طرح پرورش کرم ابریشم

صنعت پرورش کرم ابریشم از جمله صنایعی است که در سال‌های اخیر تلاش بسیاری شده تا رونق گذشته را دوباره پیدا کند. نوغانداری و تولید فرآورده‌های ابریشمی نیز فعالیتی جانبی در کنار فعالیت‌های اصلی کشاورزی محسوب می‌شود.
محصول اصلی حاصل از پرورش کرم ابریشم نخ ابریشمی است که در ایران بیش از ۹۵ درصد آن در تولید فرش به کار می‌رود که می‌توان گفت انحصاری است. نخ ابریشمی به واسطه نرمی، شفافیت همراه با ظرافت و استحکام فوق‌العاده‌ای که دارد، یکی از مهم‌ترین و گرانبهاترین الیاف‌ها شمرده می‌شود. به گفته فرزام پوررمضان، مدیرعامل شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران، در نوغانداری از پرورش کرم ابریشم تا نخ‌کشی و تولید پارچه، تنها با ۵ جعبه تخم نوغان می‌توان سالانه بیش از ۳۸ میلیون تومان درآمدزایی داشت.
ارتباط تنگاتنگی بین کشاورزی، صنعت، تجارت و بازرگانی در صنعت نوغانداری وجود دارد و این ارتباط همچون حلقه‌های یک زنجیر است. عملکرد ناقص یک حلقه موجب محدودیت حلقه‌های دیگر و عملکرد مطلوب یکی سبب رشد و توسعه دیگر حلقه‌ها می‌شود. پس با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام شده و ظرفیت‌های موجود در این صنعت و دسترسی آسان به مواد اولیه می‌توان با توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی علاوه بر تامین نیاز کشور محصولات ابریشمی بسیاری را به خارج از کشور صادر کرد.
افزایش روزافزون مصرف فرآورده‌های ابریشمی در جهان و کاهش یا توقف فعالیت نوغانداری در کشورهای توسعه یافته، فرصت مناسبی برای کشورهای در حال توسعه برای توسعه این صنعت فراهم کرده است.

ویژگی‌های اقتصادی نوغانداری در ایران

در ایران، سرمایه‌گذاری در نوغانداری در مقایسه با پاره‌ای از فعالیت‌های تولیدی کشاورزی کمتر و بازگشت سرمایه سریع‌تر است. همچنین دوره بازدهی این فعالیت کوتاه و امکان پرورش کرم ابریشم ۳ سال بعد از شروع کاشت توت فراهم خواهد بود. در مناطقی که امکانات طبیعی اجازه دهند نیز می‌توان این فعالیت را به صورت یک فعالیت مستمر سالانه مورد نظر قرار داد. از سوی دیگر، این حرفه حرفه‌ای اشتغالزاست که به‌صورت شغل فرعی نیز می‌تواند در مجاورت مشاغل اصلی روستایی از زمان پرورش تا صنایع جانبی و تولید محصولات نهایی مورد توجه قرار گیرد. پرورش کرم ابریشم همچنین برای کشاورزان خرده‌پایی که نیم تا یک هکتار توتستان دارند، قابل انجام بوده و مدیریت چنین واحدهایی در سطوح روستایی بسیار عملی و اقتصادی است. ضمن اینکه پرورش کرم ابریشم در مواردی بسته به الگوی زراعی و شرایط اقلیمی، منطبق بر دوره کم‌کاری کشاورزان بوده و به فعالیت اصلی آنان لطمه‌ای وارد نمی‌سازد که به این شکل از بیکاری پنهان کشاورزان نیز جلوگیری می‌کند. این فعالیت همچنین امکانات تامین مواد اولیه برخی از صنایع نظیر نساجی، قالی‌بافی، صنایع پزشکی، صنایع نظامی و… را فراهم می‌کند و از این نظر می‌تواند منبع مناسبی برای درآمد ارزی کشور تلقی شود.

عوامل اقتصادی موثر در تولید پیله کرم ابریشم

هدف از رشد و توسعه صنایع کرم ابریشم باید مبتنی بر به‌دست آوردن حداکثر کیفیت و کمیت پیله و ابریشم خام با استفاده از اقتصاد بهینه باشد بدین منظور ایجاد توتستان و تکثیر واریته‌های اصلاح شده در راستای کمیت و کیفیت مطلوب‌تر، استفاده از نژادهای قوی و سالم و پرمحصول کرم ابریشم و همچنین ایجاد شرایط محیطی مناسب پرورش با استفاده از فناوری پیشرفته باید در اولویت‌های توسعه این صنعت قرار گیرد.عرضه پیله از طرف نوغانداران تابعی از متغیرهایی مانند قیمت سال قبل فروش پیله، قیمت نهاده‌های تولید، شرایط آب و هوایی، بروز بیماری‌ها و آفات، میزان تولید سال یا سال‌های گذشته و درآمد حاصل است.از آنجایی که پیله محصولی فسادپذیر است و نوغانداران به درآمد حاصل از پیله وابستگی دارند، بنابراین نوغانداران در زمان عرضه، از دیدگاه پارامترهای اقتصادی به قیمت حساسیت چندانی ندارند.از سویی تقاضای پیله از طرف متقاضیان تابعی از متغیرهایی مانند قیمت پیله تر، قیمت نهاده‌های تولید نخ ابریشم، قیمت نخ ابریشم (محاسبه سود به هزینه)، میزان تولید و قیمت نخ ابریشم سال گذشته و سلیقه و انتظارات متقاضی و بازارپسندی نخ ابریشم تولیدی است.بازار پیله در زمان عرضه محصول به دلیل اندک بودن خریداران عمده یک بازار شبه‌انحصاری است که این امر در بعضی موارد موجب پایین نگه‌داشتن عمدی قیمت و متضرر شدن تولیدکننده و در نهایت سبب دلسردی تولیدکننده و کاهش محصول در سال‌های آینده می‌شود.در زمان نبود اطمینان و اشتیاق تولیدکننده و بروز رفتارهای متفاوت از آنان، دولت با اجرای سیستم کنترل و تشویق قیمتی در بازار پیله دخالت می‌کند که به آن قیمت تضمینی خرید محصولات کشاورزی می‌گویند که یکی از ابزارهای حمایتی دولت در بخش کشاورزی است.دولت با اعلام قیمت مناسب، تا حدودی کشاورزان را در مقابل نوسانات شدید قیمتی مصون می‌کند. در اتخاذ این سیاست، هدف اصلی دولت حمایت از تولیدکنندگان است هر چند که برای بودجه دولت هزینه‌آور است. پیله کرم ابریشم از جمله محصولات بخش کشاورزی است که از سال ۱۳۷۱ در زمره این نظام قرار گرفته است.
اهداف اصلی از اعمال قیمت تضمینی شامل حفظ و افزایش تولید محصول و ایجاد تعادل در نظام تولید، ایجاد ثبات در قیمت بازار، ایجاد و حفظ درآمد قابل قبول برای تولیدکنندگان، عرضه مناسب محصولات برای رفاه مصرف‌کنندگان و جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی است. اما اعمال سیاست خرید تضمینی دارای مشکلاتی نظیر گستردگی شمول محصولات زیرپوشش خرید تضمینی، هزینه‌های زیاد برای دولت (برای عملیات خرید و انبارداری)، کافی نبودن اعتبارات در نظر گرفته شده برای خرید تضمینی و تاثیر نسبی بر بهره‌وری تولید است.
قیمت نخ در بازار تابع عرضه و تقاضا بوده که البته یک سری عوامل دیگر در قیمت نخ تاثیرگذار هستند. هر فعل و انفعالی در بازار نخ بلافاصله تاثیر خود را در بازار پیله و به تبع آن در فعالیت‌های نوغانداری می‌گذارد با این تفاوت که آثار رکودی ناشی از فعل و انفعالات بازار نخ در بازار پیله به‌طور کوتاه‌مدت موثر بوده و ضمن کاهش فعالیت‌های نوغانداری، سبب تلاش کمتر برای احیای دوباره توتستان، آماده‌سازی و… در کوتاه‌مدت خواهد شد.

تاریخچه پرورش کرم ابریشم

گونه اهلی کرم ابریشم که پرورش آن متداول است، به‌طور اتفاقی حدود ۴۶۰۰ سال پیش با پیدا کردن پیله‌ای از روی درخت توت و تنیدن تارهای آن دور انگشت ملکه چین کشف شد اما امروزه با گسترش پرورش پیله ابریشم این محصول به‌صورت صنعتی پرورش می‌یابد و از یک جعبه تخم نوغان که ۲۰۰۰۰ عدد است، حدود ۲۰ تا ۳۰ کیلو پیله به دست می‌آید که تا ۴۰ کیلوگرم قابل افزایش است.

خودکفایی در تولید تخم نوغان

در دهه‌های گذشته عموما تخم نوغان از کشورهای دیگر وارد می‌شد اما امروزه این نیاز برطرف شده است و ایران از سال ۱۳۷۹ به‌صورت عملی از جرگه کشورهای وارد‌کننده تخم نوغان خارج شده و در تولید آن به خودکفایی کامل دست یافته است. جالب توجه اینکه قیمت هر جعبه تخم نوغان در ۱۳ سال گذشته ۷۵ هزار ریال بوده است و نوغانداران می‌توانند هر جعبه را با پرداخت ۴۸ هزار ریال بیمه کنند که این ثبات قیمت یکی از راهکارهای اداره نوغان برای ترغیب نوغان‌داران به تولید بیشتر به شمار می‌رود.

یک دوره نوغانداری

نوغانداری مانند سایر سرمایه‌گذاری‌ها کاری تمام فصل نیست و به دلیل نیازهای اولیه مانند برگ درخت توت و دمای هوا در مدت زمان محدودی صورت می‌پذیرد. کار پرورش کرم ابریشم تنها ۴۵ تا۵۰ روز طول می‌کشد و پیله‌تر ابریشم وارد بازار می‌شود و نوغانداران از دسترنج‌شان استفاده کرده و به سود می‌رسند این در حالی است که نیازمند سرمایه‌گذاری کلان اولیه نیز نیست و از نهال کشت شده توت -به‌عنوان منبع غذایی کرم ابریشم- می‌توان تا ۲۵ سال بهره‌برداری کرد. بهترین زمان برای شروع پرورش کرم ابریشم اردیبهشت ماه است.

نیازهای اولیه در پرورش کرم ابریشم

برای پرورش کرم ابریشم در ازای هر جعبه نوغان نیاز به حدود ۱۵۰ درخت توت سه ساله یعنی چیز در حدود یک تن برگ با شاخه نیاز است.‌ اگرچه در گذشته پرورش کرم ابریشم تنها در فضاهای سنتی مانند تلمبارها انجام می‌شد اما او معتقد است می‌توان کرم ابریشم را در فضاهایی غیر ‌از تلمبارها (به‌صورت نیمه صنعتی و صنعتی) پرورش داد و می‌افزاید: «برای پرورش هر جعبه کرم ابریشم حدود ۲۰ مترمربع فضا نیاز است که می‌توان برخلاف گذشته که در تلمبارهای سنتی نگهداری می‌شدند در طبقات مختلف این کار را انجام داد، مثلاً می‌توان در قالب سه طبقه ۷ متری یا دو طبقه ۱۰ متری انجام داد.‌

مجوز برای سرمایه‌گذاری

برای سرمایه‌گذاری در هر صنعتی یقینا نیاز به دریافت مجوزهای مربوط است. رئیس اداره توسعه نوغان گیلان در باب اخذ مجوز برای نوغانداری می‌گوید: «برای پرورش نوغان تا ۵ جعبه نیازی به اخذ مجوز نیست اما برای بیش از این تعداد ‌باید هماهنگی‌هایی برای حمایت انجام داد که ما در اداره نوغان، در خدمت علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری هستیم. به‌عنوان مثال چنانچه فردی برای ساخت مکان برای بهره‌برداری صنعتی نیاز به وام داشته باشد معرفی خواهیم کرد. از دیگر حمایت‌های اداره نوغان برای کسانی که می‌خواهند به‌صورت صنعتی کار کنند، اختصاص نهال توت است که با سوبسید زیاد (چیزی در حدود ۱۰درصد قیمت واقعی) در اختیار متقاضی قرار خواهد گرفت.‌

هزینه و درآمد نوغانداری

نوغانداری همزیستی مسالمت‌آمیزی با سایر بخش‌های کشاورزی از جمله چای دارد و مزاحمتی برای سایر مشاغل نداشته و در حاشیه جوی‌ها و نهر‌ها و زمین‌های بلااستفاده که در جوار خانه‌های روستایی قرار دارد، می‌توان نهال توت کاشت که می‌تواند یک فرصت اقتصادی برای تأمین غذای مورد نیاز پرورش کرم ابریشم باشد و به‌عنوان یک پوشش نیز به حفظ محیط‌زیست و گسترش فضای سبز کمک خواهد کرد، علاوه بر این نیاز چندانی به استخدام نیرو ندارد و اغلب به‌صورت خانوادگی انجام می‌شود.
تحقیقات به عمل آمده نشان می‌دهد به ازای پرورش هر جعبه تخم نوغان به‌طور میانگین ۳۰ کیلو پیله برداشت می‌شود و با احتساب متوسط قیمت ۲۰ هزار تومان برای هر کیلو پیله ابریشم، هر جعبه مبلغی حدود ۶۰۰ هزار تومان درآمدزایی دارد. فرزانه در این باره می‌گوید: «غیر از توتستان که نیاز اولیه نوغانداری است کشاورزان اغلب تنها مبلغی در حدود ۳۵۰۰ تومان بابت سم یا آهک مورد استفاده می‌پردازند و معمولاً مبلغ دیگری به این هزینه‌ها اضافه نخواهد شد.‌»‌ این البته تنها هزینه و درآمد یک جعبه تخم نوغان است و بدیهی است هر چقدر تعداد بیشتر باشد به همان میزان به سود و هزینه نیز افزوده خواهد شد.

استان‌های فعال در پرورش کرم ابریشم

آمارها نشان می‌دهد در گیلان، مازندران، گلستان، خراسان‌رضوی، اصفهان، فارس، خراسان‌شمالی، خوزستان، قم، تهران، خراسان‌جنوبی، یزد، کرمان، زنجان و آذربایجان‌شرقی و غربی کرم ابریشم پرورش داده می‌شود و ۱۸ هزار و ۶۰۰ خانوار نوغاندار کشور، سالانه حدود هزار تن پیله‌تر ابریشم تولید می‌کنند که نشان‌دهنده تنوع اقلیمی مکان‌های پرورش کرم ابریشم است.

کمبود صنایع تبدیلی

می‌گویند به‌طور متوسط هر ۳۰ کیلو پیله‌تر ۵/۴ کیلو ابریشم خام می‌دهد که اگر در صنعت فرش به کار رود حدود ۲ مترمربع با آن فرش بافته می‌شود. کمبود صنایع تبدیلی، واردات پیله‌تر نامرغوب و ورود پیله‌تر قاچاق از مشکلات اصلی صنعت نوغانداری در ایران است. پژوهش‌های میدانی برای این گزارش نشان می‌دهد اغلب کارگاه‌های نخ‌ریسی که در گذشته به کار استحصال نخ ابریشم از پیله مشغول بوده‌اند، امروز یا به کلی تعطیل شده‌اند یا به کارهای جنبی روی آورده‌اند. یک فعال این حرفه در پاسخ پرسش «فرصت امروز» در خصوص چرایی ماجرا می‌گوید: «افق پیش‌رو چندان روشن نیست و این روزها فرآوری محصولات وارداتی سود بیشتری دارد.‌»‌ او همچنین با اشاره به واردات ابریشم در تشریح موضوع می‌گوید: «ما در کارگاه‌مان غیر ‌از کار همیشگی، چند سالی است که نخ‌های وارداتی را به سفارش مشتریان چند لایه می‌کنیم و تحویل می‌دهیم.‌»‌

وضعیت بازار داخلی پرورش کرم ابریشم

تا چند سال پیش دولت به‌صورت تضمینی به خرید پیله ابریشم اقدام می‌کرد اما هم‌اکنون بخش‌خصوصی رغبت بیشتری به خرید پیله ابریشم نشان می‌دهد. تحقیقات نشان می‌دهد عمده خریداران پیله، ریسندگانی از شهرهای خراسان خصوصا تربت حیدریه هستند که با تهیه محصول از طریق نوغانداران، آن را تبدیل به نخ می‌کنند و در شهرهایی مانند قم برای مصرف قالیبافان عرضه می‌کنند.
آنچه در مجموع پیداست؛ اینکه اگرچه پرورش کرم ابریشم کاری فصلی است اما به سبب پاره وقت بودن آن تداخلی با سایر امور نوغانداران به وجود نخواهد آورد. پرورش کرم ابریشم و استحصال پیله می‌تواند کاری جنبی و البته درآمدزا برای کشاورزان و حتی بخش‌های دیگر جامعه که تمایل به سرمایه‌گذاری زودبازده دارند باشد. اگرچه در کنار آن نباید از مشاغلی مانند تبدیل پیله به نخ نیز غافل شد.

وضعیت بازار خارجی پرورش کرم ابریشم

کشورهای تولید کننده عمده ابریشم، نظیر چین و ژاپن، نقشی اساسی در تعیین قیمت ابریشم و کالاهای ابریشمی دارند. میزان صادرات و واردات، مصارف داخلی و تنوع محصولات ابریشمی از اصلی‌ترین عوامل مؤثر در تعیین قیمت ابریشم می‌باشد.فرش‌های ابریشمی یکی از اصلی‌ترین کالاهای ابریشمی در بازارهای بین المللی محسوب می‌شوند و ایران یکی از صادرکنندگان مشهور فرش در جهان است .به طور کلی از هر ۵۰۰ تن ابریشم تولیدی در کشور می‌توان حداقل ۱۰۰ متر مربع فرش ابریشمی تولید کرد.در حال حاضر تولید ابریشم در برخی از کشورها نظیر ژاپن و کره به شدت افت کرده است و تولید تخم نوغان و پیله ی تر در کشورهایی مانند ازبکستان، ویتنام و برزیل با افزایش بسیاری رو به رو می‌باشد. به طور کلی میزان تولید پیله و ابریشم در کشورهایی که نیروی کار ارزان‌تری دارند از پتانسیل بهتری برخوردار است.

پیش بینی وضعیت سرمایه گذاری طرح پرورش کرم ابریشم

ظرفیت پرورش سالیانه : ۱۰۰جعبه
نرخ برابری دلار : ۲۷۰۰۰ تومان
مساحت زمین موردنیاز : ۲۰۰۰ مترمربع
زیربنای کل : ۱۴۳۵ مترمربع (مساحت سالن کارگاه پرورش: ۱۳۸۵ مترمربع (با احتساب عرض بستر در هر طبقه ۱.۲ متر، مساحت بستر پرورش، ۲۵۲۰ مترمربع در بستر سه طبقه ای (هر طبقه ۸۴۰ مترمربع) و مساحت راهروها ۵۴۵ مترمربع).)
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۲ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۱۰۰ هزار دلار (بدون احتساب هزینه زمین)
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۲۹ درصد

درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید: