طرح توسعه و تکمیل زنجیره زعفران

زعفران یا زَرپَران با نام علمی (Crocus sativus)، گیاهی است از گروه زنبقیان. سرده زعفران به عنوان ادویه در آشپزی کاربرد دارد. کلاله و خامه زرشکی رنگ گل زعفران، جمع آوری و سپس خشک می شود؛ همچنین از آن برای چاشنی دهی و رنگ دهی در غذاها استفاده میشود. سال هاست که این محصول به عنوان گران ترین ادویه جهان مورد استفاده قرار می گیرد. ریشه تاریخی این گیاه در ایران می باشد و در قرن ۲۱ بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان را تولید می کند. ایران بزرگ ترین صادر کننده زعفران و چین بزرگ ترین وارد کننده آن می باشد. ارزش جهانی این محصول ۲۷۵٫۸۴ میلیون دلار است. زعفران، گیاهی است پیازدار که با گل های بنفش روشن که در مناطق معتدل کاشته میشود؛ پایین ساقه زعفران دارای برجستگی است و این برجستگی همان پیاز می باشد. کلاله سرشاخه آن نارنجی رنگ مایل به سرخی و معطر است و همین رشته ها است که با عنوان زعفران به فروش می رسد.(طرح توسعه و تکمیل زنجیره زعفران)
این گیاه بیشتر در قاینات و کرمان بدست می آید. از لحاظ کیفیت قاینات در درجه اول و کرمان در درجه دوم قرار دارد. زرپران تارهای گلی ایت شبیه به گیاه عُصفُر یا گلرنگ که بسیار خوش بو و زرد تیره مایل به سرخی و بدون خار است. در زمان رویش اول گل آن از زمین می روید و بعد ساقه و برگ آن. این گیاه به مواد غذایی عطر و رنگ مخصوصی می دهد و به همین دلیل از آن در صنایع غذایی مانند کیک پزی، شیرینی سازی، تهیه پودرهای کیک، در داروسازی برای ساخت داروهای ضد افسردگی، در نساجی برای رنگ کردن پارچه های ابریشمی، تولید طعم دهنده های طبیعی و … کاربرد فراوانی دارد.
گران ترین ادویه جهان با خواص فوق العاده، زعفران است و یکی گیاهان ادویه ای و دارویی جهان می باشد که در ایران، مصر، اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، سوئیس و پاکستان و مغرب کشت می شود. یکی از مهمترین منابع صادرات غیر نفتی در کشور ما به حساب می آید و هر ساله بیش از ۷۵ درصد زعفران تولید شده در کشور به خارج از ایران از جمله امارات وهند و اروپا صادر می شود.
گیاهی است چند ساله که تا ارتفاع ۳۰ سانتی‌متری نیز رشد می‌کند.این گیاه دارای گل‌های بنفش با شش گلبرگ است. گل زعفران سه پرچم و یک مادگی منتهی به کلاله سه شاخه به رنگ قرمز دارند که قسمت مورد استفاده این گیاه انتهای خامه و کلاله سه شاخه است که با نام زعفران معروف است و دارای رنگ و بوی معطر است.گیاهی است که به دلیل ارزش فراوان به طلای سرخ لقب گرفته و درآمد اصلی مردم در شهرهای خراسان است.
در ابتدا ایران به عنوان تنهاترین صادرکننده طلای سرخ در دنیا بود، اما در سال‌های اخیر کشورهای دیگری نیز وارد تجارت این گیاه شدند. در عصر جدید اسپانیا به عنوان رقیبی برای ایران مطرح و یکی از صادرکنندگان زعفران محسوب می‌شود. امارات نیز بدون کشت هیچگونه زعفرانی به یکی از صادرکنندگان بزرگ طلای سرخ در دنیا تبدیل شده است. علاوه بر این بسیاری از کشورها مثل افغانستان، هند و.. در زمینه صادرات زعفران فعالیت دارند

شکل و بافت زعفران

مراحل زندگی زعفران

زعفران دارای یک دوره خواب و یک دوره بیداری است:

الف) دوره بیداری

این دوره در همه مناطق حدود ۷ تا ۵/۷ ماه طول می کشد و گیاه در طی این دوره دو مرحله را طی می کند.
۱- مرحله شدت رشد: این مرحله از اوایل مهرماه تا پایان بهمن ماه (حدود ۵ ماه) ادامه دارد. در این مرحله ریشه ها با اولین آبیاری رشد کرده و برگ ها می رویند. اتفاق مهم در این دوره این است که پیاز مادر پس از گلدهی کوچک شده و جسم خود را به پیاز کوچکتر که بالای آن قرار دارد انتقال داده و در پایان این دوره دیگر اثری از پیاز مادر نیست پس در این دوره کود دهی فایده ای ندارد.
۲- مرحله توقف رشد: این مرحله از اوایل اسفندماه تا اواسط اردیبهشت ماه (حدود ۵/۲ ماه) طول می کشد. در این مرحله رشد برگ ها متوقف شده و گیاه آماده خواب می شود، اما باید توجه داشت در این بازه زمانی رطوبت خاک برای حفظ درشتی پیازهای کوچکتری که تبدیل به پیاز مادر شده اند اهمیت دارد.

ب) دوره خواب

این دوره در همه مناطق حدود ۴ تا ۵/۴ ماه طول می کشد، از اواسط اردیبهشت شروع شده و تا مهرماه ادامه دارد. پیاز در این دوره دو مرحله خواب را طی می کند.
۱- خواب حقیقی: این خواب از نیمه اردیبهشت تا نیمه تیر (۶۰روز) طول می کشد. در این مرحله تغییری در پیاز صورت نمی گیرد و گیاه در حالت خواب کامل است و اگر جا به جا شود، صدمه ای به روند گل‌دهی زعفران وارد نمی شود،بنابراین بهترین دوره به منظوربرداشت، جابجایی پیاز و احداث مزارع جدید است.
۲- خواب ظاهری: این خواب از نیمه اول تیر تا حداکثر نیمه شهریور ماه طول می کشد. در این مرحله گیاه ظاهرا خواب است اما برخی قسمت های گیاه از جمله برگ و ساقه نمایان می شوند، بنابراین زمان مناسبی جهت برداشت پیاز زعفران و احداث مزارع جدید نیست.

فرآیند تولید زعفران

این فرایند شامل سه مرحله کاشت، داشت و برداشت زعفران می باشد که در ادامه هر یک از این مراحل بررسی خواهد شد:

۱- مرحله کاشت زعفران

مرحله کاشت سال اول انجام می گیرد و در سال های بعد مراحل داشت و برداشت صورت می پذیرد، بنابراین مرحله کاشت مهم است. پیاز زعفران پس از کاشت اولیه حدود ۱۰-۷ سال محصول می دهد ولی تعداد سال‌های مناسب جهت بهره برداری از زمین زعفران ۵ تا ۷ سال است. در مرحله کاشت عوامل مهمی دخیل هستند:
آب و هوای مناسب: زعفران گیاهی است که در مناطق خشک و نیمه گرمسیر رشد می کند ولی در مناطقی که آب و هوای معتدل و تابستان های خشک و زمستان های ملایم داشته باشد، رشد مطلوب تر و کیفیت بهتری دارد. این گیاه محدوده دمای-۱۵ درجه سانتیگراد در زمستان تا ۴۰ درجه در تابستان را تحمل میکند.
خاک: زعفران هرچند که در تمامی خاکها اعم از سبک، شنی و یا رسی و سنگین قابل کشت می باشد ولی خاک نباید خیلی شنی یا خیلی رسی باشد. لازم به ذکر است که حاصلخیزی خاک را با انجام آزمون خاک می توان تشخیص داد.
انتخاب پیاز زعفران: پیاز مناسب برای کاشت باید به اندازه گردو و عاری از هرگونه بیماری یا آلودگی باشد. برای اطمینان می توان قبل از کاشت پیاز، آنها را ضدعفونی نمود. گفته می شود، مزارع ۴-۵ ساله دارای بهترین پیازها هستند و زعفران این پیازها کیفیت بسیار بالایی دارد. وزن مناسب هر پیاز حدود ۸ گرم می باشد. پیازهای ریز و کوچکتردر مزرعه تقویت شده و با آبیاری و مراقبت بیشتر رشد می کنند، سپس می توان آنها را به مزرعه مورد نظر انتقال داد.
زمان کاشت پیاز: از عوامل مهم دیگری که بر ویژگی های رشد و عملکرد زعفران اثرگذار است تعیین تاریخ کشت مناسب می باشد. همانگونه که بیان شد در مرحله خواب حقیقی؛ یعنی نیمه اردیبهشت تا اوایل تیرماه بهترین زمان برداشت پیاز و انتقال آنها به مزارع جدید است. برخی مطالعات نشان داده که بهترین زمان کاشت و انتقال پیاز زعفران به مزارع جدید خرداد ماه می باشد، این درحالی است که در خراسان،کشت زعفران غالباً در بازه زمانی اوایل مرداد ماه تا اوایل مهر ماه انجام می شود. جابجایی پیازها در زمان نامناسب باعث لطمه به فرایند گل دهی و در نتیجه کم شدن محصول سال اول در مزارع زعفران می شود. نکته مهم دیگر این است که پس از برداشت پیازها از زمین نباید به صورت طولانی مدت آنها را نگهداری نمود، زیرا رطوبت آن ها از دست خواهد رفت.
روش کاشت: کشت می تواند با ماشین یا دست، به صورت کرتی یا ردیفی باشد. نکته مهم در این مرحله، موازی بودن ردیف ها و مساوی بودن فاصله آن ها از یکدیگر است. همچنین جوانه انتهایی پیازها باید به طرف بالا باشد.
تراکم و عمق کاشت: بهتر است فاصله خطوط کشت ۲۵ سانتی متر باشد. عمق هر چاله باید ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر باشد تا از سرمای زمستان و گرمای تابستان در امان باشد. در هر چاله میتوان ۳-۵ پیاز قرار داد. بیش از این مقدار نیز امکان پذیر است اما هر چقدر تعداد پیازهای کاشته شده در هر چاله بیشتر شود، دوره بهره برداری زعفران در طولانی مدت کاهش می یابد و بر میزان راندمان تولید در یکسال زراعی افزوده می شود.

۲- مرحله داشت زعفران

زعفران گیاهی چندساله است و ۱۰-۷ سال متوالی محصول می دهد. گاهی تا ۱۵ سال نیز محصول خواهد داد. این مرحله بسیار مهم است و به عوامل زیادی بستگی دارد.
آبیاری: با توجه به اهمیت آبیاری در افزایش کمیت وکیفیت محصول باید توجه لازم را در این زمینه به کار بست. زمان آبیاری زعفران به وضعیت آب و هوایی منطقه بستگی دارد و از اوایل مهر تا اواسط آبان متغیر است. آبیاری اول (پس ازکاشت پیازها در زمین) بسیار مهم و حساس است چون باعث تحریک گیاه شده و گیاه را از خواب بیدار نموده و جوانه زنی آن شروع می شود. آبیاری زود هنگام موجب جلو افتادن رشد رویشی گیاه می شود بالعکس آبیاری دیر هنگام ممکن است باعث مواجه شدن گلها با یخبندان زمستانه شوند. مزارع زعفران در هرسال ۵ مرتبه آبیاری می شوند. آبیاری اول اوایل مهرماه پس از کاشت زعفران، آبیاری دوم پس از برداشت گل های زعفران حدود ۴۰ روز پس از آبیاری اول، آبیاری سوم اوایل اسفند ماه و پس از کود دهی زمین، آبیاری چهارم اواخر اسفند و آبیاری پنجم در فروردین ماه صورت می گیرد.
سله شکنی: بهترین زمان سله شکنی پس از باران بهاره و آماده شدن زمین است؛ سله شکنی باعث آسان تر شدن خروج گل ها از خاک و مخلوط شدن کود حیوانی با لایه سطحی خاک می شود. لازم به ذکر است که نباید در سله شکنی تاخیری صورت بپذیرد چرا که اگر گل ها رشد نموده و به سطح خاک برسند این عمل موجب از بین رفتن آن ها می شود بنابراین باید بلافاصله پس از آبیاری انجام شود. حدود ۵-۷ سانتی متر از سطح خاک جهت سله شکنی کافی است.
حذف علف‌های هرز و وجین زمین: علف های هرز بر روی جذب آب، مواد غذایی و نور خورشید به گیاه زعفران اثر می‌گذارند که این امر سبب کاهش محصول می‌شود. چنان چه زمین از وجود علفهای هرز پاک نشود، پس از مدتی تمام مزرعه را در برگرفته و از بین بردن آن ها در این مرحله دشوار است. در مرحله استراحت تابستانی زعفران می‌توان با ابزارهای دستی و ماشینی وجین را انجام داد. برای حذف علف‌های هرز نباید از ماشین آلات سنگین در مزرعه استفاده نمود چون باعث از بین رفتن پیازهای حساس زعفران می‌‍شوند.وجین زمین زعفران باید حداقل ۴ بار انجام شود؛ وجین اول بعد از برداشت گل‌ها و بعد از آبیاری دوم، وجین دوم یکماه بعد از وجین اول وقبل ازآبیاری سوم، وجین سوم بعد از خشک شدن برگ‌های زرد شده زعفران در بهار و وجین چهارم هنگام استراحت و خواب گیاه صورت می‌گیرد.

۳- مرحله برداشت زعفران

مرحله برداشت که شامل چیدن گل و جدا کردن کلاله از گل است، دشوارترین و در عین حال حساسترین مرحله می باشد. عمرگلها ۳ تا ۴ روز می باشد و اگر به موقع برداشت نشوند، پژمرده خواهند شد و از بین خواهند رفت. همچنین اگر گلها مدت زیادی در معرض هوای گرم، باد و نورخورشید قرارگیرد،کیفیت رنگ و عطر آن کمتر شده و از مرغوبیت زعفران کاسته می گردد. بهترین زمان چیدن گلهای زعفران، صبح زود قبل از باز شدن گلها وقتی به صورت غنچه هستند، می باشد.
چیدن گل ها: زمان برداشت گل‌ها نیز به شرایط منطقه بستگی دارد. دوره گل‌دهی زمین زعفران ۱۵ الی ۲۵ روز است و بیشترین گل‌دهی در روز هفتم تا دهم است. کلاله زعفران باید بلافاصله از گلبرگ جدا شود چون گرده های زرد رنگ پرچم، روی کلاله ها قرار گرفته، جداسازی آن‌ها باعث آسیب دیدن کلاله ها شده و ارزش و بازارپسندی زعفران تجاری کاهش می یابد.
جداکردن کلاله: باید زمان انتقال گل ها از زمین و جداسازی کلاله از گل کوتاه باشد، چرا که گل ها سریع فاسد می شوند. این مرحله باید با دقت انجام شده و مسائل بهداشتی نیز رعایت شود.
خشک کردن زعفران: شیوه خشک نمودن کلاله ها بر کیفیت و ارزش زعفران تجاری تأثیر دارد. در روش صنعتی، از سیستم های خشک کننده مانند خشک کننده تونلی، نقاله ای و تحت خلا و دیگر خشک کننده های صنعتی استفاده می شود.

عملکرد زعفران در هکتار

سال اول برداشت (یکسال بعد از کشت)

در سال اول برداشت به ازای هر یک تن پیاز زعفران کشت شده تا یک کیلوگرم زعفران خشک نصیب شما خواهد شد و هم چنین در صورت کاشت ۱۰ تن پیاز زعفران، شما در سال اول برداشت ۲۰ تا ۲۵ تن پیاز زعفران خواهید داشت و این پیاز‌ها خود سرمایه‌ای عظیم برای شما خواهد بود.

سال دوم برداشت

در سال دوم برداشت به ازای هر یک تن پیاز زعفران کشت شده تا ۱ تا ۱.۵ کیلوگرم زعفران خشک نصیب شما خواهد شد.

سال‌های سوم تا پنجم

اوج بار زعفران شما در این دوره‌ی زمانی اتفاق می‌افتد و بین ۱۵ تا ۳۰ کیلو زعفران خشک به ازای ۱۰ تن پیاز در هر هکتار برای شما به بار خواهد نشست. هم‌چنین سرمایه پیاز شما به ۳۰ تا ۵۰ تن افزایش خواهد یافت.

سال های ششم و هفتم

در این سال میزان زعفران برداشتی شما کاهش خواهد یافت و به ۱۵ تا ۲۰ کیلو زعفران خشک در هر هکتار کاهش می‌یابد. ولی پیاز زعفران شما ممکن است تا ۶۰ تا ۷۰ تن نیز افزایش داشته باشد.

انواع فرآورده های زعفران
قرص زعفران

قرص کروسینا یا به عبارتی قرص زعفران، یکی از دارو هایی است که توسط شرکت های دانش بنیان ایران، تولید شده است و حاوی بسیاری از آنتی اکسیدان های زعفران و همچنین ماده موثر کروسین (Crocin) می باشد. ماده کروسین، مهم ترین جزء فعال در گیاه زعفران است که بخش بسیاری از قرص های زعفران را تشکیل می دهد.
شرکت دانش بنیان پویش داروی سینا با انجام دادن مطالعات بالینی مختلف و زیاد بر روی زعفران و کروسین، توانستند دارویی تولید کنند که دارای کروسین است و بسیاری از خواص درمانی زعفران را دارا می باشد. نام این دارو نیز به جز قرص زعفران، قرص کروسینا شناخته شده است و که از ترکیب دو کلمه کروسین و سینا (نام شرکت دانش بنیان) تشکیل شده است که برازنده این محصول شگفت انگیز است.

افشانه زعفران (اسپری زعفران)

اسپری زعفران یک محصول کاملا جدید است که از زعفران برای تولید آن استفاده می شود. اسپری زعفران مزیت های بسیاری دارد که اکثریت مردم به دلیل وجود چنین مزایایی ترجیح می دهند تا از آن به جای زعفران خشک استفاده کنند. اسپری زعفران از محصولات و مواد اولیه کاملا طبیعی و ارگانیک تشکیل شده است که بدون هیچ گونه مواد نگهدارنده بسته بندی می شوند. بسته بندی این محصولات به صورت پک های آلومینیومی است که امکان نگهداری از زعفران در مدت زمان طولانی تر و با حفظ مرغوبیت زعفران را بر عهده دارد، زیرا علت خراب شدن یک محصول ورود هوا به داخل محفظه نگهداری از محلول و رسیدن نور به داخل آن است. اما دراینگونه پک ها از ورود این دو عامل خرابی زعفران کاملا جلوگیری می شود، به همین دلیل تضمینی بر کیفیت آن در مدت زمان طولانی تر است.

تی بگ زعفرانی

تی بگ زعفرانی یا همان چای زعفرانی که در اصل نوعی دمنوش است، یک محصول جذاب و پر طرفدار است که به دلیل نشاط آور بودنش مورد مصرف قرار می گیرد.

زعفران در صنعت لبنیات و مواد غذایی

بستنی زعفرانی: یا همان بستنی سنتی که قدمت زیادی دارد و بسیار هم در بین مردم محبوب است.
روغن با رایحه زعفران: این نوع روغن به واسطه عطر خوشی که دارد، بیشتر جهت دم برنج و تهیه کیکها مورد استفاده قرار می گیرد.
کیک و کلوچه: معمولا کیک و کلوچه با اسانس های متنوعی تولید می شود، از جمله اسانس زعفران که بیشتر هم باب میل افراد قدیمی است.
دسرهای زعفرانی و انواع نوشیدنی های گاز دار و بدون گاز: در مورد دسرها که از نوع ساده آنها در خانه هم تهیه می شود، و تقریبا ما با آنها آشنایی داریم، به خصوص دسرهای زعفرانی مانند مسقطی زعفرانی و یا حلوای زعفرانی

کاربرد زعفران در صنایع غذایی

بیشتر ما از زعفران پودر یا آسیاب نشده در خانه، و برای برنج زعفرانی و شربت زعفران استفاده می کنیم. اما مصرف زعفران در خوراکی ها، به همین ها ختم نمی شود. امروزه خیلی از بخش های صنعت محصولات غذایی، برای طعم و رنگ دادن به فرآورده های خودشان، از زعفران استفاده می کنند.
یکی از حوزه های استفاده زعفران در تولید نوشیدنی است. مقدار مورداستفادهٔ زعفران در نوشابه های غیرالکلی، معمولا ۳ تا ۷ قسمت در هر میلیون است. زعفران در تهیهٔ شربت های گیاهی، از جمله شربت های ساده و لیمویی و زعفرانی هم استفاده می شود.
دیگر کاربرد زعفران در صنایع قنادی است. مقدار زعفران مورداستفاده در قنادی معمولا ۱۰ قسمت در هر میلیون است. زعفران برای رنگ و عطر دادن به فراورده های آردی، از جمله کیک و نان و… استفاده می شود. زعفران در محصولات لبنی مانند شیر، خامه، کره و بستنی هم کاربرد دارد. مقدار زعفران مورداستفاده در بستنی ۳ تا ۷٫۵ قسمت در هر میلیون است.
در نهایت به کاربرد زعفران در صنایع گوشت هم می توان اشاره کرد. از زعفران به عنوان ادویهٔ معطر برای رنگ دادن به فراورده های گوشتی مانند سوسیس و کالباس استفاده می شود. زعفران در تهیهٔ کنسروهای گوشتی و به ویژه فراورده های مبتنی بر گوشت مرغ هم به کار می رود. مقدار مورداستفادهٔ زعفران در گوشت، ۲۶۰ قسمت در هر میلیون است.

چالش های زنجیره ارزش زعفران ایران در بازارهای جهانی

زعفران به عنوان یکی از اقلام مهم تولیدی و صادراتی محصولات کشاورزی برای کشورهای تولیدکننده آن، نقش مهمی درآمدارزی کشورها دارا میباشد. روند رو به رشد سهم تولید و صادرات زعفران از یک سو و ایجاد درآمد و اشتغالزایی برای روستائیان از سوی دیگر، لزوم توجه به این محصول را دو چندان میکند. اگرچه، سهم ایران از تولید زعفران بیش از ۹۰ درصد است، اما سهم آن از ارزش تجارت جهانی بازار این محصول کمتر از ۵ درصد است. این مسئله لزوم توجه به فرآیند زنجیره ارزش این محصول را بیش از پیش نمایان میکند. این پژوهش بر آن است تا به بررسی چالش های زنجیره ارزش زعفران در بازارهای صادراتی بپردازد. آمار و اطلاعات لازم از طریق مصاحبه حضوری با ۲۵ نفر از صادرکنندگان بخش خصوصی و کارشناسان بخش دولتی در استان خراسان رضوی به دست آمده است. نتایج مطالعه نشان داد عدم توانایی در قیمتگذاری زعفران در بازارهای خارجی، عدم توجه به مصارف مختلف زعفران متناسب با بازارهای هدف، شناخته نبودن برند ایرانی در بازارهای جهانی و سهم کم ایران از ارزش افزوده حاصل از فرآوری این محصول که همگی حلقه های مفقود زنجیره ارزش زعفران هستند، سبب کاهش سهم ایران از ارزش جهانی بازار زعفران شده است.

آیا صادرات زعفران برای ایران سودآور است؟

زعفران از ارزشمندترین محصولات کشاورزی در میان سایر محصولات است که به‌دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد، یک ادویه گران‌قیمت شناخته می‌شود که می‌توان تولید آن را گسترش داد و به تمام جهان صادر کرد. از این رو تقاضای خرید زعفران مرغوب، بالاست و چون کیفیت زعفران‌های تولیدشده در ایران (حدود ۳۰۰ واحد) نسبت به زعفران‌های سایر کشورها (۲۰۰ واحد) بهتر است، کشور ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان به‌شمار می‌آید

تولید زعفران چند درصد از چرخه اقتصاد ایران را به خود اختصاص داده است؟

به دلیل تنوع در پوشش گیاهی ایران، استعداد و قدرت تولید انواع محصولات کشاورزی و زراعی، غلات و گیاهان، بخش کشاورزی و منابع طبیعی به‌راحتی می‌تواند جایگاه دوم را بعد از نفت در صادرات عظیم کشور بگیرد. بر اساس آمار، بخش کشاورزی در ایران،۲۰ درصد صادرات غیرنفتی، ۲۳ درصد تولید ناخالص ملی، ۷۵ درصد نیازهای غذایی و ۲۳ درصد میانگین اشتغال کل را به خود اختصاص داده است.
همچنین طبق آخرین آمار، از کل زعفران تولیدشده در ایران، بین ۲۰ تا ۲۵ درصد آن در داخل کشور به فروش می‌رسد و بقیه آن به ۶۰ کشور جهان از جمله اسپانیا، امارات، ایتالیا، قطر، ترکیه، کانادا و… صادر می‌شود؛ این یعنی بازار اصلی زعفران ایران، در خارج از کشور قرار گرفته است.
همچنین گفته شده است که ایران در سال ۲۰۱۹ با صادرات زعفران به‌اندازه حدود ۱۲۷ تن و ارزشی حدود ۱۰۰ میلیون دلار، در رتبه اول صادرات زعفران در جهان قرار دارد که ۴۶ درصد از ارزش دلاری کل صادرات زعفران را به خود اختصاص داده است. در این تاریخ، هر کیلوگرم زعفران حدود ۶ تا ۱۲ میلیون تومان قیمت‌گذاری شده بوده است.

وضعیت مصرف زعفران در جهان

طبق آخرین تحلیل موسسه INSEAD که برای سال ۲۰۱۱ منتشر شد بازارهای اصلی برای زعفران صادراتی شامل ایالات متحده آمریکا، ایتالیا، فرانسه، سوئد، ژاپن و بلژیک هستند که روی هم رفته بیش از ۶۹ درصد محصول صادراتی را جذب می‌کنند. در مقایسه بین‌قاره‌ای بیش از ۶۵ درصد بازار در اروپا و تنها ۱۶ درصد بازار واردات زعفران در آمریکا قرار دارد. همچنین بر اساس گزارش سال ۲۰۰۹ همین موسسه، کشورهایی همچون اسپانیا، آلمان و بریتانیا نیز جزو وارد‌کنندگان عمده زعفران محسوب می‌شوند.

وضعیت ایران در صادرات زعفران

بر اساس گزارش‌های موجود عمده زعفران صادراتی ایران به اتحادیه اروپا صادر می‌شود. با این وجود شرکت‌های ایرانی نقش رهبری بازار را در هیچ کشوری به جز اسپانیا در اختیار ندارند. به عنوان نمونه در سال ۲۰۰۹ ایران حدود ۳۶ میلیون دلار زعفران به اروپا صادر کرد و توانست بیش از ۳۸ درصد از نیاز این قاره را تامین کند. در این حال حدود ۶/۲۳ میلیون دلار (۶/۶۵ درصد) از ارزش صادرات زعفران ایران نتیجه فروش به این کشور بوده است و این به معنی کنترل شدن صادرات ایران توسط اسپانیاست. پس از آن ایران توانست ۵۵ درصد از سهم بازار در ایتالیا، ۴۴ درصد از بازار سوئد، ۳۲ درصد از سهم بازار فرانسه و ۶/۶ درصد از بازار آلمان را نیز تامین کند؛ که در مجموع به ارزشی حدود چهار میلیون دلار می‌رسد. این سیاست فروش باعث شد خود اسپانیا در جایگاه دوم صادر‌کنندگان به اتحادیه اروپا قرار بگیرد و خود، تامین‌کننده اول بسیاری از کشورها شود. سایر کشور‌های مشتری ایران هم مبدل به صادر‌کننده مجدد محصول ایران شدند. در این شرایط به نظر می‌رسد سیاست کشور ترکیه با وجود تنها ۷/۱۲ درصد سهم بازار در صادرات به اروپا، نفوذ در تمامی بازار‌ها و تبدیل شدن به رهبر فروش (و نه رهبری در برداشت محصول) زعفران در اتحادیه باشد. همچنین کشورهای اسپانیا، فرانسه، آلمان و سوئد توانستند در مجموع ۷/۲۲ درصد از صادرات به اروپا را تامین کنند در حالی که سه کشور آخر (مجموعاً هشت درصد صادرات)، هیچ‌کدام تولید‌کننده نبودند. در کنار پتانسیل بالا، سهم ایران از بازار ۲۲ میلیون دلاری آمریکا تنها ۲/۲ درصد است و کشورهای اسپانیا، ترکیه، مراکش و فرانسه عمده تامین‌کنندگان این بازار هستند. در بازار سه میلیون دلاری کانادا هم کشور‌های ترکیه و اسپانیا بیش از ۶۰ درصد بازار را در اختیار دارند. حتی بازار استرالیا هم در اختیار ترکیه و اسپانیاست. در خاورمیانه نیز با وجود مصرف بالا در عربستان سعودی و قدرت صادرات مجدد امارات به کشورهای عرب منطقه، ایران در مجموع پیشتاز صادرات در منطقه است. اما صادر‌کنندگان اسپانیایی بازار اکثر کشور‌های خاور‌میانه همچون پاکستان و عمان را در اختیار دارند. اینها همه نشان می‌دهد بازرگانان ایرانی در حال بدل شدن به تامین‌کنندگانی برای اسپانیا و امارات هستند و این ریسک حتمی وجود دارد که روزی اسپانیا از خرید محصول ایران سر باز زند و به زعفران افغانستان روی آورد. در چنین شرایطی ایران به طور قطع باید تیم‌های تخصصی مشاوره تحقیقات بازار، بسته‌بندی و ترویج تشکیل دهد و جهت تقویت تولید‌کنندگان و اتحاد صادرکنندگان سیاست‌های ویژه‌ای اتخاذ کند.



درصورت تمایل به این مطلب امتیاز دهید:

۵/۵ - (۳ امتیاز)