کشاورزی بیودینامیک

هرگاه بطور دقیق به خاک ، درختان ، آبها و محصولات کشاورزی توّجه کنیم ، نشانه هایی از عدم سلامت در آنها خواهیم یافت . رژیم کشاورزی مبتنی بر مواد شیمیایی که پس از خاتمه جنگ جهانی دوّم توسعه یافت و بعنوان کشاورزی عرفی و رسمی (conventional) رواج یافت ، معلوم نمود که قادر به پایداری و تداوم تولید نیست.
در این میان ، کشاورزی ارگانیک خواهان درنگ کردن انسان در خرابی هایی که ایجاد کرده است، می باشد ولیکن آیا کشاورزی ارگانیک علاج مشکلات زمین است؟ منبع اصلی بنیه حیات زمین در چیست؟ و آیا هم اکنون در دسترس قرار دارد ؟
کشاورزی بیودینامیک اصولاً اوّلین سیستم کشاورزی بود که در واکنش به کودهای تجارتی (commercial fertilizers) و کشاورزی تخصصی (specialized agriculture) ظهور یافت ولیکن هنوز هم عموماً برای کشاورزان عمده و سیستم های آموزش عالی کشورها بخوبی شناخته نشده است اگرچه نسبت دادن آن به کشاورزی ارگانیک باعث توّجه افراد به آن می گردد. واژه بیودینامیک منتسب است به “بکارگیری انرژی هایی که در خلق و حفاظت زندگی تأثیر گذارند” .
این روش بنحو هوشیارانه و زیرکانه ای بر ملاحظات زیست محیطی استوار است . چالش با آفات و بیماریها برای حداکثر تولید محصولات کشاورزی از دل مشغولی های اصلی کشاورزی بیودینامیک نیست بلکه این شیوه به ایجاد تعادل طبیعی بین اجزاء زنده و غیر زنده اکوسیستم شامل گیاهان ، حیوانات و عناصر غذایی در راستای تولید کافی مواد غذایی می اندیشد.

اصول کشاورزی بیودینامیک

الف) مدیریّت کودهای گیاهی (peat management)
ب) تدارک عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان (plant nutrition)
ج) اصلاح و جبران کمبودها در اراضی کشاورزی (land reparation)
د) کاهش نیاز به نهاده های مصنوعی حاصلخیزکنندۀ خاک
ه) تولید محصولات سازگار (consistent) با محیط زیست با قابلیّت بازگشت مجدد به چرخه زیستی
و) افزایش کیفیّت محصولات کشاورزی
ز) افزایش فعالیّت های بیولوژیکی در خاک
ح) تقویت گیاهان و حیوانات در مقابله با تنش ها
ط) بکارگیری تأثیرات کیهانی و فرازمینی (cosmic & spiritual) یعنی نظام کیهانی و اقماری (lunar & cosmic rhythm) در جهت بهبود دوره رشد (growth cycle) محصولات کشاورزی

تعاریف و محورهای کلی کشاورزی بیودینامیک بشرح زیر عنوان می شوند

۱)

کشاورزی بیودینامیک قدیمی ترین و هوشمندانه ترین روش کشاورزی ارگانیک برای تولید محصولات زراعی و باغی می باشد که بیشترین پایداری تولید را سبب می گردد.

۲)

کشاورزی بیودینامیک سیستمی پیشرفته از کشاورزی ارگانیک است که تأکید و توجه ویژه ای بر سلامتی خاک و کیفیّت تولیدات غذایی دارد.

۳)

بیودینامیک روشی از کشاورزی است که فعالانه از نیروهای سلامت بخش (health giving) موجود در طبیعت برای تولید محصولات بهره می گیرد.

۴)

کشاورزی بیودینامیک نوعی کشاورزی ارگانیک است که تأثیر گذاری تکنیک های آن بر جوان سازی (rejuvenate) ، بهبود و حفاظت از کیفیت خاک ها به اثبات رسیده است.

۵)

روش BD ، فرآیندی است که خاک مرده را بهبود (redeem) می بخشد و مزرعه را زنده می کند امّا نیازمند نیروی انسانی بیشتری است که فقط توسط کشاورزی مسئولیت پذیر و متعهد در قبال جامعه اجرا می گردد.

۶)

بیودینامیک مسیری روشن و درحال پیشرفت است که تکنیک های جدید را با روش های قدیمی کشاورزی ادغام می کند.

۷)

با توجه به اینکه خاک سالم قادر به پرورش گیاه سالم است لذا سیستم BD به جزئیات مدیریت مزرعه و سلامت چرخه زیستی آن توجه دارد تا درحد امکان منزه ترین محصولات غذایی را تولید نماید.

۸)

بیودینامیک دانش شناخت طبیعت و ماهیّت انسانی (anthroposophy) است که نگاهی دقیق به پدیده های طبیعی دارد.

۹)

بیودینامیک علم نیروهای زیستی (life forces) است که نقش عمده و اساسی را در طبیعت برعهده دارند و سبب التیام (healing) و تعادل (balance) می گردند.

۱۰)

بیودینامیک درصدد درمان صدمات وارده بر کره زمین از طریق درک صحیح طبیعت و بکارگیری روش های احیاء کننده (revitalizing) و تأثیر گذار می باشد.

۱۱)

به کشاورزی BD نباید فقط بعنوان شیوه ای برای کوددهی اراضی نگریسته شود.

۱۲)

زمانیکه کشاورزی براساس بیودینامیک اجرا می شود ، ساختار ارگانیزمی خاک عمدتاً بحالت طبیعی برمی گردد که نتیجتاً به رشد گیاه سالم می انجامد.

۱۳)

کشاورزی بیودینامیک بعنوان روشی از کشاورزی ارگانیک مبتنی بر اصول ارائه شده توسط دکتر “رودُلف استاینر” فیلسوف فیلسوف اتریشی است . وی عقیده داشت ، زمانیکه گیاهان بیمار می شوند آنگاه کشاورز باید توجه عمده اش به خاک معطوف شود و بداند که همه مشکلات گیاهان از خاک منشاء می گیرند یعنی “all problems arise from the soil” .(۳)

۱۴)

روش BD علم شناخت طبیعت و ماهیت انسانی معتقد بر ارزیابی فیزیکی و معنوی از کره زمین و تمام موجوداتش با محوریّت (kingdom of nature) انسان می باشد.

۱۵)

روش BD بر اساس درک “کل گرایی” (holistic) و معنوی (spiritual) از طبیعت و وجود بشری مبتنی بر کارهای پژوهشی پیشگامانۀ دکتر استاینر شکل گرفته است.

۱۶)

شیوه بیودینامیک یک روش کشاورزی احیاء کننده است که از دیدگاه “کُل گرایی” بکمک عملیات اجرایی توسط باغدار و زارع با بکارگیری مواد و نیروهای طبیعی به تولید محصولات کشاورزی کافی و کیفی منجر می شود.

۱۷)

روش BD معتقد است که شرایط روحی و اخلاقی (morality & spiritual) کشاورز که در طول روز تغییر می یابند نیز می توانند بر موفقیّت تولیدات کشاورزی تأثیر بگذارند چنانکه بی علاقه بودن و خستگی وی قادر است به آلودگی محیط و خسارات (devastation) اکولوژیکی بینجامد.

۱۸)

کشاورز بیودینامیک سبب ایجاد موازنه در جهت حضور متنوعی از موجودات زنده می شود درحالیکه کشاورزی “تک محصولی” (mono cropping) و تغذیه مفرط گیاهان سبب افزایش هجوم آفات می گردند.

۱۹)

تنوع اکولوژیکی (ecological diversity) در روش BD بعنوان هدفی در مدیریت مناظر (landscape management) مطرح است. لذا کشاورزی بیودینامیک می تواند سبب تنوّع فلور (flora) ، فون (fauna) و جمعیّت میکروارگانیزمی منطقه گردد و با افزایش مواد آلی خاک به تسریع رشد گیاهان کمک نماید.

۲۰)

مجموعه ای از تکنیک های کشاورزی پایدار نظیر تناوب زراعی ، کمپوست سازی ، کاشت فی مابین (inter-planting) ، تیمار دقیق دام ها برای اطمینان از کیفیت و طول عمر تولیدات ، ذخیره بذور و … در روش BD بکار گرفته می شوند.

۲۱)

کشاورزی BD بر افزایش فرآیندهای زیستی در طبیعت تکیه می نماید و تأکید ویژه ای بر خوداتکایی هر مزرعه دارد.

۲۲)

بنیان و مبناء کشاورزی BD بر تطایق شرایط زیستی ارگانیزم ها و شرایط مزرعه ای استوار است تا به وضعیت “خود بسامدی” (self entity) دست یابد.

۲۳)

کشاورزان BD با هنر استفاده تلفیقی و درست از پرورش حیوانات ، محصولات و حفاظت از محیط زیست به بهبود زندگی پرندگان و حشرات مفید در راستای ایجاد هارمونی در فعالیّت های زیستی و تولید پایدار و مطلوب محصولات کشاورزی کمک می نمایند لذا براین اساس ، هر مزرعه عبارت از یک ساختار زنده و مجرد است که براساس ارتباطات منطقی کشاورز و زمین شکل گرفته اند . همچنین کشاورزان به فعالیت هایی در تعامل با اجتماع در جهت برآوردن نیازها می پردازند.

۲۴)

قلب مقوله کشاورزی BD ایدۀ ایجاد مزارع خودکفا (self contain) با تولید مجموعه ای از محصولات و نیازمندیها نظیر بذور کشاورزی ، مواد تقویت کننده خاک و انواع علوفه برای حیوانات پرورشی می باشند . آنها باید دارای تالاب های جمع آوری آب ، اراضی بالادست مختص باغات میوه ، زراعت چوب و مراتع باشند زیرا هنر کشاورز در این است که به پرورش مجموعه ای از حیوانات و محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست ، ترغیب ازدیاد حشرات مفید و پرندگان و ایجاد هارمونی ، تعادل و پایداری طبیعی بپردازد تا از این طریق به شکلی مناسب از روابط فی مابین کشاورز و زمین دست یابند.

۲۵)

تکنیک های بکار رفته در روش بیودینامیک به جوان شدن( rejuvenate) خاک کمک می نمایند . کودهای طبیعی نظیر کودهای دامی جامد (animal manures) ، کودهای دامی مایع و قابل اسپری (dynamic sprays) و کمپوست های ورقه ای (sheet compost) برای حفظ سلامتی و تأمین عناصر غذایی خاک بکار می روند و محلول های هومئوپات (homeopathic solutions) و آمیزه های بیودینامیک (BD preparations) را می توان برای بهبود کنترل آفات استفاده نمود.

۲۶)

مزارع متعادل و سالم در اثر بکارگیری field sprays و آمیزه های بیودینامیک جان تازه ای می گیرند . آمیزه های BD را از گیاهان دارویی معمولی و بقایای جلدی حیوانات (animal sheaths) تهیّه می کنند و آنها کمک می کنند تا خاک و گیاه به یاری نیروهای طبیعی تقویت شوند.

۲۷)

هر مزرعه BD براساس روابط بین حیوانات در راستای فراهم سازی مواد حاصلخیز کننده خاک مزرعه بمنظور تهیّه غذای کافی برای حیوانات و انسان شکل می گیرد چنانکه مرغزارها ، باغات میوه ، جنگل ها ، اراضی زراعی و اراضی آبگیر (wetlands) محل های مناسبی را برای زیستن پرندگان ، حشرات و سایر عالم وحش فراهم می سازند بطوریکه روابط موجود بین آنان سبب بروز مزارع سالم با توانایی تولید مواد غذایی بهداشتی و با کیفیت می شوند.

۲۸)

از بخش های مختلف ضایعاتی کالبد حیوانات گیاهخوار (herbivorous) که انرژی زیادی از طریق تغذیه گیاهان کسب کرده اند نظیر شاخ ها (horns) ، استخوانهای جمجمه (skull) ، روده ها (duodenums) و مثانه (bladder) می توان برای تهیّه آمیزه های بیودینامیک بمنظور بهبود حاصلخیزی اراضی کشاورزی بهره گرفت.

۲۹)

زمانیکه شاخ های گاوها (cow horns) و سرگین دام ها (dung) در خاک دفن می گردند ، به هوموسی با کیفیت برتر برای پخش در سطح مزرعه تبدیل می شوند که به اصلاح خاکهای فقیر (lifeless) منتهی می گردند. در این صورت بهبود وضعیت ساختمان خاک به افزایش ظرفیت نگهداری آب (water holding capacity) ، افزایش عمق خاک سطحی و در نتیجه گسترش رشد ریشه ها ، کاهش نیاز به آبیاری و کاهش فرسایش خاک کمک می کند.

۳۰)

مواد شیمیایی نظیر علف کش ها (herbicides) ، آفت کش ها (pesticides) ، قارچکش ها (fungicides) ، آنتی بیوتیک ها (antibiotics) و هورمون های محرک رشد (growth promoting hormones) در کشاورزی BD استفاده نمی شوند.

۳۱)

در کشاورزی BD بجای کشاورزی “تک محصولی” (mono crop) از چرخه زراعی محصولات سالم که بخوبی توسط مصرف کنندگان با تجربه قابل تشخیص هستند ، در یک تناوب زراعی بهره می گیرند.

۳۲)

کاربران (practitioners) بیودینامیک به ایجاد تعادل در نیروهای زیستی (life forces) و سلامت زمین در راستای عدم استفاده از نهاده های شیمیایی کمک می کنند.

۳۳)

در سیستم BD ، کشاورزی بخشی از نظام زیستی و اکولوژیکی است بطوریکه اکوسیستم کشاورزی را بطور طبیعی و متأثر از کلیه عوامل اثر بخش زمینی و کیهانی با در نظر گرفتن جنبه های محیطی ، اجتماعی و اقتصادی مدیریت می نمایند.

۳۴)

اثربخشی و دستاوردهای کشاورزی BD براساس درک ماهیت طبیعی انسان و اشیاء (آنتروپوسوفی) و روابط فی مابین موجودات زنده و فرآیندهای سازنده سیستم اکولوژیکی استوار است که این ارتباط شامل نیروهای درونی گیاهان ، خاک و نیروهای کیهانی (surrounding universe) می شوند.

۳۵)

وضعیت گردش ماه و سیارات بر رشد گیاهان و رفتار دام ها تأثیر می گذارند مثلاً موقعیت زمین در بروج فلکی (zodiac) برای دستیابی به حداکثر تولید اهمیّت دارد.کشاورزان BD از وضعیت ماه بعنوان یک راهنما در تولید بهینه محصولات استفاده می کنند لذا تشخیص میزان تأثیرات کیهانی در امور کشاورزی از اهمیّت و ابعاد روانی ویژه ای برخوردارند.

۳۶)

جنبه های انسانی کشاورزی بیودینامیک را نباید فراموش کرد که به کشاورز امکان کار کردن با طبیعت و نه برعلیه آنرا می دهند . بازدیدهایی که توسط دانش آموزان و دانشجویان از مزارع کشاورزی بیودینامیک بعمل می آیند ، به آنها شانس یرقراری ارتباط با طبیعت را اعطا می کنند.

۳۷)

کشاورزی بیودینامیک را از طریق خواندن یک کتاب یا مقاله نمی توان فرا گرفت بلکه باید آنرا از طریق تجربه کردن لمس (sensed) نمود و برای موفقیّت در این راه می توان از کشاورزان با تجربه و پرسابقه یاری گرفت.

مقایسه کشاورزی بیودینامیک با سایر روش های مرسوم

الف) کشاورزی تجاری

در این روش از مواد شیمیایی نظیر کودها و آفت کش های سنتزی (synthetic) استفاده می شود که با وجود تأثیرات مثبت بر کنترل آفات گیاهی باعث تأثیرات منفی بر میکروارگانیزم های مفید و مواد آلی خاک می گردند . بکاربردن سموم شیمیایی ممکن است به افزایش آفات مقاوم بینجامند که در نهایت نیازمند کاربرد سموم بیشتر و قوی تری خواهند بود . مواد شیمیایی که ناچاراً بمنظور افزایش زمان ماندگاری و برّاق نمودن سطح خارجی محصولات بکار می روند ، به صدمات مهلک محیطی منتهی می گردند و همچنین سبب کاهش حضور انواع عناصر غذایی و تضعیف مزه مطلوب در محصولات تولیدی می باشند بطوریکه همگی از تفاوت طعم و مزه گوجه فرنگی های تجاری نسبت به گوجه فرنگی هایی که در باغچه های خانگی تولید می شوند ، آگاهی دارند.
نهاده های شیمیایی که در کشاورزی تجاری مصرف می شوند علاوه بر تأثیرات منفی بر خاکها قادرند پس از شسته شدن توسط باران و آبهای آبیاری سبب آلودگی سفره های زیر زمینی با مصارف آشامیدنی شوند . بقایای سموم شیمیایی در محصولات کشاورزی که وارد بدن می گردند قادرند تا بر سیستم ایمنی (immune system) انسان صدمه بزنند ، ایجاد حساسیت (allergies) و تولید بیماریهای عفونی (infections) و حتی سرطان (cancers) نمایند و نیز طعم محصولات تولیدی را تغییر دهند. دکتر استاینر نظریه اقتصاد کشاورزی (agricultural economic) را ناشی از افکار کسانی می دانست که هیچگاه فعالیّت کشاورزی نداشته اند . وی اعتقاد داشت که اجتماعات تولید کننده (producers) و مصرف کننده (consumers) محصولات کشاورزی باید به سودبری دوجانبۀ (mutual) بادوام بیندیشند. دستاوردهای مقطعی و فصلی از اهمیّت چندانی برخوردار نیستند بلکه شادی (rejoice) ناشی از برداشت محصولات کشاورزی زمانی تحقق می یابد که رفع نیازهای غذایی بشر هماهنگ با تجدید نیروهای طبیعی انجام گیرند و آن تنها از طریق سیستم کشاورزی بیودینامیک امکانپذیر است.

ب) کشاورزی ارگانیک (organic farming)

استفاده از تکنیک های کشاورزی سنتی بدون کاربرد نهاده های شیمیایی و سایر افزودنیها کمک می نماید تا خاک و گیاهانی سالم داشته باشید . اعمال کشاورزی توأمان (companion planting) به کاهش سرایت آفات می انجامند و بهره جستن از تناوب زراعی ، کمپوست ها و ارقام سازگار محلی بر موفقیّت کشاورزی می افزایند . گرچه این روش نیز بر گیاهان و تولیدات کشاورزی بیش از خاک تأکید دارد امّا روشی بنیادین و مسیری صحیح در جهت بدور ماندن از مضرّات کشاورزی تجاری می باشد.

ج) تفاوتهای کشاورزی بیودینامیک با کشاورزی ارگانیک

برخی محققین (Lorand-1996) براساس وجود تمایزات بین باورهای شناخت وجود و هستی (ontological) ، شناخت ماهیّت و منابع (epistemological) و شیوه شناسی یا متدولوژی (methodological) به گروه بندی شامل چهار نمونه از کشاورزی یعنی کشاورزی سنتی و مرسوم (traditional) ، کشاورزی صنعتی (industrial) ، کشاورزی آلی (organic) و کشاورزی بیودینامیک (BD) پرداخته اند لذا برطبق آن ، کشاورزی بیودینامیک اوّلین سیستم کشاورزی اکولوژیک بوده است که در واکنش به کاربرد کودهای تجاری و کشاورزی تخصصی (specialized agriculture) محصولات زراعی و باغی در اواخر قرن بیستم میلادی طلوع کرد ولیکن هنوز هم برای بسیاری از کشاورزان عمده و دانشگاه ها بخوبی شناخته نشده است .
نسبت دادن کشاورزی بیودینامیک به کشاورزی ارگانیک بدون دلیل و بی معنی نیست ، هرچند باید به تفاوت های فی مابین نیز توّجه لازم مبذول گردد. درحقیقت کشاورزی BD نوعی از کشاورزی ارگانیک پیشرفته است که در راستای افزایش تولیدات کشاورزی به کیفیت مواد غذایی و سلامت خاک نیز توّجه ویژه ای دارد . کشاورزی بیودینامیک بر طبق موازین اکولوژیکی به هر واحد مزرعه ای بعنوان یک ارگانیزم یا “نهاد خود نگهدارنده” (self-contained entity) می نگرد که قادر به تولید محصولات سالم زراعی- باغی و دامی ، چرخه کامل عناصر غذایی و حفظ خاک است و کشاورزان بعنوان جزئی از این سیستم محسوب می گردند. مزرعه در کشاورزی BD بعنوان یک ساختار کلی مشتمل بر واحدهای زنده و غیر زندۀ منفرد است .
این نوع کشاورزی بر توسعه عمومی و متعادل کل مجموعه کشاورزی شامل خاک ، گیاهان و حیوانات بسان یک واحد “خود غذا دهنده” (self nourishing) تأکید می ورزد . کشاورزی BD نظیر کشاورزی آلی و سایر روش های جدید کشاورزی اکولوژیک طرفدار بکارگیری کودهای دامی و کمپوست با اجتناب از کاربرد مواد شیمیایی بر خاک و گیاهان می باشد. کشاورزی BD را معجونی از عملیّات کشاورزی زنده و پویا (biological dynamic) می دانند . عملیّات بیولوژیکی شامل یکسری از تکنیک های کشاورزی ارگانیک است که به ایجاد خاک سالم می انجامند و عملیّات بیودینامیک تمایل به تأثیر گذاری بموازات جنبه های متافیزیکی (metaphysical) بر مزرعه نظیر افزایش نیروهای زیستی حیاتی و یا تطابق امور زراعی با ریتم طبیعت چون کاشتن بذور در ضمن برخی از مراحل گردش اقماری می باشد.
درک تأثیرات متقابل فعالیّت های جاری در اکوسیستم مزرعه با یکسری از تحوّلات کیهانی با در نظر داشتن جنبه های اقتصادی ، اجتماعی و طبیعی از وجوه تمایز روش بیودینامیک با سایر روش های مرسوم کشاورزی است . کشاورزی BD مؤکداً تمایل دارد تا به تعالی بین پدیده های فیزیکی و غیر فیزیکی دخیل در تولیدات کشاورزی دست یابد بنابراین بدون هیچگونه پیچیدگی می توان آنرا بعنوان مجموعه ای از عملیّات کشاورزی “زیست پویا” محسوب داشت. کشاورزان بیودینامیک تشخیص داده اند که نیروهایی بیش از نیروی جاذبه زمین(gravity) ، مواد شیمیایی و فیزیکی بر سیستم های بیولوژیک تأثیر گذار هستند .
استفاده از قلمرو عوامل غیر فیزیکی شامل عناصر “اتری غیر جسمانی” (etheric) ، ستاره ای (astral) و ضمیری (ego) که در مراحل بالاتری مطرح می شوند ، از بخش های بغرنج اجرایی نظرات دکتر استاینر می باشند که فهم آنرا برای برخی افراد دشوار ساخته است. انرژی زیستی (life energy) واژه ای مصطلح برای بیان نیروهای اتری هستی (etheric life) می باشد که دکتر استاینر آنرا بهمراه نیروهای ستاره ای بعنوان بخشی از کشاورزی BD پذیرفته است. کشاورزی BD بکمک آمیزه هایی که از مواد معدنی (mineral) و یا گیاهان داروئی تخمیر شده (fermented herbal) فراهم می گردند، به تهیّه کمپوست های خاص اقدام می کند و سپس آنها را بر روی سطح خاک یا گیاهان مزرعه می پاشند همچنین از تقویم نجومی (astronomical calendar) برای تعیین زمان مناسب کاشت ، داشت و سایر فعالیّت های کشاورزی استفاده می نماید.