طرح تولید فرش ماشینی

فرش ماشینی نوعی قالی بافته شده توسط ماشین آلات صنعتی است. پیدایش صنعت فرش ماشینی ابتدای دهه ۵۰ شمسی برمی گردد. تولید اولین فرش ماشینی در سال ۱۳۴۹ توسط کارخانجات مخمل و ابریشم کاشان صورت گرفت. فرش ماشینی پشمی در سال ۱۳۸۳ تولید شد. قبل از سال ۱۳۵۷، تعداد ۵ واحد با ظرفیت اسمی ۵ میلیون متر مربع موجود بوده و هم اکنون ۹۹۵ واحد فعال با ظرفیت ۱۳۹ میلیون متر مربع وجود دارند. فرش ماشینی در اقتصاد ملی از نظر اشتغال، ارزش افزوده و صادرات اهمیت ویژه ای دارد.
فرش در ایران کاربرد متفاوتی با سایر کشورها دارد. اغلب کشورها از فرش به‌عنوان کف پوشی غیر‌از آنچه ما استفاده می‌کنیم بهره می‌برند. آن چنان که ما روی آن زندگی می‌کنیم و دیگران آن را اغلب به‌عنوان تزیین (حتی در کف منازل) به کار می‌برند.
با این حال صنعت فرشبافی که سابقه‌ای دیرین در ایران دارد، از هنگام تولید نخ‌های مصنوعی وارد مرحله تازه‌ای شد و در ایران نیز به تبعیت از دستاوردهای نوین، با چالش‌های نویی رو به رو شد و تاسیس و راه‌اندازی کارخانجات بزرگ و کوچک فرش ماشینی در کمی بیش از چهار دهه این صنعت (در ایران) فراز و فرودهای بسیاری داشته است.
به جرأت می‌توان گفت که رشته صنعتی تولید فرش ماشینی در کشور از معدود رشته‌هایی است که در دهه اخیر توانسته رشد و توسعه مناسبی داشته باشد و از نظر کیفیت تولیدات، طرح و نقشه از موقعیت ممتاز و تنوع قابل قبولی برخوردار باشد و به خوبی خود را به آخرین پیشرفت‌های تکنولوژیکی دنیا مجهز کند و شاید نسل جدید ماشین‌های قالیبافی که در حال حاضر در ایران مشغول به کار است یا اینکه در حال حمل به کشور است در جای دیگری از دنیا نمونه‌اش وجود نداشته باشد، حتی در کشور سازنده این ماشین‌آلات! کیفیت این تولیدات نیز در سطح قابل قبول و مطابق با استانداردهای جهانی است و اگر کشور ترکیه در صادرات فرش ماشینی وضعیت بهتری از ما دارد و توانسته بازارهای بیشتری را به‌دست آورد، نه فقط به دلیل کیفیت تولیدات، بلکه به‌خاطر روابط و مناسبات بهتر تجاری و سیاسی خود در سطح بین‌المللی است، وگرنه در این رشته صنعتی و به لحاظ کیفیت، کشورهای ترکیه و چین قادر به رقابت با محصولات ایرانی نیستند.

نگاهی به تاریخچه فرش در ایران

فرش ماشینی در کشورمان سابقه‌ای حدود۴۰ ساله دارد. در ابتدای دهه ۵۰ نخستین فرش‌های ماشینی تولید داخل با الیاف مصنوعی براق و پرز نسبتا کوتاه وزن سبک بافته و روانه بازار شد. همزمان با آن، عده‎ای از تجار فرش‎هایی با همین مشخصات و تا حدودی مرغوب‎تر از کشور بلژیک وارد بازار ایران کرده و شهروندان ایرانی را با پدیده فرش ماشینی آشنا کردند. استقبال نسبتا مطلوب مصرف‌کنندگان از این نوع فرش، صاحبان سرمایه را مجاب به تاسیس شرکت‌های دیگری کرد که فعالیت آن در زمینه تولیدات مواد مرتبط با فرش و همچنین خود فرش ماشینی بود و نخستین محصولات‌شان در سال ۱۳۵۳ به بازار عرضه شد. بعدها شرکت‌های دیگری در گیلان، کاشان، اصفهان و… تاسیس شد و این اتفاق تا اواخر سال ۵۷ به طور معمول ادامه داشت و شرکت‎های بزرگ تولیدکننده فرش با هم در حال رقابت بودند. پس از انقلاب اما اتفاقات دیگری افتاد. کارخانجات فرش ماشینی نیز مانند واحدهای تولیدی دیگر زیر پوشش مدیریتی سازمان‌های دولتی مثل سازمان صنایع ملی ایران، بنیاد مستضعفان و جانبازان و …درآمد و مدیران دولتی اکثرا کم تجربه و بیگانه با صنعت بمدیریت کارخانجات بزرگ منصوبشدند که از آن پس حیات این کارخانجات به خطر افتاد و نزول کرد. بعدها، تعدادی از متخصصان صنعت نساجی و دست‎اندرکاران صنعت فرش ماشینی و همچنین کارخانه‎داران که دررشته‎های دیگر نساجی فعال بودند، به فکر ایجاد واحدهای جدید فرش ماشینی غیردولتی افتادند و کارخانجات تازه‌ای در گوشه و کنار کشور راه‌اندازی کردند و مشغول کار شدند. از همین جا دوران تحول فرش ماشینی آغاز شد و کارخانجات بزرگ یکی پس از دیگری رو به افول رفتند. با انتقال تدریجی متخصصان شاغل در کارخانه‎های بزرگ به کارخانه‎های نوپا، رقابت جدیدی در زمینه تولید فرش ماشینی در میان واحدهای بخش‌خصوصی در گرفت، اما تحول بزرگ‌تر در صنعت فرش ماشینی در کشور از سال ۶۵ شروع شد که به گفته فعالان این صنعت باعث ایجاد بیش از ۱۶۰۰ واحد کوچک و بزرگ تولیدکننده فرش شد.

مزایای و معایب فرش ماشینی

مشکلاتی از قبیل چسبیدن نخ، مو و … به فرش و سختی جاروکشی، آب رفتن فرش پس از شستشو یا سرد بودن آن در زمستان و داغ بودنش در تابستان از دیگر مشکلاتی است که یک فرش ماشینی بی‌کیفیت می‌تواند به همراه داشته باشد.

۱- فرش ماشینی با الیاف نایلونی
الیاف به کار رفته در این گونه فرش مصنوعی است که دارای مقاومتی بالا هستند و قیمت آن نسبت به سایر فرشها ارزان تر است ولی از عیوب آن می توان به پخش کردن آسان گرد و غبار به اطراف اشاره کرد .

۲- فرش با الیاف پروپلین
این نوع فرشهایی که در آن از الیاف پلی پروپلین استفاده شده دارای قیمت ارزان تری است و در برابر نور خورشید کمتر آسیب می بینند و کوتاه بودن عمر این فرشها و جذب زیاد آلودگی به خود از معایب آن است .

۳- فرش ماشینی با الیاف پلی استر
فرش ماشینی پلی استر از نظر قیمت نسبت به فرشهای پشمی و آکریلیک مناسب تر است . یکی از دلایلی که خریدار رغبت بیشتری به انتخاب این فرش برای خرید دارد این است که این نوع فرشها پرزدهی ندارد اما عمر آن نسبت به فرشهای آکریلیک کوتاه تر است و به دلیل ظرافت بالای آن دارای الیاف آسیب پذیرتری است . این نوع فرشها در مکان هایی که رفت و آمد بالایی دارد توصیه نمی شود ولی در مکان هایی که می خواهند زیبایی و جلای فرش را در دید حضار قرار دهند مانند سالن های پذیرایی استفاده از این فرش توصیه می شود .

۴- فرش با الیاف آکریلیک
این نوع فرشها مقاوم در برابر رطوبت و نسبت به سایر قالی ها از لطافت بیشتری برخوردارند . فرش ماشینی آکریلیک از نظر ظاهری شباهت بالایی با فرشهای دستباف پشمی دارند. همچنین این نوع از قالی در برابر شستشو و گرما و نورمستقیم خورشید مقاومتی بالا دارند . علاوه بر نوع الیاف استفاده شده در فرش های ماشینی عواملی دیگر نیز در انتخاب این نوع از فرش دخالت دارد که خرید را برای ما آسان میکند . تنوع طرح ، طرح های فانتزی و همچنین معقول بودن قیمت فرشهای ماشینی از جمله دلایل انتخاب این نوع از قالی است .

۵- طرح های فانتزی فرش ماشینی
کودکان با توجه به شخصیت های کارتونی خود علاقه دارند که شخصیت محبوب خود را در اتاقشان داشته باشند که این امر فقط در تولید فرشهای ماشینی و موکتهای تافتینگ امکان پذیر می باشد . یا برای دادن یک هدیه برای دوست خود داشتن عکس روی قالی می تواند غافلگیر کننده باشد که این مورد در فرشهای دستباف به زمانی زیاد لازم دارد و شاید حتی غیرممکن باشد . فرش ماشینی از نظر رنگ ، طرح ، جنس ، تراکم و غیره به دلیل تنوع بالا هر فضایی با هر شرایطی را میتواند پوشش دهد . قالی های دستباف این قابلیت را ندارد ، بخصوص که در سایز محدودیت بالایی دارد .

معرفی کد آیسیک مرتبط با صنعت تولید فرش ماشینی

۱.فرش ماشینی : ۱۷۲۲۴۱۲۳۰۲
۲. نخ فرش ماشینی: ۱۷۱۱۶۱۲۳۵۳
۳. عملیات تکمیلی موکت و فرش ماشینی : ۱۷۲۲۳۱۲۳۲۰
۴. تکمیل فرش ماشینی : ۱۷۲۲۴۱۲۳۲۳

وضعیت تولید فرش ماشینی در ایران

وجود بیش از یک هزار و ۲۰۰ واحد صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری در کشور که حدود یک هزار واحد آن در منطقه کاشان، آران و بیدگل مستقر هستند، نشان از توسعه مناسب آن طی سال‌های اخیر دارد و منطقه کاشان را به قطب تولید فرش ماشینی در ایران و یکی از مناطق عمده تولیدکننده این محصول در جهان تبدیل کرده است. از مجموع ۹هزار واحد صنعتی در بخش نساجی و پوشاک، ۱۲۰۰ واحد آن یعنی معادل ۱۳ درصد اختصاص به این رشته صنعتی دارد. همچنین از حدود ۳۰۰هزار نفر شاغل در صنعت نساجی و پوشاک، حدود ۳۱هزار نفر یعنی ۱۰ درصد در این رشته فعالیت می‌کنند. صادرات این بخش در سال ۱۳۹۳ بالغ بر حدود ۳۳۰ میلیون دلار بوده که ۴۳ درصد از صادرات ۷۷۴میلیون دلاری کل صنعت نساجی را به خود اختصاص داده است. با یک حساب ساده می‌توان فهمید که این صنعت با در اختیار داشتن ۱۳ درصد از واحدهای صنعت نساجی و ۱۰ درصد از شاغلان این صنعت، دارای سهمی معادل ۴۳درصد از صادرات آن است که نشان‌دهنده ارزش‌افزوده تولید شده در این صنعت و قدرت بالای ارزآوری آن است، البته این فقط بخشی از توان این صنعت است.
مجموع ظرفیت نصب شده این صنعت در کشور بالغ بر حدود ۱۲۰ میلیون مترمربع در سال است که تولید عملی آن در سال ۹۳ حدود ۸۷ میلیون مترمربع بوده و به عبارتی حدود ۳۵ میلیون مترمربع یا معادل ۳۰درصد ظرفیت خالی آماده به تولید در کشور وجود دارد که در صورت ایجاد رونق در بازار، تامین نقدینگی، اصلاح مناسبات تجاری بین‌المللی و رفع تحریم سیستم بانکی قابل دسترسی خواهد بود. رشته فرش ماشینی یکی از پنج رشته منتخب وزارت صنعت برای رشد و توسعه بین رشته‌های نساجی است و هدفگذاری تولید آن برای سال‌جاری ۸۸ میلیون مترمربع و برای سال‌های ۹۵ و ۹۶ به‌ترتیب ۹۰ و ۹۵ میلیون مترمربع است که از توان این صنعت برای تامین نیازهای داخلی و همچنین توسعه صادرات حکایت دارد.
همچنین برنامه تولید این صنعت در سال ۱۴۰۴ و در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله بالغ بر ۱۵۰ میلیون مترمربع است. که قطعا بیش از نیمی از آن صادر خواهد شد. ارزش فعلی تولیدات این صنعت بالغ بر ۷۵هزار میلیارد ریال یا حدود ۲. ۲میلیارد دلار است. از مجموع ۸۷ میلیون مترمربع تولیدات سالانه این صنعت، بالغ بر حدود ۵۷ میلیون مترمربع آن به ارزش تقریبی ۵۰۰۰۰ میلیارد ریال در داخل کشور مصرف می‌شود که به این ترتیب می‌توان متوسط مصرف سالانه هر خانوار در کشور را اندکی کمتر از سه مترمربع در نظر گرفت و حدود ۳۰میلیون مترمربع از این تولیدات به ارزش۲۵هزار میلیارد ریال آن نیز به خارج از کشور صادر می‌شود. البته به علت شرایط تحریم بازارهای متنوعی برای صادرات این محصول مهیا نیست و عمده صادرات به کشورهای همجوار و از محصولات با ارزش کمتر انجام می‌شود.
قابل ذکر است که در صورت استفاده کامل از ظرفیت‌های نصب شده، ارزش تولیدات سالانه این صنعت به حدود ۱۰۰ هزار میلیارد ریال یا حدود ۲.۸ میلیارد دلار خواهد رسید که در آن صورت صادرات سالانه یک میلیارد دلاری دور از دسترس نخواهد بود؛ صادراتی که در حال حاضر عمدتا به کشورهای افغانستان، عراق، ترکمنستان و عربستان انجام می‌گیرد، اما با توجه به کیفیت مطلوب این محصولات و در صورت رفع تحریم‌ها به سایر بازارها از جمله بازارهای اتحادیه اروپا نیز راه پیدا خواهد کرد.

فرآیند تولید فرش ماشینی

فرش ماشینی توسط ماشین آلات مختلفی تولید می گردد که میتوان به دستگاههای تکسیما، واندویل، شونهر، VTR ، ASR ، CRX ، ALPHA و… اشاره کرد.
جنس هر فرش نیز می تواند اکریلیک یا BCF و مخلوطی از این دو ، یا الیاف جدید ابریشمی مصنوعی (پلی استر ) باشد.
نخ های یکسره فریز و هیت ست شده پلی پروپیلن که در فرشهای پارس بکار می رود پرزدهی فرش را به صفر می رساند و از این نظر از فرشهای آکرلیک بهتر است. قابل ذکر است که فرشهای صد در صد آکریلیک دارای کیفیت و قیمت بالاتری هستند ولی فرشهای پلی استر درحال حاضر به دلیل عدم پرزدهی و شستشوی بسیار آسان و ثبات و درخشندگی بالا در بازارهای جهانی به عنوان بهترین کفپوش مورد توجه قرار گرفته است.

بررسی بازار طرح تولید فرش ماشینی

در پی رشد نرخ ارز به ویژه دلار قیمت مواد اولیه با افزایش ۸۰ تا ۹۰ درصدی روبرو شده و این در حالی است که به واسطه اشباع بازار، قیمت محصول نهایی ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش یافته است. به دلیل عدم دسترسی آسان و افزایش قیمت مواد اولیه، عرضه اقساطی و مدت‌دار محصولات کنار گذاشته‌ شده و تمام خریدها به صورت نقدی انجام می‌شود و در کنار آن به دلیل بلاتکلیفی که سردرگمی را به صنعت فرش ماشینی وارد کرده، برخی از کارخانه‌ها فرآیند تولید و عرضه را متوقف کرده‌اند.
با وجود تمام این مسائل در بازار فرش ماشینی همچون لوازم‌خانگی احتکار و انبار کردن محصولات وجود ندارد و مشتری می‌تواند نیاز خود را از بازار تأمین کند.
افزایش نرخ دلار تأثیر مستقیم بر بازار دارد، گفت: ۸۰ درصد مواد اولیه تولید فرش ماشینی به صورت وارداتی تأمین می‌شود.
تعدادی از کارخانه‌ها به دلیل نوسانات نرخ و عدم دسترسی آسان به مواد اولیه بهانه تعطیلات تابستانی را در پیش‌گرفته‌اند و کارخانه‌ها خود را با این بهانه تعطیل کرده‌اند.
با توجه به تعداد بالای کارخانه و کارگر، میزان تولید بیش از نیاز بازار است؛ از این‌رو باید راه چاره‌ای برای مازاد نیاز در نظر گرفته شود و تنها راه منطقی این موضوع صادرات است. در حال حاضر افغانستان و پاکستان مشتری بسیار خوبی برای فرش ماشینی ایران هستند و در پی رشد نرخ دلار، قیمت محصولات ایرانی برای بازارهای هدف بسیار مقرون ‌به‌صرفه است. فرش در بازار ایران در شرایط فعلی آن‌چنان مشتری ندارد و فقط کارخانه‌های کوچک که برای تأمین مواد اولیه به صورت روزانه با نوسان نرخ مواجه هستند با مشکلات درگیر هستند اما در کنار آن‌ها کارخانه‌های بزرگ برای تولید و عرضه مشکلی ندارند و نیاز بازار را تأمین می‌کنند. وی با بیان اینکه در سال ۶۰ تا ۷۰ میلیون مترمربع مازاد تولید وجود دارد.

 بازارخارجی فرش ماشینی ایران

در این رکود اقتصادی که جهان با آن مواجه است و به تبع آن ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست، فرش البته کم و بیش خریدار خارجی دارد و تعدادی از تولیدکنندگان ایرانی مبادرت به صادرات می‌کنند. اصفهان به‌عنوان استانی که تولید نخ‌های مصنوعی از صنایع آن است در صادرات فرش نیز فعال است. گزارش‌ها می‌گوید: ۷۵‌درصد از تولید فرش ماشینی کشور متعلق به استان اصفهان است و از این رقم حدود ۷۰درصد آن سهم تولید شهرستان کاشان است که البته بد نیست بدانیم وجود صنایع خدماتی پیش تولید فرش دلیل عمده تمرکز تولید در کاشان است.
رئیس اتحادیه تولید‌کنندگان فرش ماشینی و صنایع وابسته استان اصفهان در این باره می‌گوید: «۴۵ کشور از جمله عربستان، عراق و دیگر کشورهای منطقه و کانادا، استرالیا، چین، مالزی، اندونزی و… از مشتریان عمده فرش ماشینی ایران‌اند.» که این نشان‌دهنده وجود بازار این محصول است.
ظرفیت‌های خالی مانده فرش ماشینی
کارشناسان معتقدند ظرفیت نصب شده برای فرش ماشینی در ایران حدود ۱۲۰میلیون مترمربع در سال است که درحال‌حاضر ۸۰میلیون مترمربع تولید می‌شود. از این میزان ۵۰‌میلیون متر مصرف داخلی دارد و ۳۰میلیون متر اضافه تولید بیشتر به کشورهای همسایه از جمله عراق، افغانستان و آسیای‌میانه صادر می‌شود. حدود ۱۵۰۰واحد تولید فرش ماشینی در داخل کشور مشغول فعالیت هستند که با توجه به ظرفیت نصب شده و میزان تولیدات، حدود یک سوم این صنعت خالی مانده است که اگر نقدینگی بیشتری وارد بازار شود و دولت تسهیلاتی مانند مشوق‌های صادراتی برای صادرکنندگان در نظر بگیرد، می‌توان یک‌سوم ظرفیت باقیمانده را نیز وارد چرخه فعالیت اقتصادی کرد.

وضعیت واردات و صادرات فرش ماشینی

فرش از گذشته های دور همواره نقش قابل توجهی در اقتصاد و معیشت خانوار داشته است و صنعت فرش ماشینی به گفته فعالان این صنعت به مرحله خودکفایی در تولید رسیده است و پتانسیل افزایش تولید و صادرات را دارد و می تواند در ارزآوری و ایجاد اشتغال نقش بسزایی داشته باشد. به گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، صادرات غیر نفتی کشور بدون میعانات گازی در سال های گذشته به ارزش ۳۶ میلیارد و ۶۱۰ میلیون دلار بود که سهم صادرات فرش ایران ۳۷۴ میلیون دلار بود که نسبت به سال های قبل از لحاظ ارزشی ۱۲.۵ درصد افزایش داشت و از لحاظ وزنی ۱۸.۳ درصد کاهش داشت.

وضعیت واحد های فعال تولید فرش ماشینی

در نمودار زیر تعداد و ظرفیت واحدهای تولید کننده فرش ماشینی در کشور به تفکیک استان آمده است .