طرح کشت و پرورش گشنیز

گشنیز گیاهی است متعلق به خانوادۀ چتریان با برگ‌های سبز تیره که به‌طور تازه برداشت شده، برای طعم‌دهی انواع غذاها استفاده‌می‌شود. گشنیز به‌عنوان cilantro، جعفری چینی یا dhania شناخته‌می‌شود و دو گونۀ وحشی (C.tordylium) و زراعی (C.sativum) دارد. مبدأ گشنیز خاور نزدیک است. گشنیز شرایط رشدی دشواری ندارد و به‌محض گذشت خطر یخ‌زدگی مستقیماً در خاک یا گلدان کاشته‌می‌شود. تمام قسمت‌های گیاه گشنیز خوراکی است اما بیشتر از برگ‌های تازه و دانه‌های خشک‌شدۀ (به‌عنوان ادویه) آن استفاده‌می‌شود.
گشنیز Coriander، گیاهی یک‌ساله از خانوادۀ Apiaceae است که تنها یک‌‌فصل رشد زنده‌مانده، ارتفاع آن به ۳۰ ، ۵۰ و گاهی ۱۰۰ سانتی‌متر می‌رسد. شکل برگ‌های گیاه متغیر است. برگ‌های پایه‌ای گیاه پهن و لوب‌مانند و برگ‌هایی که روی ساقۀ گل‌دهنده تشکیل‌می‌شوند باریک و پَرمانند هستند. این گیاه ترد، صاف و بدون پرز می‌باشد. گل‌ها در چترهای کوچک تولیدمی‌شوند و گل‌برگ‌هایی به رنگ سفید یا صورتی بسیار کم‌رنگ که گل‌برگ‌های کناری بلندتر از گلبرگ‌های مرکزی است، دارند. گشنیز میوه‌ای بیضی‌شکل به رنگ زرد_قهوه‌ای تولیدمی‌کند که حاوی دو عدد دانه است.

نیازهای اساسی گیاه گشنیز

این گیاه در مناطقی با بهارهای خنک و تابستان‌های گرم و خشک با دمای ۱۷ تا ۲۷ درجۀ سانتی‌گراد (۶۲.۶ تا ۸۰.۶ درجۀ فارنهایت) بسته به رقم رشدمی‌کند. گشنیز می‌تواند سرمای سبک را تحمل‌کند اما دمای بالا منجر به بولتینگ (ایجاد ساقۀ گل‌دهنده) می‌شود. این گیاه خاک‌های لومی_شنی خوب زهکشی‌شده را می‌پسندد و درصورتی‌که زهکشی مناسب باشد می‌تواند در خاک‌های لومی_رسی نیز کشت شود. گیاه گشنیز وقتی در آفتاب کامل قرار‌گیرد، رشد بهینه خواهد داشت.

ازدیاد

گشنیز مستقیماً از بذر تکثیرمی‌شود. بذرها باید پس از آخرین یخبندان کاشته‌شوند. بذرها را در یک بستر آماده به عمق ۰.۶ سانتی‌متر و فاصلۀ ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر می‌کارند. فواصل بین ردیف‌ها تقریباً ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر در نظر گرفته‌می‌شود. بذرهای گشنیز برای جوانه‌زنی به رطوبت زیادی نیازدارند بنابراین حتماً باید به‌طور مکرر آبیاری‌شوند. بذور گشنیز در حدود ۲ تا ۳ هفته بعد از کاشت جوانه‌زنی‌می‌کنند. برای اطمینان از برداشت مداوم می‌توان بذرها را به‌صورت دوره‌ای کشت کرد. همان‌طورکه گشنیز به‌سرعت رشدمی‌کند، دسته‌های جدیدی از بذرها را هر ۲ تا ۳ هفته یک‌بار می‌کارند تا از عرضۀ محصول در طول فصل رشد اطمینان حاصل‌شود.
برای کشت گشنیز باید منطقه‌ای انتخاب شود که کاملاً در معرض آفتاب باشد. گشنیز سایه‌های جزئی را در طول روزهای بسیار گرم تحمل‌می‌کند. خاک سبک و به‌خوبی زهکشی‌شده با اسیدیته (pH) 6.2 تا ۶.۸ برای کشت گشنیز مناسب است.

زمان کشت گیاه گشنیز

بهترین زمان برای کاشت گشنیز بستگی به موقعیت جغرافیایی دارد. گشنیز در شرایط یخبندان زنده نخواهد ماند اما گرمای شدید را نیز دوست ندارد. در آب‌وهوای معتدل نیمکرۀ شمالی، بهترین زمان برای شروع کاشت گشنیز اواخر بهار است. در بیشتر مناطق با آب‌وهوای گرمسیری، گشنیز در زمان خنک‌تر و خشک ‌سال مانند پاییز بهتر رشدمی‌کند. همچنین می‌توان گشنیز را در اواخر تابستان کشت کرد تا در پاییز رشدکند.
اگر هوا خیلی گرم شود، گیاهان وارد مرحلۀ بولتینگ می‌شوند این بدان معنی است که آن‌ها به‌گل‌می‌روند و بذر تولیدمی‌کنند بنابراین انتخاب زمان کشت بسیار اهمیت دارد. در مناطق سرد ابتدا گیاهان را داخل گلخانه کشت کرده، با بهبود وضعیت هوا نشاها را به زمین اصلی منتقل‌می‌کنند.

مراقبت و نگهداری عمومی

قبل از کاشت زمین باید کاملاً شخم‌زده و صاف شود. یک کود ارگانیک مانند کمپوست، برگ‌های پوسیده و یا کود دامی به لایۀ بالایی خاک اضافه‌می‌شود. اگر کود دامی مورد استفاده قرارمی‌گیرد، باید کاملاً پوسیده باشد تا مانع از سوختگی گیاهان جوان و رشد علف‌های هرز شود.
گشنیز پس از تشکیل گیاهان جوان به آب کمی نیازدارد زیرا گیاهان در شرایط خیلی مرطوب عملکرد خوبی ندارند. هنگامی‌که گیاهان استقرار یافتند خاک باید مرطوب نگه‌داشته‌شود اما غرقابی نباشد.
گیاهان باید عاری از علف‌های هرز نگهداری‌شوند به‌خصوص در زمان جوانی تا از ایجاد رقابت برای مواد غذایی جلوگیری‌شود. بنابراین، به‌محض اینکه گیاهان در بالای خاک قابل‌رؤیت شدند می‌توان با پخش مقداری مالچ در اطراف پایه از رشد علف‌های هرز جلوگیری‌کرد.
گیاهان از افزودن کود در فصل رشد بهره­‌مند می‌شوند. فسفر و پتاسیم اغلب رشد گشنیز را محدودمی‌کنند. گشنیز به نیتروژن نیز نیاز چندانی ندارد. پس از رسیدن نهال‌ها به حدود ۵ سانتی‌متر، می‌توان آن‌ها را با کمپوست یا کودهای آلی کوددهی‌کرد. باید دقت شود کوددهی بیش‌ازحد انجام‌نشود.
کشت با تراکم زیاد باعث نازک‌شدن گیاهان و علفی‌شدن ساقه‌ها می‌شود و باید از آن اجتناب‌کرد. جهت تنک‌کردن گشنیز گیاهان کوچک‌تر حذف می‌شوند و قوی‌ترین آن‌ها باقی‌می‌مانند.

توزیع نهاده‌ها

– ازت ۷۰-۶۰ کیلوگرم در هکتار در فصل پاییز
– اکسید فسفر ۱۰۰-۸۰ کیلوگرم در هکتار در فصل پاییز
– اکسید پتاس ۵۰-۴۰ کیلوگرم در هکتار در فصل پاییز
– افزودن ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم در هکتار ازت و ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم در هکتار فسفر در فصل بهار هنگام کاشت بذر ها ، نقش عمده ای در افزایش عملکرد خواهد داشت .

عملیات زراعی

برای کشت گشنیز به صورت بهاره در فصل پائیز پس از افزودن کودهای شیمیایی با انجام عملیات شخم آنها را بر عمق ۳۰-۲۵ سانتیمتر خاک میرسانیم شخم در بهار مناسب نیست در هنگام کاشت خاک مرطوب و زمین تسطیح شده باشد. برای کشت گشنیز به صورت پائیزه زمین را در اولین فرصت پس از برداشت محصول قبلی، تا اول پائیز شخم متوسط میزنند پس از خرد کردن کلوخه‌ها با دیسک زمین را تسطیح کرده سپس کود پاشی می‌کنند و برای کشت گشنیز آماده میکنند. بذور در ردیفهایی به فاصله ۳۰-۲۵ سانتیمتری کشت میشوند. عمق بذر گشنیز بین ۵-۴ سانتیمتر میباشد

سازگاری گیاه گشنیز

این گیاه در سراسر جهان کشت و کار شده و تا دمای ۱۸ درجه زیر صفر را تحمل می کند چون گیاهی نور پسند است کشت آن در کشورهایی که از نور خورشید بیشتری بهره مند هستند موفقیت آمیزتر است. طول دوره رشد آن حدود ۴ ماه بوده و در این مدت به ۱۴۰۰ تا ۱۵۰۰ ساعت روشنایی نیاز دارد.
درجه حرارت مطلوب آن حدود ۱۸ تا ۲۰ است. کشت آن در استان اصفهان امکانپذیر و قابل توسعه می باشد. گلهای آن در خرداد ماه تشکیل شده و جهت گرده افشانی نیاز به حشرات دارد و میوه ها نیز اواخر مرداد و اوایل شهریور می رسند.

آماده کردن زمین کاشت

برای کاشت گشنیز باید جایی را انتخاب کرد که نور خورشید کاملا به آن برسد. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد و PH مناسب برای رشد گشنیز ۶/۲ تا ۶/۸ می باشد. قبل از کاشت زمین را باید شخم زد و تا عمق ۵ تا ۷ سانتی متری با کود گیاهی و کود برگ مخلوط کرد و بعد زمین را باید صاف کرد.

آماده سازی خاک

برای کشت گشنیز به صورت یک محصول بهاره، فصل پائیز هنگام آماده ساختن زمین، افزودن ۶۰ تا ۷۰ کیلوگرم ازت، ۸۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم اکسید فسفر و ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم اکسید پتاس به خاکهایی که در آنها گشنیز کشت می شود،ضروری است. پس از افزودن کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه با انجام شخم مناسب آنها را به عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتی متری خاک فرو می برند. شخم در فصل بهار مناسب نیست زیرا از رطوبت خاک به نحو چشمگیری کاسته می شود و رویش بذر را کاهش میدهد. در فصل بهار بستر خاک را برای کشت گیاه آماده می نمایند. افزودن ۱۰ تا ۱۵ کیلوگرم در هکتار ازت و ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم در هکتار فسفر در فصل بهار هنگام کشت بذور نقش عمده ای در افزایش عملکرد خواهد داشت. هنگام کاشت،خاک باید مرطوب و زمین صاف و فاقد هر گونه پستی و بلندی باشد. برای کشت گشنیز به صورت یک محصول پائیزه زمین را در اولین فرصت بعد از برداشت محصول قبل تا اول پائیز شخم متوسطی می زنند. پس از تسطیح کود پاشی نموده و زمین را برای کاشت گیاه آماده می کنند.

نور گیاه گشنیز

گشنیز به نور زیاد خورشید نیازمند است. در خانه میتوانید گشنیز را پشت پنجره نورگیر پرورش دهید.

آبیاری گیاه گشنیز

گیاه گشنیز به آب نسبتا زیاد نیاز دارد،قبل از سبز شدن خاک باید رطوبت داشته باشد و بعد از سبز شدن هر ۲ یا ۳ روز یکبار آبیاری شود.

عملیات کشت گیاه گشنیز

برای افزودن قوه رویشی بهتر است که بذور به مدت ۲۴-۱۲ ساعت در دمای مناسب در آب خیسانده شوند. برای کشت از دو روش دست پاشی و ردیف کار استفاده می‌شود.- در روش دستپاشی پس از مخلوط کردن بذور با خاک نرم آنها را در زمین مورد نظر می‌پاشند. در ردیف کاری با استفاده از ردیف کار غلات بذور در ردیفهای مورد نظر کشت می‌شوند

عملیات داشت گیاه گشنیز

آبیاری بلافاصله پس از کاشت بذور در زمین اصلی
مبارزه با آفات و بیماریها .

عملیات برداشت گیاه گشنیز

گیاه ۱۱۵ تا ۱۲۵ روز پس از کاشت به میوه می‌نشیند برداشت محصول در یک یا دو مرحله توسط ماشین برداشت صورت می‌گیرد: – برداشت در یک مرحله: این روش زمانی انجام میگیرد که میوه رسیده و رطوبت آن کمتر از ۳۰% باشد. برداشت در یک مرحله مناسب نیست چون سبب کاهش محصول می‌گردد.- برداشت در دو مرحله: برداشت محصول طی دو مرحله مناسبتر است و هنگامی آغاز می‌شود که ۴۰%-۳۰% میوه‌ها رسیده باشند در این مرحله ساقه‌ها سبز هستند. ابتدا ساقه‌های حامل چتر را به طول ۲۵-۲۰ سانتی متر می‌برند سپس اندامهای بریده شده را روی زمین قرار می‌دهند. ۴ تا ۵ روز بعد آنها را جمع‌آوری و بوجاری می‌نمایند. – اگر رطوبت دانه‌ها بیش از ۱۲% باشد باید آنها را پس از تمیز کردن خشک نمود. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن میوه‌ها ۴۰درجه سانتی‌گراد می‌باشد. عملکرد میوه ۸/۰ تا ۱ تن در هکتار است.
دیر یا زود گیاه گشنیز شروع به گل‌دهی می‌کند. هنگامی‌که این اتفاق‌بیفتد، تولید شاخه‌های تازه با برگ‌های خوراکی متوقف می‌شود. در این مرحله برخی افراد به‌امید اینکه گیاه برگ بیشتری تولیدکند، گل‌ها را قطع‌می‌کنند اما برای برداشت بذر باید اجازه‌داد که گشنیز به‌گل‌برود. پس از خشک‌شدن گل می‌توان بذر گشنیز را برداشت نمود. بذرهای خشک‌شده را می‌توان ذخیره‌کرده، در فصل رشد بعدی کاشت. همچنین از بذرها به‌عنوان ادویه در پخت‌وپز استفاده‌می‌شود.
ساقه‌های گشنیز پس از رسیدن به طول ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر آمادۀ برداشت می‌شوند. هر هفته حداکثر دوسوم برگ‌ها برداشت می‌شوند زیرا این کار گیاه را به رشد بعدی ترغیب می‌کند. به‌این‌ترتیب می‌توان چهار مرتبه محصول گشنیز از گلدان­‌ها برداشت کرد. گلدان گشنیز باید عاری از شته‌ها نگه‌داشته‌شود. اگر گیاهان کندتر از حد معمول رشد می‌کنند، عامل آن می‌تواند شته‌ها باشند.

بیماری‌های گشنیز

لکۀ برگی باکتریایی Pseudomonas syringae

لکه‌های آبکی بسیار ریز بین رگ‌برگ‌ها که در صورت توسعۀ بیماری از قهوه‌ای تیره به سیاه تغییر رنگ می‌دهند، از علائم این آلودگی است. ساقه‌ها ممکن است رگه‌های تیره داشته‌باشند. گل‌آذین زرد، قهوه‌ای و سوخته می‌شود و ضایعات آغشته به آب روی میوه دیده‌می‌شود. این بیماری از طریق بذر آلوده منتقل‌می‌شود و با آب آبیاری و باران گسترش می‌یابد. کنترل لکۀ برگی باکتریایی دشوار است. برای پیشگیری بهتر است بذر بدون پاتوژن کشت‌شده، از آبیاری بالای گیاه مانند آبیاری بارانی خودداری شود. همچنین در هنگام خیس‌بودن گیاهان نباید در مزرعه فعالیت کرد.

پوسیدگی نرم Erwinia carotovora و Erwinia chrysanthemi

علائم این بیماری شامل ضایعات آبکی کوچک در نزدیکی دم‌برگ است که نرم، له و قهوه‌ای می‌شوند. باکتری‌ها در بافت گیاهی تخریب‌شده رشدمی‌کنند. ظهور بیماری نیاز به دورۀ طولانی خاک اشباع‌شده با آب دارد. باکتری‌ها از طریق زخم‌ها وارد گیاهان می‌شوند. کنترل این بیماری متکی به اجتناب از ایجاد شرایطی است که منجر به عفونت باکتریایی می‌شود. کاشت گشنیز در خاک‌های خوب زهکشی‌شده، خشک‌شدن خاک پیش از آبیاری دوباره، ضدعفونی مرتب تجهیزات و دقت در زخمی‌نکردن گیاهان در هنگام برداشت در جلوگیری از بروز و پیشرفت بیماری بسیار مؤثر است.

بوته‌میری Pythium spp و Rhizoctonia solani

علائم این بیماری شامل مرگ سریع گیاهچه قبل از ظهور، فروپاشی نهال پس از ظهور و دانه‌های نرم و پوسیده‌ای است که جوانه‌زنی‌ نمی‌کنند. بیماری مرگ گیاهچه شرایطی که جوانه‌زنی بذر را آهسته می‌کند، ترجیح‌می‌دهد. قارچ‌ها می‌توانند در آب، خاک‌آلوده و یا تجهیزات پخش شوند. برای جلوگیری از بروز این بیماری باید از کاشت گشنیز در خاک‌هایی با زهکشی ضعیف، خنک و مرطوب خودداری شود. کاشت روی پشته‌ها به تخلیۀ خاک کمک خواهد کرد. جهت کشت باید از بذرهای با کیفیت بالا که به‌سرعت جوانه‌می‌زنند، استفاده‌شود. همچنین دانه‌ها باید پیش از کاشت با قارچ‌کش ضدعفونی‌شوند تا عوامل بیماری‌زا ازبین‌بروند.

سفیدک پودری Erisyphe heraclei

رشد پودر سفید روی برگ‌ها، دم‌گل‌ها و گوشوارک‌ها و کلروتیک‌شدن برگ‌ها از علائم سفیدک پودری است. عفونت‌های شدید می‌تواند موجب کج‌شدن گل‌ها شود. قارچ عامل بیماری می‌تواند مسافت‌های طولانی در هوا منتشرشود. ظهور بیماری با رطوبت بالا و درجۀ حرارت متوسط شدت می‌یابد. میزان عفونت در مناطق سایه‌دار شدیدتر است. استفاده از ارقام مقاوم، خودداری از کوددهی اضافی و استفاده از قارچ‌کش‌های حفاظتی می‌تواند در جلوگیری از بروز بیماری مؤثر باشد. برای عفونت‌هایی که در اوایل فصل رخ‌می‌دهند می‌توان از قارچ‌کش‌های حاوی گوگرد استفاده‌کرد.

آفات گشنیز

شته Cavariella aegopodii

شته‌ها حشراتی با بدن کوچک و نرم به رنگ سبز یا زرد هستند که معمولاً در قسمت زیرین برگ و ساقۀ گیاه دیده‌می‌شوند. آلودگی سنگین شته ممکن است باعث ایجاد لکه‌های نکروزه، برگ‌های زرد و تحریف‌شده و شاخه‌های کوتاه شود. شته‌ها ماده‌ای چرب و شیرین به‌نام عسلک ترشح‌می‌کنند که رشد کپک و دوده را در گیاهان تشویق می‌کند. اگر جمعیت شته تنها به چند برگ یا شاخه محدودشود، می‌توان آلودگی را با هرس کنترل‌کرد. بررسی نشاها پیش از کاشت و استفاده از ارقام مقاوم (در صورت موجودبودن) در جلوگیری از بروز شته مفید است. همچنین مالچ‌های بازتابانندۀ نور مانند پلاستیک نقره‌ای می‌توانند شته‌ها را از تغذیه بازدارند.

کنترل شته

گیاهان محکم را می‌توان با یک جت‌آب قوی اسپری‌کرد تا شته‌ها از برگ‌ها شسته‌شوند. در صورت آلودگی بسیار زیاد، استفاده از حشره‌کش‌ها برای مبارزه با شته‌ها لازم است. گیاهان معمولاً آلودگی در سطح پایین و متوسط را تحمل‌می‌کنند. صابون‌های حشره‌کش و روغن‌هایی مانند روغن neem یا canola معمولاً بهترین روش کنترل هستند اما باید به‌خاطر داشت همیشه قبل از استفاده از محصول برچسب‌های دستورالعمل‌ مطالعه‌شوند.

کرم‌های ارتشی Armyworms

سوراخ‌های تکی مدور یا سوراخ‌های گروهی نامنظم و نزدیک به‌هم در شاخسار‌ها از علائم وجود کرم ارتشی است. تغذیۀ سنگین توسط لاروهای جوان منجر به اسکلتی‌شدن برگ‌ها می‌شود (فقط رگ‌برگ‌ها باقی‌می‌مانند). حشرات بالغ روی برگ‌ها به‌صورت خوشه‌ای تخم‌گذاری می‌کنند (۵۰ تا ۱۵۰ تخم). خوشه‌های تخم با یک پوشش سفید که به آن‌ها ظاهری پنبه‌ای یا کرکی می‌دهد، پوشانده‌شده‌اند.
لاروهای جوان به رنگ سبزروشن تا زرد هستند درحالی‌که لاروهای بزرگ‌تر عموماً به رنگ سبز تیره‌اند و خطوط تیره و روشن در امتداد بدن خود دارند. قسمت زیرین بدن کرم صورتی یا زردرنگ است. این حشرات می‌توانند ۳ تا ۵ نسل در سال داشته‌باشند.

کنترل کرم ارتشی

جهت کنترل بیولوژیک لارو می‌توان از دشمنان طبیعی مانند Bacillus thuringiensis استفاده‌کرد. بعضی از سموم شیمیایی جهت کنترل لاروها استفاده‌می‌شوند اما بسیاری از آن‌ها تأثیر کافی ندارند.

ارزش گشنیز در جهان

گیاه گشنیز در زمینه ارزآوری در مقایسه با دیگر محصولات کشاورزی حرف برای گفتن دارد و کشورهای اروپایی بدون کم و کاست خریدار این گیاه خوش‌رایحه هستند تا کالاهای لوکس خود را تولید و روانه بازار کنند. ناگفته نماند ارزش گیاه گشنیز به اسانس و درآمدزایی از تولید اسانس ختم نمی‌شود بلکه ماده‌ای در اسانس گشنیز به نام لینالول وجود دارد که این ماده به ازای هر یک لیتر ۵۰ میلیون تومان ارزآوری دارد.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری طرح کشت و پرورش گشنیز

عملکرد سالیانه : ۵ تن در هکتار
نرخ برابری دلار : ۲۵۰۰۰ تومان
شروع باردهی و تولید: ۳ سال پس از کشت
سطح زیر کشت : ۵ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۱ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۴۵ میلیون تومان (بدون احتساب هزینه های زمین)
دوره بازگشت سرمایه گذاری: ۱ سال
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۸۰ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: