عوامل ایجاد و بهره برداری از یک طرح توجیهی(ایجاد کارخانه)

Construction and exploitation elements of project

۱-کارخانه (Factory)
برای تشخیص اقلام سرمایه گذاری و بررسی فنی هر یک از اقلام موردنظر، ابتدا باید محل تولید را که اصطلاحاً کارخانه نام دارد شناخت.
کارخانه بستر تولید بوده و کلیه سرفصل های سرمایه گذاری ثابت و در گردش با معیارهای مشخص و برنامه های از پیش تعیین شده ماموریت تولید محصول را در این بستر انجام می دهند.
طراحی کارخانه یکی از مهم ترین و اصلی ترین بخش های رشته مهندسی صنایع است که در مورد ترتیب فیزیکی قرار گرفتن ساختمان ها، تجهیزات(ماشین آلات و تاسیسات) و نیروی انسانی(موردنیاز جهت تولید یک محصول) گفت و گو می کند.
هدف اصلی «طراحی کارخانه» طرح ریزی ترتیب قرار گرفتن این تجهیزات و نیروی انسانی به نحوی است که حداکثر بازده در تولید محصولات به دست آید. لازمه برآوردن این هدف آن است که در این طرح توجیهی چه در مورد مواد و چه در مورد نیروی انسانی، میزان حمل و نقل ها و حرکات به حداقل برسد تا زمان کمتری توسط یک حرکت یا حمل و نقل صرف شود. به طور کلی، هرچه زمان تولید یک محصول کم تر باشد، هزینه های اضافی آن از جمله هزینه های کارگری و غیره نیز کم تر خواهد شد.
۲-شناخت محصول (Initiating the product) در طرح توجیهی
در بررسی فنی با عوامل اجرایی و فیزیکی رو به رو هستیم. عواملی که قابلیت رویت، بررسی، تجزیه و تحلیل و تغییر و دگرگونی دارند. برخی نیز مانند دانش فنی قابل رویت نیستند که سرمایه گذاری نامشهود نامیده می شوند.
آنچه که تجمیع سرمایه را حصول و ایجاد می کند محصول نام دارد که در جهت تولید آن نیاز به سرمایه گذاری الزامی است.
۱/۲-محصول تولیدی (the product) در طرح توجیهی
زاییده تولید را محصول می نامند. مشخصات محصول یا محصولات تولیدی در تعیین مشخصات طرح توجیهی از قبیل مواد اولیه مصرفی، نوع ماشین آلات، فن آوری لازم، دانش فنی، نیروی انسانی، کنترل و کیفیت و سایر عوامل درگیر موثر می باشد.
بنابراین، در اولین مرحله از بررسی فنی، معرفی محصول الزامی می باشد که ضمن شناخت، موارد مصرف آن نیز مشخص خواهد گردید.
۲/۲-مشخصات فیزیکی و شیمیایی محصول در طرح توجیهی
(Physical and chemical traits of products)
هر کالا دارای دو مشخصه کلی، مرکب از تعدادی مشخصه های جزیی می باشد. اولاً مشخصات فیزیکی که به طور معمول شامل ابعاد، حجم، وزن، شکل و فرم می باشد و ثانیاً مشخصات شیمیایی که شامل مواد اولیه و قطعات به کار رفته در آن، آنالیز درصد مواد اولیه و ترکیب محصولات، روش تولید محصول، طعم، مزه، رنگ و … می باشد.
هر یک از موارد فوق با توجه به چگونگی استفاده از آن، اثر مستقیم بر روی مواد اولیه مصرفی، نوع ماشین آلات، فن آوری لازم و غیره دارد.
۳/۲-کیفیت موردنظر و مطلوب محصول در طرح توجیهی (Accepted and desirable quality)
کیفیت موردنظر و مطلوب در یک محصول از تغییر نوع و میزان مواد اولیه مصرفی و روش تولید و فن آوری حاصل می گردد که تاثیر مستقیم بر روی مشخصات طرح توجیهی دارد. از مقایسه محصول طرح توجیهی با کالاهای مشابه نیز حداقل کیفیت و مرغوبیت موردنظر و همچنین کاربرد محصول مشخص می گردد.
۴/۲-تعیین آنالیز(ترکیب) محصول در طرح توجیهی :
(Determine the product (compound) Analysis)
منظور از ترکیب محصول، آنالیز ترکیب مواد اولیه، مواد افزودنی و کمکی می باشد که در جمع بندی به انضمام درصد خالص برای ضایعات در فرآیند تولید با استفاده از دانش فنی مرتبط، ماشین آلات و فن آوری در یک دوره خاص زمانی، با توجه به نوع تولید تبدیل به یک محصول می گردد.
به طور مثال، مواد اولیه در تولید انواع داروها از جمله کپسول، قرص یا شربت تعیین می شود. آنالیز ترکیبی آن ها در تولید با درصدها معین(دانش فنی) به انضمام ضایعات مشخص شده و در فرآیند تولید قرار می گیرد. سپس، با کمک ماشین آلات خط تولید، پرسنل متخصص و سرمایه گذاری های زیربنایی مثل زمین، ساختمان و تاسیسات تبدیل به محصول می گردد.

۳-ظرفیت طرح توجیهی (Project capacity)
منظور از ظرفیت طرح توجیهی، مقدار تولید متعارف آن در یک دوره مالی(یک سال) بهره برداری است. در تعیین ظرفیت کارخانه، علاوه بر بیان مقدار تولید، باید تعداد روزهای کار و تعداد ساعت های کار در یک روز برای رسیدن به تولید موردنظر تعیین گردد.
در مواردی تعیین ساعت های عادی کار غیر ضروری است، زیرا شیوه تولید مستلزم عملیات مداوم بوده و کارخانه فقط برای تعمیرات و نظافت تعطیل می شود.
– عوامل موثر اقتصادی در تعیین ظرفیت عبارتند از میزان تقاضای کالا و یا به عبارت ساده تر میزان کمبود بازار با فرض صدور محصول به خارج از کشور و جلوگیری از واردات کالاهای مشابه خارجی
– عوامل مالی موثر در تعیین ظرفیت، میزان توانایی مالی سرمایه گذاران و منابع خارجی تامین هزینه ها می باشد که با توجه به امکانات مالی مذکور و رقم سرمایه گذاری پیش بینی شده، محدوده سرمایه گذاری تعیین و در نهایت ظرفیت طرح توجیهی مشخص می گردد.
– مواد اولیه اصلی طرح توجیهی نیز ارتباط مستقیم با تعیین ظرفیت دارد. میزان مواد اولیه و قابلیت های دسترسی به مواد اولیه به ویژه در طرح های کانی فلزی و غیرفلزی و هم چنین کیفیت مواد اولیه در تولید محصول نمونه با کیفیت مطلوب از عوامل اصلی تعیین ظرفیت می باشد.
– فرآیند تولید محصول نیز از عوامل موثر در تعیین ظرفیت است که با توجه به نوع محصول و زمان تولید آن، ظرفیت تعیین می گردد. که به پارامترهایی مانند مدت روز کار در سال، تعداد شیفت کار روزانه، تعداد ساعات کار در شیفت بستگی دارند.
تعداد روز کار در سال حداکثر ۳۶۵ روز در صنایع کوره ای است که تا زمان تعمیرات نباید خاموش شوند و حداقل زمان مربوط به صنایع فصلی مانند پنبه پاک کنی، چای خشک کنی و صنایع کشاورزی است.
شیفت عبارت است از: هشت ساعت کار در شبانه روز که حداقل یک شیفت و حداکثر چهار شیفت کار روزانه با یک نوبت استراحت برای صنایع خاص صنعت نساجی است.
گاهی در برخی از صنایع فصلی که از نیروی انسانی موقت استفاده می شود، ساعت کار هر شیفت تا دوازده ساعت افزایش یافته و معمولاً از دو شیفت در شبانه روز استفاده می شود.
– ظرفیت بالقوه ماشین آلات خط تولید، عامل دیگری برای تعیین ظرفیت اسمی محصول می باشد. در خط تولید که چندین ماشین، عملیات تولید را بر عهده داشته و هر کدام ظرفیت خاصی دارند، حداقل ظرفیت ماشین آلات به عنوان ظرفیت اسمی بالقوه محصول پذیرفته می شود.
۴-محل اجرای طرح توجیهی (Project implementation site)
انتخاب محل مناسب اجرای طرح توجیهی از دیدگاه بخش خصوصی برای تعیین محل مناسب، بر اساس مسئله ظرفیت مطلوب و رسیدن به حداکثر سود می باشد، در حالی که دیدگاه بخش دولتی دیدگاهی اجتماعی است، و سعی در به حداقل رساندن هزینه تولید یک واحد محصول، ایجاد اشتغال منطقه ای، محرومیت زدایی، جلوگیری از فقر و فسادهای ناشی از رشد مشاغل کاذب و استفاده بهینه از منابع طبیعی قابل دست رسی و در نهایت تمرکز زدایی دارد.
عوامل موثر در تعیین محل اجرای طرح های صنعتی به شیوه های دیگری نیز طبقه بندی می شوند ولی معمولاً مفهوم و برداشت اساسی تمام عوامل با یکدیگر همسان است.
عوامل موثر در تعیین محل مناسب اجرای طرح توجیهی را می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
– استقرار منابع مواد اولیه
– وجود نیروی کار ماهر، نیمه ماهر و ساده
– امکانات دست رسی آسان به زمین موردنیاز
– امکانات دست رسی آسان به انرژی موردنیاز(برق، سوخت، آب و…)
– وجود آب و هوای مناسب فعالیت تولیدی
– امکانات و شرایط نسبی موجود برای زندگی(درمانی، آموزشی، تفریحی و…)
– امکانات و تسهیلات حمل و نقل
– وجود بازار منطقه ای
– قوانین و مقررات در جهت حمایت ها و یارانه ها و بخشودگی های دولت
– دسترسی آسان به بازارهای برون مرزی
در طبقه بندی اخیر، موضوع از نظر قابلیت جذب صنایع به مناطق، مورد توجه قرار گرفته است. اما این امر در مورد طرح های خاص و منحصر به فرد، متفاوت می باشد.
به طور مثال، یک طرح توجیهی صرفاً تخصصی که نیروی انسانی خاص خود را طلب می کند، و کمتر بر نیروی انسانی غیر متخصص اتکا دارد، تمامی عوامل بر شمرده را نادیده گرفته و با صرف و تحمل هزینه ای سنگین و غیر معمول، جایگاهی را برای اجرای پروژه انتخاب می کند که جذابیت لازم برای اشتغال نیروهای متخصص را فراهم سازد.