طرح کشت گیاهان دارویی در مناطق دیم

قـرار گرفتـن ایـران در عـرض به نسـبت پاییـن جغرافیایـی و برخـورداری از نعمتهـای پاینـده انرژیهـای نور و حـرارت کافی، موجـب پیدایش و رشـد مطلوب گیاهـان در بسـیاری از منطقه های آن شـده اسـت. انرژیهای فـراوان در ایـن محدوده، کیفیـت گیاهان را افزایـش داده، امـا آب به عنـوان عامـل تعیین کننـده، همـواره تولیـدات گیاهـی کشـور را محـدود کرده اسـت.

معرفی گیاهان دارویی قابل کشت به صورت دیم و خشکی

مریم گلی (Salvia officinalis)

مریم گلی گیاهی چند ساله (۵-۷ساله)، با ارتفاع ۵۰-۸۰ سانتی متر است. برگ های این گیاه بلند و نیزه ای شکل بوده و برگ های پایینی دمبرگ بلند و برگ های فوقانی دارای دمبرگ کوتاه هستند. گل های آن در رنگ های آبی، بنفش، صورتی، و گاهی سفید رنگ ظاهر می شود. گل ها به صورت مجتمع در بالای ساقه قرار دارند.
گلدهی آن تا ماه های تیر و مرداد همچنان ادامه دارد. ریشه مریم گلی ضخیم و دارای انشعابات فراوان بوده و به طور مستقیم در خاک فرو رفته است. این گیاه گرما دوست بوده و در آب و هوای گرم و خشک مقاومت خوبی دارد. در فصل زمستان در دماهای ۱۵- درجه سانتیگراد طی ۵- ۶ روز از بین می رود. در هر نوع خاکی رشد میکند.

بومادران (Achillea millefolium)

بومادران گیاهی علفی و چند ساله است. دارای ریشه ای نازک با انشعابات فراوان است. از بالای ریشه ساقه های استوانه ای خارج شده است. ارتفاع آن به ۱۵ تا ۱۷ سانتی متر می رسد. برگ های گیاه نیزه ای شکل و طویل با ۲ الی ۴ بریدگی است. دارای گل های کوچک سفید و یا صورتی و بدون کاسبرگ است.
دارای میوه ای فندقه و تخم مرغی شکل و وارونه است. به اقلیم خاصی نیاز ندارد و در تمام شرایط قابلیت رشد دارد. تعداد گل های گیاه بو مادران در مناطق گرم و آفتابی افزایش می یابد. مقاومت خوبی به کم آبی دارد. در خاک های سبک شنی رشد خوبی دارد.

نسترن کوهی (Rosa canina)

درختچه ای چند ساله و متعلق به تیره گل سرخ است. به صورت خودرو روی صخره ها و بوته زار ها می روید. ساقه های تیغ دار، منشعب و مستقیم دارد که گیاه را پر پشت می کند. دارای برگ های دندانه دار، مرکب و شانه ای است. گل های معطر به رنگ های صورتی و زرد دارد. دارای میوه ای به طول ۱-۲ سانتیمتر با چندین فندقه است که توسط تخمدان گوشتی احاطه شده است. خشکی را به خوبی تحمل می کند. مناسب ترین خاک برای آن خاک هایی با بافت متوسط و خاک های سنگین است.

ماریتیغال (Silybum marianum)

ماریتیغال گیاهی یک ساله است که در آب و هوای گرم و خاک های سبک شنی می روید. دارای ریشه ای به رنگ روشن و انشعابات فراوان است. دارای ساقه ای منشعب و مستقیم است. برگ های آن پهن و شکننده هستند که در اوایل رشد به صورت روزت روی زمین قرار می گیرند. دارای میوه تخم مرغی به رنگ قهوه ای است. خشکی موجب افزایش تولید مواد ثانویه در گیاه ماریتیغال می شود.

رزماری (Rosmarinus officinalis)

گیاهی چندین ساله و خشبی است. دارای ریشه های چوبی و طویل است. از اعماق ۳-۴ متری زمین می تواند رطوبت را جذب کند. دارای برگ هایی نیزه ای شکل به رنگه سبز تیره و بسیار معطر است.

اسطوخودوس (Lavandula angustifulia)

برگهای اسطوخودوس پوشیده از کرک وحفره هایی حاوی اسانس معطر است. گلهایی به رنگ آبی متمایل به بنفش دارد.

آویشن (Thymhs vulgari)

گیاهی چند ساله و خشبی است. دارای ماده موثره تیمول است. دو نوع گیاه آویشن وجود دارد که نوعی از آن مصرف طبی دارد و دارای گل هایی به رنگ سفید است و نوع دوم آن سیاه نامیده می شده است. گل های این گیاه از اردیبهشت سال دوم ظاهر می شوند. دارای ریشه چوبی مستقیم و محکم است. ساقه ای چهارگوش و منشعب دارد. برای رشد به هوای گرم و نور مستقیم نیاز دارد. گیاهی خشکی دوست است. و به آسانی شرایط دیم و خشکی را تحمل می کند.

تولید گیاهان دارویی و مشکل آب

تغییـرات اقلیمی و پراکندگـی نامناسـب نزولات آسـمانی و کاهش آبهـای زیرزمینی و جـاری، تهدیـدجـدی بـرای آینـده کشـاورزی و تولیـدات گیاهـی در عرضهـای جغرافیایـی پایین و به ویژه ایران محسـوب می شـود. بسـیاری از سـازوکارها، گیاهـان و وسـایل کشـاورزی مـورد اسـتفاده در ایـران متعلـق به کشـورهای اروپایی با شـرایط اقلیمـی مرطـوب و ابـری بـا نـور و حـرارت کـم بـوده و عکس شـرایط ایـران اسـت.
تعییـن و تشـخیص شـرایط اقلیمـی ویـژه مناطـق مختلـف کشـور، شناسـایی گیاهان سـازگار و بـاارزش، ابـداع لوازم و ادوات مناسـب کشـاورزی و ابتـکار در روشهای اختصاصی کشـت و پـرورش گیاهان دارویی در مناطق خشـک و نیمه خشـک، میتواند موجب شـکوفایی در عرصه کشـاورزی به ویـژه دیـم کاری در کشـور شـود.
وجـود عرصه هـای وسـیع دیم زارهـای کشـور، گیاهـان دارویـی سـازگار و بـاارزش و نیـاز صنایـع مختلـف و داروسـازی، راه تولیـد انبـوه گونه های گیاهـی در دیم زارهـا را نشـان میدهـد. مطالعـات چنـد دهـه گذشـته برای شناسـایی مناطـق و گونه های مسـاعد دیم کاری حاکـی از اسـتعدادهای تولیـد کمـی و کیفـی گیاهـان دارویی دیـم در کشـور اسـت. گیاهان دارویی چندسـاله ضمـن تولید اقتصـادی محصـول در دیم زارهـای مختلـف کشـور، توانایی ایجـاد پوشـش دائمی گیاهـی، جلوگیری از فرسـایش خاک و افزایـش مـواد آلـی خـاک را خواهند داشـت.

تولید گیاهان دارویی

از مواهـب طبیعی و به دنبـال آن تغییـرات چشـمگیر در اسـتفاده از داروهـای طبیعـی، منجـر بـه ایجـاد نیاز بـرای تأمیـن و تولید بیشـتر و بهتـر گیاهـان دارویـی شـده اسـت. تحقیقـات نشـان داده کـه بیش از ۲۳۰۰ گونـه از گیاهـان کشـور دارای خـواص دارویـی، عطـری،ادویه های و آرایشـی- بهداشـتی هسـتند. به علاوه بیش از یک سـوم از ایـن تعداد کـه به عنوان گیاهـان دارویی بومـی ایران هسـتند، منحصراً در سـرزمین ایـران رویش داشـته و به عنـوان یک ظرفیـت انحصاری در کشـور محسـوب می شـوند.
حجم تجارت جهانی گیاهـان دارویی از ۶۰ میلیـارد دلار در سـال ۱۹۹۶ بـه ۱۰۰ میلیـارد دلار در سـال ۲۰۱۰ افزایـش یافتـه اسـت و براسـاس پیشبینـی بانـک جهانـی در سـال ۲۰۵۰ گـردش مالـی و تجـارت جهانـی متمرکـز و مبتنـی بـر گیاهـان دارویـی و داروهـای گیاهـی بـه حـدود ۵۰۰۰ میلیارد دلار خواهـد رسـید.
رویشـگاه های طبیعـی جنگلـی و مرتعـی دنیا، انـواع گیاهـان دارویـی را در خود جـای داده که هزاران سـال مورداسـتفاده انسـانها قرار داشـته اسـت. بهره برداری از گیاهـان دارویی خـودرو تحـت عنـوان محصـولات فرعی جنگلـی و مرتعـی در دنیا بـا مدیریـت سـازمان خواروبـار و کشـاورزی ملـل متحـد و دفتـر محصـولات فرعـی جنگلـی انجـام می شـود.

مناسب ترین راه تامین گیاهان دارویی

محصـولات به دسـت آمـده از ایـن طریـق در ایـران، امـروزه بـه هیـچ عنوان پاسـخگوی نیازهـای داروسـازی، صنایـع و سـایر مصـارف داخلـی و خارجی نیسـت. از طرفـی وضعیـت خشـکی و خشکسـالی های پـی در پـی در کشـور، موجـب وضـع محدودیت هایـی در اجازه بهره بـرداری از عرصه هـای طبیعی شـده اسـت.
جمــع آوری گیاهــان دارویــی از طبیعــت، مقــرون به صرفــه اسـت امـا گیاهـان جمـع آوری شـده از طبیعـت علاوه بر نابـودی ژرم پالســم گونه هــای بــاارزش و از بیــن بــردن تنــوع زیســتی، به دلیل نبود یکنواختــی، امــکان آلودگــی، تغییــرات ســالانه بهره بــرداری و مقــدار محــدود، راهــی جــز تولیــد انبــوه گیاهــان دارویــی در مــزارع را بــاز نمیگــذارد.
زراعــت گیاهــان دارویــی بــا اســتفاده از نیازهــای اکولوژیکــی و الگوبــرداری از محیط هــای رشــد طبیعــی آنهــا، مناســبترین راه تأمیــن نیــاز بـه گیاهـان دارویـی اسـت. از ایـن رهگـذر اسـتفاده از رویشــگاههای جنگلــی و مرتعــی و حفــظ ژرمپالســم گونه هــای بــاارزش دارویــی، مدیریــت و مصــرف روزافــزون صنایــع داروســازی و غذایــی داخلــی و خارجــی نیــز تأمیــن خواهــد شــد. ایــن امـر فقـط بـا برنامه ریـزی و مدیریـت صحیـح علمـی و پشــتیبانی های لازم و به دور از هــر گونــه تبلیغــات کاذب، بزرگنمایــی و فعالیتهــای مقطعــی دیگــرتحقــق خواهــد یافــت.

دیم کاری گیاهان دارویی

سـطوح وسـیع دیم زارهـای کم بـازده کشـور از نظـر تولیـدات ناهمگـون بـا شـرایط طبیعـی، لـزوم انتخاب وکشـت گیاهـان مناسـب و سـازگار را آشـکار میسـازد. در بررسـی آمـاری سـطح دیم زارهـای کشـور طـی ۳۵ سـال از سـوی وزارت جهـاد کشـاورزی، متوسـط نـرخ رشـد سـالانه گنـدم دیم منفـی ۳۶/۰ درصد و برای سـطح گنـدم آبـی حـدود ۱ درصـد افزایـش اعلام شـده اسـت. ایـن بدیـن معنـی اسـت کـه دیم زارهـای کم بـازده در کشـور به دلیـل تغییـر اقلیـم و نامتناسـب شـدن پراکنش باران در بهار رو بـه افزایش اسـت.
انتخاب و کشت گیاهان دارویی چندساله سازگار با شرایط دیم هر منطقه که نیاز آبی کمتری از غلات دارند میتواند بهترین جایگزین در دیم زارهای کم بازده باشد. استقرار گیاهان دارویی چندساله، ضمن ایجاد پوشش گیاهی، میتواند از فرسایش ناشی از شخم های مکرر سالانه نیز جلوگیری کند. ترویج این روش زراعت دیم گیاهان دارویی در عرصه های شیبدار و غیره در سطوح وسیع، میتواند تحولی در حفظ و احیای اکوسیستم های زراعی دیم کشور ایجاد کند.
از این رهگذر، گیاهان کاشته شده به دلیل ارزش دارویی، میتواند مورد استفاده کشاورزان و بهره برداران محلی قرار گیرد.
همچنین محصولات گیاهان دارویی به دست آمده، علاوه بر امکان فروش مستقیم، با برخی فرآوریهای اولیه، مانند خشک کردن، بسته بندی و استخراج به روشهای ساده و فنی، ارزش افزوده بسیاری ایجاد می‌کنند. همچنین ایجاد اشتغال در بخشهای مختلف تولید و فرآوری محصولات گیاهان دارویی به دست آمده، عامل مهمی در تغییر شرایط اقتصادی، اجتماعی زارعان دیم کار کشور محسوب میشود. البته در صورت معرفی و فروش محصولات سالم ارگانیک و باکیفیت گیاهان دارویی دیم ایران به کشورهای مشتاق این گونه محصولات ، ارزش افزوده فوق العادهای نصیب تولیدکنندگان و دیم کاران محلی خواهد شد.

ایجاد پوشش گیاهیی و جلوگیری از فرسایش خاک

موضـوع اصلـی در دیـم کاری، اسـتفاده صحیح از نزولات آسـمانی و برنامه ریـزی تولیـد گیاهـان دارویـی دیـم سـازگار و باارزش اسـت. معمـولا کشـت دیم در اراضی شـیبدار صـورت میگیـرد. گونه های گیاهـی دارویـی چندسـاله یـا دائمـی بـا ایجـاد پوشـش گیاهـی و گسـترش ریشـه های عمیـق، از فرسـایش خـاک جلوگیـری کـرده و ضمـن افزایـش مـاده آلـی، طـی چندیـن سـال، تولید مناسـب در اقلیمهـای مناسـب برای رشـد خـود را نیز خواهند داشـت.
اسـتفاده از گیاهـان دارویـی چندسـاله، لـزوم رهاسـازی زمین برای یکسـال بـه عنوان آیـش، فقدان بهـره وری اقتصـادی زمین های دیـم را منتفی می‌کنـد. در ایـن راسـتا با اسـتفاده دائمـی از اراضی دیـم و بهره گیری از گیاهـان سـازگار و مفیـد، ضمن حفـظ رطوبت خـاک و جلوگیری از تبخیـر سـطحی با ایجاد پوشـش گیاهی، هر سـاله مـاده آلی خاک و ظرفیـت جـذب آب نیـز افزایـش می‌یابد.

انتخاب گیاهان مناسب دیم کاری

انتخـاب مناسـبترین گیـاه یـا گیاهـان دارویی بـرای دیم کاری در شـرایط اقلیمـی دیم زارهـای کشـور از اهمیت ویـژه ای برخوردار اسـت. ارقـام اصلاح شـده گیاهان دارویـی وارداتـی معمـولا بـرای
کشـت و تولید بـالا در مناسـبترین شـرایط زراعـی تولیـد شـده اند و توانایـی رشـد و تولیـد مناسـب در شـرایط دیم زارهـای نیمـه خشـک کشـور را ندارنـد. بنابرایـن در شـرایط دیـم ایـران بایـد از گیاهـان دارویـی بومـی و سـازگار بـا شـرایط اقلیمـی و مقـاوم بـه آفـات و بیماریهـای منطقـه اسـتفاده کـرد.
نتایـج تحقیقـات دیـم کاری گیاهـان دارویـی در دیم زارهـای تیـپ کشـور حاکی از اسـتقرار، رشـد و کیفیت مناسـب آنهـا اسـت. ترویـج دیـم کاری گیاهـان دارویـی بـا روشهای فنـی و راهبردی همـگام با طبیعـت، راهکاری بـرای اسـتفاده بهینه از ظرفیتهای طبیعی کشـور و تحقـق برنامه های اشـتغال، تولیـد، فـرآوری و ایجـاد ارزش افزوده در جوامع روسـتایی و عشـایری محسـوب میشـود.
گونه هایی ماننـد انـواع آویشـن، اسـطوخودوس، رازیانـه، گل راعـی، باریجـه، آنغـوزه، موسـیر، زرین گیـاه، مریم گلـی، زعفـران، زوفـا، گل محمـدی و غیـره ضمن داشـتن سـازگاری و عملکرد مناسـب و اقتصادی، محصولی ارگانیک و سـالم در شـرایط دیـم تولیـد می‌کننـد.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری طرح کشت گیاهان دارویی در مناطق دیم

عملکرد سالیانه : ۱۲۰۰ کیلوگرم در هکتار
تعداد نهال در هکتار : ۲۰۴ اصله
نرخ برابری دلار : ۲۷۰۰۰ تومان
مساحت زیرکشت : ۱۰ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۳ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۶۵۰ میلیون تومان (بدون احتساب هزینه زمین)
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۴۲ درصد
دوره بازگشت سرمایه : ۴ سال

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: