عملیات ساختمانی در طرح توجیهی

جایگاه فیزیکی فرآیند تولید محصول یا ارایه خدمت که بر روی زمین ایجاد و استقرار می یابد ساختمان نامیده می شود. ساختمان از نقطه نظر کاربری به گروه های زیر تقسیم می گردد:
– ساختمان های عمرانی که با کاربری و بهره برداری از منابع طبیعی(سدسازی)، ارتباطات عمومی(جاده سازی) و شهرسازی(پل و بزرگ راه) و… ایجاد و ساخته می شوند.
– ساختمان های تولیدی و صنعتی که در آن با کاربری و بهره برداری از تغییر مواد اولیه به محصول نهایی(کارخانه ها و کارگاه ها) ایجاد می گردند.
– ساختمان های خدماتی که با کاربری و بهره برداری از ارایه خدمات گوناگون مانند خدمات درمانی(بیمارستان، درمانگاه) خدمات آموزشی(دبیرستان-دانشگاه)، خدمات رفاهی(هتل، مهمان پذیر)، خدمات فرهنگی(سینما-تئاتر) و… ایجاد می شوند.
– ساختمان های مسکونی که با کاربری و بهره برداری تامین مسکن به صورت انفرادی (ویلایی) و اجتماعی(چند مرتبه، بلندمرتبه)، در قالب تعاونی مسکن و انبوه سازی ایجاد می شوند.
۱/۳/۵-عملیات ساختمانی(Construction activities)
عملیات ساختمانی از نقطه صفر تا پایان عملیات و شروع بهره برداری از آن شامل مراحلی به شرح زیر می باشند:
۱-تخریب(Destruction)
این مرحله در صورتی انجام می پذیرد که محل اجرای طرح ساختمانی قدیمی باشد که باید قبل از شروع انجام ساخت و ساز، ابتدا ساختمان مذکور تخریب شود. در این عملیات با توجه به امکان نیاز مجدد به مصالح قدیمی دو نوع تخریب انجام می گردد. اگر مصالح قدیمی مانند آهن آلات و آجر، موردنیاز برای آینده باشد. در این صورت، تخریب به صورت «پلکانی» و از ارتفاع به سمت کف انجام می شود. به طوری که هر مرحله بعد از پاک سازی مرحله قبل شروع می گردد.
اما، اگر نیازی به مصالح نباشد، تخریب به صورت «انفجاری» یا با استفاده از «جرثقیل و اهرم» انجام می گیرد و کل زباله و نخاله حاصل از تخریب، بارگیری و به محل دیگری حمل می شوند.
عملیات تخریب در طول مدت زمان اجرا باید طوری انجام شود که صدمه جانی برای کسی در بر نداشته و باید اصل را بر محافظت جانی اشخاص و کارگران قرار داد.
معمولاً واحد هزینه یابی تخریب به صورت «مترمربع یا تن» (وزن نخاله) می باشد.
۲-عملیات خاکی(soil(based)activities)
عملیات خاکی عبارت است از خاک برداری، خاک ریزی و تسطیح محل ایجاد ساختمان که با توجه به حجم زیاد زیربنای احداثی و نوع اسکلت و نهایتاً فونداسیون ایجادی در خاک و هم چنین آزمایش خاک شناسی و زلزله سنجی، میزان آن معین می گردد.
عملیات خاکی به دو صورت دستی (توسط کارگر) و ماشینی (بیل مکانیکی و لودر) انجام می شود. معمولاً کم ترین عمق آن هفتاد سانتیمتر پایین تر از سطح هم کف(سطح یخ زدگی) می باشد. معمولاً در فضاهایی که بیل مکانیکی و لودر، قدرت و فضای چرخش دارند مقرون به صرفه(از نظر زمان و هزینه) است که از سیستم ماشینی استفاده شود. ضمن اینکه اگر خاک برداشتی، از نوع مرغوب باشد قابلیت فروش و کاهش هزینه را خواهد داشت.
زمین از لحاظ خاک برداری به گروه های زمین های خیلی نرم(زمین های بیلی)، خاک ماسه ای نرم با خاک دستی، زمین های نرم(زمین پا بیلی) با خاک زراعتی، زمین های کلنگی نرم(کلنگی) با خاک معمولی ساختمانی، زمین های کلنگی سخت(کلنگی) با خاک رس، ماسه و شن که دارای مقاومت است، زمین های خیلی سخت(دیلم، ماشین آلات، مواد منفجره) با خاک سنگی و معدنی که بسیاری مقاوم و سخت الحفر هستند تقسیم گردیده اند.
با توجه به انواع زمین های نام برده، هزینه در نظر گرفته شده در فهرست بها برای هر یک و به ازای یک مترمکعب خاک برداری یا یک تن وزن خاک طبیعی، مبلغ معینی می باشد.
ضمناً در بعضی نقاط با توجه به آب گرفتگی در عمق، نیاز به تخلیه آب با پمپ نیز موردنیاز است.
۳-فونداسیون (Foundaction performing)
اولین مرحله در ساخت و ساز پس از تخریب و عملیات خاکی، ایجاد فونداسیون می باشد. رکن اساسی در ایجاد هر نوع ساخت و ساز، با توجه به حجم بنای ایجادی، زیربنای آن و هم چنین نوع سازه(اسکلت فلزی-اسکلت بتونی و…)، طراحی و انجام فونداسیون می باشد.
معمولاً فونداسیون های ایجادی برای هر نوع سازه از نوع بتن بوده که اجرای صحیح آن مقاومت ساختمان را تضمین می کند. فونداسیون شامل مراحل زری است؛
-کف سازی فونداسیون که از بتن مگر (غیر مسلح یا نظافت) بوده و در سطحی فراتر از سطح تحت اشغال، فونداسیون به عمق هفت الی ده سانتیمتر به صورت مسطح کارسازی می گردد.
-قالب بندی(molding)
قالب بندی برای ایجاد فونداسیون در دو بخش(ستون) و حصار(دیوار) به صورت تجمعی (مکعبی) و رشته ای (مکعب مستطیل) با ابعاد خاص انجام می شود. مصالح اصلی قالب بندی صفحه فلزی، تخته، میخ و روغن مخصوص بوده که معمولاً در قالب بندی مکعبی(طول و عرض و ارتفاع یکسان) با توجه به وزن و ارتفاع ستون و مقاومت آن ها ایجاد می شود. در قالب بندی مکعب مستطیل (رشته ای)، طول رشته بین ۴ الی ۶ متر، عرض بین ۴۰ الی ۷۰ سانتیمتر و به عمق ۷۰ سانتیمتر قالب بندی می گردد. روغن مخصوص قالب بندی صرفاً برای برچیدن قالب ها بوده که حداقل سه روز پس از بتون ریزی کامل می شود. از دیوار چینی آجری به عرض ده الی بیست سانتی متری نیز برای قالب بندی استفاده می شود.
-آرماتوربندی(reinforcement)
آرماتوربندی شیرازه اصلی در فونداسیون بوده و ارتباط دهنده بین پایه ها و ستون ها در کف است. اگر اسکلت از نوع بتنی باشد آرماتوربندی در سقف و ستون می باشد.
آرماتور از جنس فولاد و به شکل میلگرد آجدار است که در خارج از فونداسیون و در ابعاد مکعب و مکعب مستطیل با درصد ناچیزی کم تر از ابعاد قالب ها به صورت شبکه فلزی با اتصال میلگرد با سیم مفتولی بسته شده، و پس از آن در قالب ها قرار می گیرد. این شبکه های فلزی به نوعی ستون فقرات فونداسیون را تشکیل داده و با توجه به مقاومت موردنظر بتن، از ضعیف ترین شماره میله گرد(نمره ۴ و ۶) تا قوی ترین آن (نمره ۲۰ و ۳۰) مورد استفاده قرار می گیرد.
-بتن ریزی
استخوان بندی از مصالح سنگی دانه بندی شده را بتن می نامند؛ به طوری که این مصالح کمترین فضای خالی را داشته و به وسیله دوغاب سیمان ضمن سفت شدن، فضاهای خالی اطراف دانه ها اندود شده و دانه شن و ماسه را به هم چسبیده و به جسم یک پارچه تبدیل می شود.
مصالح تشکیل دهنده بتن عبارتند از سیما، ماسه، شن و بعضاً خرده سنگ که با استفاده از آب، به بتن تبدیل می شوند. معمولاً مقاومت سنجی بتن به میزان سیمان استفاده شده در آن بستگی داشته که پس از دو ساعت از ریزش بتن در قالب ها، گرفتگی آن آغاز و تا شش ماه به مقاومت نهایی موردنظر در حدود ۹۹ درصد افزایش می یابد. معمولاً آزمایش های فشاری روی بتن پس از سه، هفت و بیست و هشت روز انجام می شود که به ترتیب، مقاومت طی این آزمایش ها ۳۰ درصد، ۵۶ درصد و هشتاد و شش درصد می باشد.
بر اساس آزمایش های انجام شده در نمونه استوآن های یا مکعبی که به روش های ASTM-C، AASHTO، ACI و AISC معروف است نتایج زیر در یک فرایند ۲۸ روزه با توجه به میزان وزنی سیمان در یک مترمکعب بتن در خصوص مقاومت سنجی بتن به دست آمده است که با توجه به نوع سازه های مختلف می تواند معیار تصمیم گیری در مقدار وزنی موردنیاز سیمان در بتن قرار گیرد.

عامل دیگری که در مقاومت بتن موثر است، میزان آب موجود در آن می باشد که بتن را به سه گروه بتن سفت(بتن ویبره ای) با آب کم، بتن خمیری(بتن مسلح) با آب متوسط و بتن شل(بتن مگر) با آب زیاد تقسیم می کند. آب مورد استفاده برای انواع بتن عبارت است:

میزان متوسط شن و ماسه به عنوان دیگر مصالح دیگر به کار رفته در بتن، به نسبت دو به یک بوده و متوسط ۸۰۰ کیلوگرم شن و ۴۰۰ کیلوگرم ماسه در یک مترمکعب بتن استفاده می شود.
۴-سقف و ستون(Roof and Pillar)
مرحله پس از اجرای فونداسیون، ایجاد اسکلت یا سازه موردنظر است. سازه ها به طور معمول از نوع اسکلت فلزی(فولادی-تیرآهن) و اسکلت بتنی می باشند.
سازه های فلزی با توجه به نوع کاربری، شامل انواع صنعتی، خدماتی، مسکونی و… بوده و با توجه به شکل اسکلت فلزی آن، عبارتند از سوله، خرپا، اسکلت فلزی ساختمانی که همه آن ها در ارتباط مستقیم با مصالح فولادی هستند. این اسکلت ها به دو نوع «کارهای فولادی سنگین» نظیر اسکلت های فلزی و خرپاهای فلزی و تیرآهن های سقف و «کارهای فولادی سبک» مانند در و پنجره های فلزی، نرده های پله و تراس، کارهای آهنی و آلومینیومی تقسیم می شوند.
نوع فولاد انتخابی با توجه به زیربنای سازه از یک سو و ارتفاع آن از سوی دیگر از نمرات پایین تیرآهن تا نمرات بالا انتخاب می شوند. نحوه اتصال آن ها به دو صورت سنتی(جوش) و مدرن(پیچ و مهره ای) می باشد.
بعلاوه برای پوشش سقف ها به طور معمول از فولاد با نمره ضعیف تر در مقایسه با ستون ها استفاده می کنند. ولی، در کف طبقات ساختمان های بتنی، از پوشش های مختلف مانند تیرچه بلوک، آجر سفال، سقف های پیش ساخته و…. استفاده می شود. معمولاً فاصله ستون ها در ایجاد سازه های صنعتی ۶ متر بوده که از آن ها به عنوان قاب «فریم» نام برده می شود. فاصله این فریم ها در ساختمان های اسکلت فلزی، خدماتی و مسکونی معمولاً ۴ متر می باشد.
در عملیات اسکلت سازی باید برای جلوگیری از فرسایش آتی-که به رنگ زدگی معروف است-حتماً از مواد ضد زنگ استفاده کرد و کلیه بخش های فولادی سقف و ستون را با این ماده اندود کرد.
نوع دیگر اسکلت ساختمانی، سازه های بتنی می باشد. با توجه به ابعاد سازه و ارتفاع آن، ابعاد اندازه ستون ها(از طبقه پایین به بالا به ترتیب، ابعاد ستون ها کوچک تر می شود) مشخص می گردد و عموماً همراه با فونداسیون به صورت کلاف آرماتور بندی در ارتفاع، بالا می روند و با تکمیل هر سقف، ستون های طبقه بندی قابل بندی و بتن ریزی می شوند. از این رو، اصطلاح سقف و ستون از این روش منتج گردیده است.
۵-سفت کاری(Frame working)
آنچه که در ساختمان اسکلتی(سقف و ستون) حاصل می گردد سفت کاری ساختمان نامیده می شود. مهم ترین بخش این مرحله دیوارکشی و کف سازی است که مشمول عملیات خشتی و آجری، بلوک، ملات های سیمانی، گچی و خاکی می گردند.
دیوارکشی بر اساس نقشه های معماری داخلی، عملیات تفکیک و تقسیم زیربناها بخش های اصلی و مشاعات را انجام می دهد. بخش های اصلی را در ساختمان های خدماتی، رفاهی و مسکونی زیربنای مفید نام گذاری کرده اند.
معمولاً نوع مصالح مورد استفاده در دیوارکشی آجر، بلوک و یا دیوارهای پیش ساخته از نوع بتنی و گچ، با عایق بندی حرارتی و صوتی می باشد. ملات ها نیز عاملی برای چسبندگی و یک پارچه حصارکشی می باشند. معمولی ترین آن ها ملات سیمان با تیپ سیمان پرتلند(معمولی) و سیمان تیپ دو می باشد.
کف سازی نیز از پوکه ریزی(عایق) با شیب معین انجام شده و پس از آن بتون مگر از ملات سیمان و ماسه شیشه ای به ضخامت حداقل دو سانتیمتر و حداکثر پنج سانتیمتر با در نظر گرفتن مساحت سقف-که برای طبقه بندی کف محسوب می شود-انجام می گردد.
آجرها از جنس هفتاد درصد خاک رس و سی درصد ماسه نرم می باشد. آن ها به شکل مکعب مستطیل به ابعاد طول ۲۱، عرض ۱۰، ارتفاع ۵/۵ سانتیمتر بوده که به صورت دیوار تیغه ای به ضخامت های ده سانتی و بیست سانتی(دو آجر در کنار هم) با استفاده از ملات چیده می شوند.
۶-نازک کاری (delicate working)
نازک کاری شامل کلیه عملیاتی است که در ساختمان پس از سفت کاری جهت پوشش بدنه درونی و بیرونی، کف، سقف و… انجام می گیرد. شامل اندودهای ماسه سیمان، ماسه آهکی، کاه گلی، گچ و خاک، سفید کاری، پوشش های آسفالت و ایزوگام، فرش های کف (سرامیک، سنگ، موزاییک، پارکت، موکت و…)، پوشش های بهداشتی(کاشی، سنگ)، انواع بند کشی، نماسازی و… می باشد.
معمولاً در اندودکاری ها نحوه کار از بالا به پایین و در دو مرحله زیرسازی و روسازی انجام می شود. درجه دمای هوا باید مناسب(بیش از پنج درجه سانتیگراد) باشد. به طوری که از یخ زدگی جلوگیری گردد.
در پوشش های بهداشتی آزمایشگاه ها، آشپزخانه ها و… که از کاشی دیواری استفاده می شود اندود کاری با قیرگونی به دلیل جلوگیری از ایجاد رطوبت احتمالی ضروری خواهد بود.
در پوشش کف ها نیز در صورت لزوم اندود قیر و گونی و شیب بندی مناسب برای رفع رطوبت و هم چنین آب بندی کف ها الزامی می باشد.
برای نصب کف پوش پلاستیکی که ضخامت آن ها بین ۲ الی ۴ میلیمتر است، کف سازی با ملات سیمان و شیب بندی با نظارت کامل، توسط کارشناسان ذی ربط از ضروریات می باشد.
از نکات قابل توجه که در مبحث نازک کاری، علیرغم تاسیساتی بودن، از اصول مهم می باشد فرآیند لوله کشی آب و گاز و سیم کشی برق و تلفن و کانال کشی کولر قبل از اقدام به اندود دیوارها و پوشش کف ها می باشد.
نصب چهارچوب، درب، پنجره ها و شیشه نیز حسب موارد پیش بینی شده باید قبل و بعد از عملیات اندود دیوار و پوشش کف موردنظر انجام شود.
۷-نماسازی: (Facing)
آخرین بخش از عملیات نازک کاری مربوط به نماسازی داخلی و خارجی است که می توان این بخش را مستقل از ناک کاری نیز مورد بررسی و مطالعه قرار داد.
نماسازی داخلی که به تعبیر دیگری صنعت دکوراسیون نیز نامگذاری گردیده است، شامل، پوشش دیوارها با انواع روکش ساختمانی، شبکه های چوبی برای پوشش سقف ها، ایجاد و نصب سقف های کاذب از جنس آکوستیک، ایجاد کمدها و کابینت های فلزی و چوبی و… می باشد که جدا از کار ساختمانی و بر اساس سلیقه و نوع کاربری ساختمان، ایجاد می گردد.
نماسازی خارجی از قسمت آجر و سیمانی شروع شده و نمای ساختمان به اشکال احجام هندسی و غیرهندسی در سطح کل نمای ساختمان و عمق حداقل بیست سانتیمتر و حداکثر صد سانتیمتر(یک متر) طراحی و با استفاده از مقاطع فولادی قوطی، نبشی و رابیتس طراحی و ایجاد و پس از آن از مصالح عمومی مانند سنگ نما، آلومینیوم، شیشه، سیمان سفید و چوب و… برای پوشش نما استفاده می شود.
امروزه امر نماسازی در تمامی بخش های صنعتی، تولیدی، خدماتی، رفاهی، مسکونی و… به عنوان وسیله تبلیغاتی، جاذبه ای را برای جلب نظر افراد و گروه ها فراهم می کند. به طوری که در دور افتاده ترین نقاط هم از این جاذبه استفاده می شود. بعلاوه، یکی از موارد مهم در تعیین قیمت زیربناهای مسکونی و خدماتی در حال حاضر ظاهر و دکوراسیون داخلی ساختمان ها حتی در بخش مشاعات ساختمان می باشد.