصد از میزان کل جیره(برای تهیه غذای رشد)
· در اواخر دوره پرورش۹درصد از مقدار کل جیره(برای تهیه غذای پایانی)
در بدن ماهی دو نوع چربی ذخیره می شود،یکی از آنها چربی طبیعی است که ماهی از پروتئین یا مواد قندی اضافی می سازد ، دیگری چربی ای است که به طور مستقیم از مواد غذایی حاصل می شود اگر بیش از حد مورد نیاز چربی به غذای ماهی افزوده شود، ممکن است باعث تلف شدن آن گردد.
منابع اصلی چربی برای غذای ماهی ها عبارتند از : آرد و روغن ماهی،آردپنبه دانه،سبوس برنج،گوشت تازه و …

۳- قندها
یکی دیگر از مواد غذایی ضروری برای حیات و رشد ماهی است که باید در جیره غذایی قزل آلا وجود داشته باشد هنگامی که ماهی نتواند انرژی مورد نیاز خود را از سوزاندن پروتئین ها و چربی ها تامین کند ، قندها یا کربوهیدراتها در سلول های بدن ماهی می سوزند. در تغذیه طبیعی قزل آلا ، قندها نقشی ندارند ، اما در عمل در تهیه جیره غذایی قزل آلا از مواد غذایی استفاده می کنیم که در ترکیب خود دارای قند هستند ، مانند غلات. دو منبع عمده قندی در جیره غذایی ماهی ، شامل نشاسته( موجود در سیب زمینی و …) رشته های گیاهی (ساقه گیاهان و …) می باشند .
مشکلی که در مورد وجود قندها یا کربوهیدراتها در جیره غذایی قزل آلاوجود دارد این است که ماهی در هضم آنها در دستگاه هاضمه خود و جذب و وارد کردن آنها به خون خود محدودیت دارد و حتی در بهترین شرایط، حداکثر ۶۰تا۶۵درصد از کربوهیدراتها(مثلا نشاسته) موجود در غذا را هضم ودربدن خود جذب می کند و اگر مقدار قندها در جیره غذایی قزل آلا ازیک حدی بیشتر باشد،قسمت قابل توجهی از آن بدون آنکه هضم و در بدن ماهی جذب شود،از دستگاه هاضمه ماهی عبور می کند و از بدن بصورت مدفوع دفع می شود. وجود کربوهیدرات یا قند در جیره ،عبور مواد غذایی از دستگاه هاضمه را آسان تر و سریعتر می کندریا، بنابراین بالا بودن بیش از حد میزان کربوهیدرات در جیره غذایی به پروتئین ها و چربی های موجود در غذا فرصت هضم توسط دستگاه گوارش و جذب شدن آنها به بدن ماهی را نمی دهد و در نتیجه از دسترس ماهی خارج شده و علامت های مربوط به کمبود پروتئین و چربی را که شامل کاهش رشد و بیماری های ناشی از کمبود پروتئین هستند در بدن ماهی آشکار می شود. از طرفی، در صورتی که میزان قندها در جیره غذایی قزل آلا زیاد باشد ، بعد از هضم آن و تولید گلوکز(در اثر هضم قندها) کهجذب بدن ماهی می شود گلوکز اضافی و بیشتر از حد نیاز ماهی در کبد(بصورت گلیکوژن) ذخیره می شود و مشکلاتی از جمله زردشدن کبد ماهی را بوجود می آورد.
دلیل استفاده از قندها در جیره غذایی قزل آلا:
· بعنوان یک منبع تامین کننده انرژی ارزان قیمت،که به جای پروتئین و چربی مورد استفاده قرار می گیرد.
· موجب افزایش میزان چسبندگی اجزای غذایی به هم و دیرتر متلاشی شدن غذا ،بویژه غذاهای پیش ساخته کارخانجات تولید (پلت) می شود.
· استفاده از قندها باعث می شود که پروتئین موجود در غذا، بجای آنکه صرف تولید انرژی شود برای ساخت بافتها و اندام های جدید یا رشد ماهی و در نهایت افزایش میزان رشد ماهی استفاده می شود.

۴- ویتامین ها
نوعی مواد آلی هستند که وجود انها به مقدار کم در جیره غذایی قزل آلاضروری است که تا رشد و سلامتی این ماهی را تامین کند و در بعضی از فعالیت های حیاتی پیچیده سلولی نیز نقش دارد . وجود هر یک از ویتامین ها به مقدار کافی در جیره غذایی ضروری است ،ویتامین های محلول در چربی در صورتی که مقدارشان در جیره غذایی بیش از حد نیاز باشد باعث ایجاد مسمومیت در قزل آلا می شود. البته در مراحل مختلف پرورش نیاز ماهی به عواملی از قبیل رشد ماهی،دمای آب و تغییرات محیطی وابسته است .

الف: ویتامین های محلول در آب
این ویتامین ها در صورت وجود در جیره غذایی به سرعت جذب بدن ماهی می شوند و مشکلات ناشی از کمبود آنها به ندرت در ماهی قزل آلا دیده می شود . از بین ویتامین های محلول در آب ، ویتامین سی بسیار مورد توجه است و در اثر کمبود آن علایمی نظیر خون ریزی در کبد،کلیه ها ، ماهیچه و ایجاد خمیدگی در استخوان ها دیده می شود.
این ویتامین ها عموما به صورت آنزیم و یا در انتقال انرژی عمل می کنند .

ب: ویتامین های محلول در چربی
مهمترین ویتامین این گروه، ویتامین آ است. این ویتامین برای دید طبیعی ماهی بسیار مهم است و در حفاظت از پوست ماهی نیز نقش دارد و کمبود آن در جیره ماهی قزل آلا منجر به بیرون زدگی کره چشم و افزایش خطر عوامل بیماری زا در بدن ماهی می شود، از طرفی این کمبود باعث کاهش اشتها، کندی رشد، کوچک شدن کبد،کم خونی، خون ریزی در چشم و پوست، خرابی باله هاف نرم شدن سرپوش آبششی و در مراحل بعد افزایش مرگ ومیر خواهد شد. بیشترین میزان جذب آن در غذا ۹۰۰۰۰۰ واحد بین المللی در هرکیلوگرم از غذاست.
ویتامین دی هم در محکم شدن استخوان بندی و جذب کلسیم و فسفر در روده کوچک نقش دارد . دیگر ویتامین محلول در چربی ویتامین ای است که به عنوان یک آنتی اکسیدان طبیعی عمل می کند، اثار کمود این ویتامین به ندرت بروز می کند زیرا در بسیاری از مواد غذایی وجود دارد ولی کمبود آن در دمای ۶تا ۱۲ درجه سانتی گراد با علائمی چون: کاهش رشد، کاهش مصرف غذا و نرم شدن ماهیچه ها دیده می شود.
در مورد ویتامین های محلول در چربی توصیه می شود که مخلوطی شامل: ۱۶۳۰۰۰۰ ویتامین آ، ۱۱۰۰۰۰ ویتامین ای، ۸۸۱۶۰ویتامین دی (اعداد بر اساس واحد بین المللی است)، ۷۵۵/۲ میلی گرم ویتامین ک به همراه ویتامین های محلول در آب شامل بیوتین ۸۸/۲ میلی گرم، ب۱۲ ۵/۵ میلی گرم،اسید فولیک ۲۲۰۴میلی گرم ،نیاسین ۵۵۸ میلی گرم،ب۲ ۲۲/۱۳ میلی گرم و ب ۱ ۸/۸ میلی گرم را با آرد غلات مخلوط کرده وبه وزن ۱۰۰۰گرم رسانده و سپس از مخلوط فوق به نسبت ۴% در جیره غذایی قزل آلا استفاده شود.

۵- مواد معدنی
این مواد جزء اساسی غذای ماهی قزل آلا است . نقش آنها در سوزاندن غذا ، افزایش استقامت استخوانها، مداخله در تبادل آب با محیط اطراف و حضور در مایعات بدن می باشد.
عناصر معدنی هرچند به مقدار ناچیز در غذای ماهی وجود دارد ولی همین مقدار کم برای حیات آن بسیار ضروری است و باید در جیره وجود داشته باشد ،در غیر این صورت سلامت ماهی به خطر می افتد.

حوضچه ها وسیستم های مختلف پرورش ماهی قزل آلا

استخرهای دایره ای یا حوضچه های گرد
این حوضچه ها بیشتر در کشور انگلستان مورد استفاده قرار میگیرد. این حوضچه ها را می توان به صورت بتونی یا ورقهای فلزی ساخت، ابعاد این حوضچه ها را متناسب با سایز ماهی پرورشی در نظر می گیرد. که میتوان با قطرهای ۸،۶،۴،۲ تا ۱۰ متری ساخت. ارتفاع دیواره ها از ۷۵ سانتیمتر برای حوضچه ها ی کوچک تا ۲ متر برای حوضچه های بزرگ در نظر گرفته می شود، جریان آب در این حوضچه ها به صورت چرخشی است زیرا دریچه خروجی آب در مرکز تعبیه می گردد و ارتفاع آب نیز توسط لوله ای که با یک زانوی متحرک به انتهای لوله خروجی که از زیر حوضچه به بیرون هدایت شده متصل گشته و با بالا و پایین آوردن لوله قابل تنظیم است.
کف و دیواره این حوضچه ها روی زمین قرار می گیرد و شیب کف این استخرها از دیواره به سمت مرکز ۱۵-۵ درصد است، این استخرها دارای معایب و محاسنی نیز نسبت به دیگر استخرها می باشد.

استخرهای دراز کانالی
این سیستم پرورشی اولین بار در آمریکای شمالی طراحی گردید کانالهای دراز را ازبتون یا آجر می سازند که به شکل فرورفته درداخل زمین یا درسطح آن بروی پایه های بتونی سخت ساخته میشوند.منابع تامین آب کانالها چشمه ها ،رودخانه ها ، آب پشت سدها یا چاههای عمیق هستند وجریان آب درکانالها بصورت خطی بوده که از یک طرف وارد واز طرف دیگر خارج می شود ،شیب طولی کف استخر۱درصد وشیب جانبی ۲تا۳درصد می باشد.
ابعاد استخرها متناسب با اندازه ماهی ها درنظر گرفته می شوند، برای بچه ماهی نورس از زمان شروع تغذیه تا وزن ۳۰گرم استخری به طول ۱۰متر وعرض۱متروارتفاع دیواره ۵۰سانتیمتر با شیب کف استخر حدود ۱درصد درنظر گرفته میشود. برای پرورش بچه ماهیان ازوزن ۳۰گرم تا ۱۲۰گرم استخری به طول ۲۰تا۲۵متر وعرض ۲تا۵/۲ متروارتفاع دیواره ها ۹۰تا۱۱۰سانتی متر با شیب کف ۱درصد درنظر گرفته میشود.
برای پرورش ماهیان از وزن ۱۲۰تا۳۰۰گرم استخری به ابعاد طول۳۰تا۳۵متر، عرض۳تا۵/۳متر ، ارتفاع دیواره ها ۲/۱تا۵/۱متر وشیب کف استخر۱درصددرنظر گرفته میشود . این سه نوع استخر با ابعاد مختلف باید در یک مزرعه پرورش ماهی وجود داشته باشد، زیرا اگر برای بچه ماهی ها استخر متناسبی وجود نداشه باشد و آنها در استخرهای بزرگ قرار گیرند نتنها کنترل شان از نظر بهداشتی و جمع آوری تلفات مشکل است بلکه غذا دهی به آنها نیز به خوبی انجام نمی گیرد و بر عکس اگر ماهیهای بزرگ را در استخرهایی با ابعاد کوچک قرار دهیم باعث کاهش اکسیژن و رشد ماهی می شود.
دریچه های ورودی و خروجی استخر ها باید حدالامکان به صورت سراسری دیواره های عرضی را شامل گردد، دریچه های خروجی دارای ۳ شیار هستند که شیار داخلی برای نسب توری، شیار وسطی به عنوان مانع با فاصله ۱۵تا۱۰ سانتیمتر از کف استخر و شیار خارجی برای نسب تخته تنظیم عمق و ارتفاع آب در استخر است و در نتیجه آب به صورت سیفونی از استخر خارج می گردد.دریچه های ورودی دارای دو شیار اند که در سیار قسمت داخلی استخر برای قرار دادن تخته قسمتی تعبیه شده است تا آب به صورت سقوطی به درون استخر وارد شود و در شیار بیرونی یک توری فلزی قرار داده می شود تا از ورود آشغال به درون استخر جلوگیری شود . در صورت وجود جریان کافی آب تعداد بیشتری از ماهی را می توان پرورش داد.

حوضچه های پرورشی (تانک)
نخستین کار برای احداث این حوضچه ها انتخاب محت دقیق آن می باشد، بدین صورت که محل موردنظر باید مسطح باشد و تامین آب آن نیز به خوبی صورت گیرد ،آب مورد نیاز تانکها را بهتر است بصورت ثقلی از رودخانه یا چشمه تامین شود ،چون انتقال آب توسط پمپاژ پرهزینه است.
برای ساخت این تانکها می توان از متخصصان مربوط کمک گرفت، این افراد آرایش لوله های ورودی آب ، محل استقرار تانکها و خروجی آب را متناسب با مقیاسهای مورد نظر طراحی نموده و محل تخلیه آب را با در نظر گرفتن ابعاد ارائه شده در نقشه مشخص می کنند. مسیر عبور لوله های آب حفر می گردند و خطوط لوله برای رساندن آب و جابه جایی ماهی ها در قسمت داخلی این کانال ها تعبیه می شود . لوله مخصوص جریان خروجی آب به داخل یک مخزن در کنار تانک ادامه می یابد و پس از گذشتن از یک غربال وارد لوله تخلیه اصلی می شود. سپس تانکها که می توانند از جنس پلاستیک مسلح یا آهن گالوانیزه موج دار باشد بر روی یک سطح قائده تراز که درداخل گودال حفر شده کار گذاشته می شود.
در داخل تانک یک لایه از مواد سخت مانند سنگریزه می ریزیم و پس از تراز کردن سطح آن ،لایه ای از بتن به عمق ۱۵ سانتیمتر ،با در نظر گرفتن شیب ۱به ۷ از مرکز به محیط می افزاییم، ارتفاع تانک ها از سطح زمین ۶۰سانتیمتر است.
تانکها دارای لوله های مجزایی هستند کهاز لوله اصلی منشعب شده و توسط دریچه هایی کنترل می گردند که شامل یک لوله پلاستیکی T شکل که یک لوله کم قطرتر وارد قسمت کناری آن شده و در آن تثبیت می گردد، قسمت خروجی آب وماهی نیز در مرکز قرار می گیرند، در ورودی آن یک توری برای جلوگیری از عبور ماهی ها که می توان پس از تخلیه آب ماهی ها را برای صید یا درجه بندی گرفت.
معمولا عمق این تانکها ۶/۱متر و قطرشان بین ۴تا۶ متر است که با تامین آب با درجه حرارت ۱۲تا۱۵ درجه میتوان ۲۵تا۳۵ کیلوگرم ماهی به ازای هر متر مکعب ذخیره سازی نمود. در آب با درجه حرارت ۱۵ درجه ، یک جریان آب تقریبی ۱۲۵ لیتر در دقیقه برای هر ۱۰۰ کیلوگرم ماهی مورد نیاز خواهد بود و در درجه حرارت ۲۰ درجه یک جریان آب ۲۰۰لیتر در دقیقه مورد نیاز خواهد بود.

حوضچه های پرورشی مستطیل شکل
این نوع حوضچه ها در شکل ظاهری و نحوه ورود و خروج آب شبیه به کانالهای دراز بتونی هستند میزان آب ورودی به هر حوضچه بین ۱۰تا۳۰ لیتر در ثانیه می باشد وجریان آن به صورت خطی است . ابعاد این حوضچه ها برای ماهی های بازاری به ارتفاع ۱متر ، عرض ۳تا۶ متر و طول ۳۰تا۴۰ متر میباشد.

تکثیر مصنوعی ماهی قزل آلا
تکثیر ماهی قزل‎آلا و تولید بچه ماهی باید شرایط و امکانات لازم جهت پرورش و تأمین ماهی مولد تکثیر و رشد و نمو لارو‌ها را تا مرحله بچه ماهی انگشت قد به وزن ۳ تا ۴ گرم فراهم کرد.
عوامل مختلف فیزیکو شیمیایی آب مانند درجه حرارت، میزان شفافیت، املاح، اکسیژن محلول، گاز کربنیک، آمونیاک، PH و همچنین سایر عوامل از قبیل عدم‌آلودگی آب، نور، تغذیه و رعایت مسائل بهداشتی همانگونه که در پرورش ماهی نقش دارند، در تکثیر نیز مؤثرند.
ماهی قزل‎آلا بومی آمریکای شمالی است و در قرن هجدهم دانشمند آلمانی بنام یاکوبی، تکثیر مصنوعی ماهی قزل‎آلا را انجام داد.تکثیر و پرورش ماهی قزل‎آلای رنگین کمان در سال ۱۳۳۹ در ماهی سرای کرج که توسط دکتر معتمد با کمک کار‌شناسان خارجی مبادرت به احداث اولین مرکز تکثیر و پرورش ماهی قزل‎آلا روی رودخانه کرج کرد.
ماهی قزل‎آلای رنگین کمان باید حداقل ۶ ماه قبل از تخم‌ریزی در آبی که دارای دمای حدود ۱۲ درجه سانتیگراد است زیست کند چراکه برای تولید تخم، مناسب است.

انواع جیره برای ماهی قزل آلا
نیازهای غذای ماهی قزل آلا در هر مرحله ای از رشد متفاوت است،دلیل آن تغییر در اندازه و وزن ماهی است و ترکیب غذای هر مرحله باید متناسب با آن مرحله باشدکه بر این اساس سه نوع جیره به کار برده می شود.

الف-غذای استارتر
این جیره برای بچه ماهی های تا ۵گرم مورد استفاده قرار می گیرد.میزان پروتئین موجود در این غذا بالا است این غذا بصورت دانه ای یا خرد در اندازه های متفاوت ساخته می شود.

ب-غذای رشد
دراین جیره میزان پروتئین کمتر است و ذرات این غذا بصورت حبه هستند و اندازه غذا با رشد ماهی بزرگتر می شود. این غذا برای ماهی های ۵تا۲۰گرم مورد استفاده قرار می گیرد.

ج-غذای پرواری
در این مرحله پروتئین بازهم کاهش می یابد و ذرات آن بصورت پلت می باشد. در این غذا درصد مواد گیاهی افزایش یافته و قطر ذرات نیز بیشتر می شود،از این غذا برای ماهیان ۲۰گرمی تا اندازه آماده فروش استفاده می شود.

بطور کلی غذاهایی که در تغذیه قزل آلا استفاده می کنیم بر اساس مقدار رطوبت و نوع غذا به سه دسته تقسیم می شوند:

۱- غذای خشک
این غذا شامل مخلوطی ساده ای از اجزای خشک است که آنها را بصورت حبه یا فشرده در می آورند،این حبه ها در اندازه های متفاوت تولید می شوند که از ریزترین آنها برای غذای استارتر استفاده می شود و بطور کلی به درجات استارتر،شماره های۴،۳،۲،۱ و همچنین پلت تقسیم می شود.

۲-غذای تر
درصد رطوبت در این غذا بالا می باشد. مثل ماهی کیلکای تازه. این غذا را بصورت چرخ شده و نشده به مصرف می رسانندو مقدار رطوبت آن۴۵تا۷۵درصد است و بصورت روزانه تهیه و ساخته می شود. مقدار غذای تر مورد نیاز ماهی قزل آلا بر اساس درصد وزن بدن با اندازه های مختلف، در درجه حرارت های متفاوت

۳-غذای مرطوب
درصد رطوبت این نوع غذا کمتر از غذای تر می باشد و در حدود ۲۵تا۴۵درصداست و معمولا بصورت چرخ کرده استفاده می شود این غذا را با عبور دادن از سوراخهای چرخ گوشت بصورت

روش های غذا دادن در مزارع پرورش ماهی سردآبی

۱-غذادهی با دست
این روش در کشور ما بسیار متداول است و در مزارع زیادی از این روش استفاده می شود. غذادادن با دست یکی از روشهایی است که کارگر غذای مورد نیاز را با دست در داخل استخر می پاشد، در این روش باید کارگر صبر و حوصله زیادی بکار گیرد و با حوصله به ماهیان غذا دهد یعنی هم باید تمام غذارا در استخر بریزد و هم بین دفعات غذا ریزی فاصله مناسب باشد. با این کار به ماهی فرصت گرفتن غذا را خواهد داد و بدین ترتیب غذای کمتری به صورت پرت خواهیم داشت.
البته این روش زیاد مناسب نیست چون هرچقدر هم اگر کارگردر غذادهی دقت نماید باز هم مقدار زیادی پرت غذا خواهیم داشت، زیرا با تلاطم آب در اثر حرکت ماهیان که درگرفتن غذا تقلا میکنند باعث میشود که غذا از دیدشان پنهان شود و به کف استخر سقوط می نماید و دیگر مورد مصرف ماهی قرار نخواهد گرفت و هدر خواهد رفت. معمولا در فارم هایی که از این نوع غذادهی استفاده می شود ضریب تبدیل غذایی کم است.

۲-غذا دهی با دستگاه های اتوماتیک

الف- غذاده آلن
این دستگاه دارای سوراخ هایی با اندازه های متفاوت است،در داخل آن دو تیغه چرخنده به فاصله ۵/۱کیلی متر از کف وجود دارد که غذا را بسمت سوراخ ها می برد،از این غذاده معمولا در تراف های پرورشی استفاده می شود که با آویزان کردن روی مرکز اتصال دو تراف می توان یک جفت تراف را غذادهی کرد .معمولا برای غذادهی به یک تراف ۸/۴متری از ۲تا۳غذاده می توان استفاده کرد.

ب- غذاده نیلسن
از این غذاده ها در کانال های سیمانی استفاده می شود ولی برای انواع استخرهاهم کاربرد دارد. ظرفیت مخزن این غذاده ۶کیلوگرم است و این ظرفیت را تا۲۵ کیلوگرم افزایش داد. درته این غذاده یک صفحه متحرک برقی وجود دارد که با ریختن غذا از سوراخهای مخصوص روی صفحه، غذادر منطقه وسیعی پخش می شود.

ج- غذاده پاندولی
این دستگاه بر روی استخرها نصب می شود و دارای مخزنی است که غذای ماهی در آن قرار می گیرد. ماهیان هر وقت میل به گرفتن غذا دشته باشند با ضربه زدن به پاندول باعث ریختن غذا در آب می شوند. اشکال عمده این دستگاه چگونگی استفاده از آن است.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری طرح پرورش ماهیان سردآبی

ظرفیت: ۱۰۰ تن ماهی قزل آلا، ۷ میلیون بچه ماهی ۲۰ گرمی
نرخ برابری دلار: ۲۶۰۰۰ تومان
میزان سرمایه گذاری ثابت: ۱۳ میلیارد تومان (بدون احتساب هزینه زمین)
ارزش ماشین آلات و تجهیزات: ۴ میلیارد تومان
نرخ بازده داخلی در سال مبنا: ۳۴ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: